Tatıka Erken Tunç Çağı (I-II) Ritüel Uygulamalarının Zooarkeolojik Açıdan Değerlendirmesi

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 1, 549 - 564, 22.01.2019

Derya Silibolatlaz Baykara

https://doi.org/10.21547/jss.482866

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Tatıka Erken Tunç Çağı I-II (ETÇ
I-II) mezarlığı ve mezarlarla ilişkili yapılardan ele geçen hayvan kemiği
kalıntıları yardımıyla, ölü gömme ve anma ritüellerinin daha iyi anlaşılması
hedeflenmektedir. Ilısu ve HES Projesi inşaat sahasındaki kurtarma kazılarından
bir tanesi olan Tatıka, Dicle vadisinin doğu kıyısında yer alır. Mimari kalıntılardan
anlaşıldığı kadarıyla Tatıka’da ölü ritüellerine ilişkin uygulamaların
yapıldığı belirtilmiştir. Çalışma kapsamında, ölü yemeği artığı olan hayvan kemiği
kalıntıları tanımlanmıştır. Böylece, geçmiş dönem Tatıka halkı tarafından hangi
hayvan türlerinin ölü gömme ve anma törenlerinde sıklıkla tercih edildiği ve
diş yaşlandırmasına bakılarak hangi yaş aralığındaki hayvanların kurban
edildiği ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca iskelet element dağılımı ve kesim / kasaplık
izi gibi bilgilere ulaşılmıştır. Tatıka mezarlık alanında, duvarların
çevresinden ve çukurlardan toplam 1542 hayvan kemiği toplanmıştır. Fauna
çoğunlukla evcil memelilerden oluşmuştur; koyun / keçi, domuz ve sığır sayıca
en fazla bulunan türlerdir. Yabani hayvanlar az sayıdadır ve geyik, kaplumbağa,
kuş ve balık ile temsil edilmektedir. Yaban hayvanlarından en çok geyik
türlerinin tercih edildiği belirlenmiştir. Çoğunlukla bebek ve çocuk
mezarlarında bulunan geyiklerin özel bir ritüelin parçası olduğu
düşünülmektedir. Ele geçen buluntulardan, oldukça sazangillere (Barbus lacerta) ait balığın da topluca
yenen bir ölü yemeğinin parçası olması muhtemeldir. Çalışmanın sonuçları,
Anadolu ve Kuzey Suriye’deki benzer arkeolojik ritüel alanlar ile
karşılaştırılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Tatıka, Hayvan Kemiği, Erken Tunç, Ölü Yemeği

Zooarcheological Evaluation of Ritual Practices from Tatıka in Early Bronze Age (I-II)

Öz

In this study, it is aimed to better understand dead
burials and memorial rituals with the help of animal bones from Tatıka Early
Bronze Age graveyard. The site of Tatıka, located on the eastern bank of the
Tigris River and is one of the excavations conducted within the scope of
Salvage Project of the Ilısu Dam and HEP Project. As assumed from the architecture
was uncovered, Tatıka was related with the dead rituals. Within the scope of
the study, animal bones, as dead food remains were identified. Thus, the animal
preference of past people from Tatıka was revealed, and it has also understood
age of offering animals from dental ageing. In addition, information about
skeletal element distribution and cut marks are obtained. 1542 animal bone
fragments were collected from around the walls and pits. Bone assemblages is
dominated by domestic animals; sheep, goat, pig and cattle. Wild taxa including
deer, turtle, bird and fish are also found, though in low numbers. It has been
understood that deer species are mostly preferred within the wild taxa. It is
believed that the deer mostly found in baby and / or child graves are part of a
special ritual activity. The large size carp fish was probably part of a
massively eaten funerary meal. The results from Tatıka are then compared with
archaeological ritual places at Anatolia and Northern Syria.

