Türkiye’de İktisadi Krizlerin Toplam Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 332 - 349, 25.04.2020

Ahmet Arslan , Esra Canpolat Gökçe , Müge Seda Ateş

https://doi.org/10.21547/jss.654439

Öz

Ekonomik İstikrarın sağlanmasında vergiler maliye politikası araçları içerisinde büyük öneme sahiptir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler ekonomik gelişmelerden etkilenmekte ve ekonomik kriz dönemlerinde vergi gelirlerinin değişiklik göstermesi söz konusu olabilmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de 1988-2016 yılları arasında vergi gelirleri ile kişi başı gayri safi yurtiçi hâsıla, kayıt dışı ekonomi, ekonomik büyüme ve krizler arasındaki ilişki en küçük kareler yöntemiyle tahmin edilmektedir.
Elde edilen sonuçlara göre vergi gelirleri ve Kişi başı gayrisafi yurtiçi hasıla arasında aynı yönlü ilişki gözlenirken, vergi gelirleri ile kayıt dışı ekonomi ve ekonomik büyüme değişkenleri arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca 1990, 1994, 2008 krizlerinin vergi gelirleri üzerinde negatif etkiye sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır. 2001 krizinin ise vergi gelirleri üzerinde anlamlı bir etkileri olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Elde edilen sonuçlara göre hükümetlerin kişisel geliri artırmaya yönelik tedbir almaları, vergi tarife yapılarını gelir esnekliğini kolaylaştıracak şekilde düzenlemeleri, vergi indirimi uygulamalarına gitmeleri, vergi kayıp ve kaçaklarını azaltmaları ile vergi bilinci ve ahlakını yükseltmeleri gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik Kriz, Vergi Politikası, Vergi Gelirleri, Maliye Politikası, Regresyon

The Effects of Economic Crises on Total Tax Receipts in Turkey

Öz