Anahtar Kelimeler

Tatıka, Animal Bones, Early Bronze Age, Funerary Meals

Kaynakça

• Arbuckle, B.S. (2014). The Rise of Cattle Cultures in Bronze Age Anatolia, Journal of Eastern Mediterranean Archaeology & Heritage Studies, 2-4, 277-297.
• Cultraro, M. (2004). Food to the Gods: Animal Consumption and Ritual Activities in the Early Bronze Age Sicily. Man and Animal in Antiquity (Ed. B. Frizell), Proceedings of the Conference at the Swedish Institute in Rome, September 9-12, 2002, 1-10.
• Çakırlar, C., Breider R., Ersoy E. & Koparal E. (2015). Klazomenai’de Zooarkeoloji Çalışmaları (2013-2014), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 31. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Erzurum,189-207.
• De Cupere, B. (2001). Evidence of The Faunal Remains., Studies in Eastern Mediterranean Archaeology IV (Ed. M. Waelkens), Brepols, Belgium.
• Grant, A. (1982). The use of tooth wear as aguide to the age of domestic ungulates. Ageing and Sexing Animal Bones from Archaeological Sites (Ed. B. Wilson, C. Grigson, S. Payne), Oxford, British Archaeological Reports 109, 91-108.
• Gürbüz, E. (1997). Kurban: Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Gürgör, İ. (2017). Paleolitik Çağ’dan Günümüze Anadolu Zooarkeolojik Buluntuları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Paleoantropoloji Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Hillson, S. (2005). Teeth, Cambridge University Press, Newyork.
• Irvine, B.T. (2017). An Isotopic Analysis of Dietary Habits in Early Bronze Age Anatolia, Department of History and Cultural Studies of the Freie University Berlin, Unpublished Phd Thesis.
• Kansa, S.W. & Campell, S. (2002). Feasting With the Dead?-A Ritual Bone Deposit at Domuztepe, South-Eastern Turkey (c.5550 BC), Proceeding of the 9th ICAZ Conference: Behaviour Behind Bones, Durham, 1, 2-13.
• Khalefi, R., Esmaeili, H.R., Geiger M. & Eagderi S. (2017). Taxonomic Review of the Cryptic Barbus lacerta Species Group with Description of a New Species (Teleostei: Cyprinidae), Fish Taxa, 2(2), 90-115.
• Laneri, N. M. Schwart, J. D’Agostino, A., Berthon, R., Hald, M.M. & Marsh A. (2015) Ritual and Identity in Rural Mesopotamia: Hirbemerdon Tepe and the Upper Tigris River Valley in the Middle Bronze Age, American Journal of Archaeology, 119(4), 533-564.
• Matsui, A. (2007) Fundamentals of Zooarcheology in Japan and East Asia, Kansai Process, Japan.
• Ökse, A.T. (2005). Eski Çağdan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 5,1-8.
• Ökse, A.T. (2005a). Early Bronze Age Chamber Tomb Complexes at Gre Virike (Period IIA) on the Middle Euphrates, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 339, 21-46.
• Ökse, A.T. (2007). Funerary Rituals at Gre Virike: 3rd Millennium Ritual Place in Southeastern Anatolia. Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan VITA Festschrift in Honor of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol (Ed. M. Alparslan, M.D. Alparslan, H. Peker). Ege Yayınları, 549-561.
• Ökse, A.T. (2017).Tatıka: Yukarı Dicle Havzasında Bir ETÇ I-II Mezarlığı ve Ritüel Yapılar. Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekân (Ed. G. Coşkun), Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık, 1, 15-30.
• Ökse, A.T., Görmüş, A., Atay, E., Erdoğan N. & Ünal E. (2014). Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2013 Kurtarma Kazısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, Gaziantep, 1, 123-137.
• Ökse, A.T., Görmüş, A., Atay, E., Erdoğan N. & Ünal E. (2015). Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2014 Kurtarma Kazısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 37. Kazı Sonuçları Sempozyumu, Erzurum,1: 59-66.
• Payne, S. (1973). Kill-off Patterns in Sheep and Goats:The Mandibles from Aşvan Kale, Anatolian Studies, 22, 281-303.
• Payne, S. (1985). Morphological Distinction Between Mandibular Cheek Teeth of Young Sheep, Ovis and Goats, Capra. Journal of Archaoeological Science, 12,139-147.
• Sang, L. (2010). Burial Practices of the Third Millennium BCE in the Middle Euphrates Region: An Interpretation of Funerary Rituals, Eberhard Karls Universitat Tubingen, Unpublished Phd Thesis.
• Schmid, E. (1972) Atlas of Animal Bones for Prehistorians, Archaeologist and Quaternary Geologists. Elsevier Publishing Company, Amsterdam.Türkteki, M. & Başkurt, R. (2016). Anadolu’da İlk Tunç Çağ Sonunda Geleneksel Bir Ritüel Uygulaması: Küllüoba Kazısı Işığında Adak Çukurları Üzerine Bir Değerlendirme, Anatolia, 42, 1-28.
• Uerpmann, H.P. (1987). The Ancient Distribution of Ungulate Mammals in the Middle East- Fauna and Archaeological Site in Southwest Asia and Northeast Africa, Beihefte zum Tubinger Atlas des Vonderen Orients, Reihe A (Natuwissenschaften) Band, 27,173.
• Van Neer, W., Zohar, I & Lerna, O. (2005). The Emerge of Fishing Communities in the Eastern Mediterranean Region: A Survey of Evidence from Pre-and Protohistoric Periods, Paleorient 31(1), 131-157.
• Von Den Driesch, A. (1976). A guide to the Meausurement of Animal Bones form Archaeological Sites: as Developed by the Instut für Paleoanatomie, Domestikationsforschung und Geschichte der Tiermedizin of the University of Munich, 1, Peabody Museum Press.
• Yaylalı, S. (2007). Doğu Anadolu Erken Tunç Çağ Kültürü. Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı: Doğu’dan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları (Ed. B. Can, M. Işıklı), 165-189.
• Yılmaz, D. (2006). Erken Tunç Çağın’da Güneydoğu Anadolu’da Oda Mezar Geleneği, Anatolia, 31, 57-69.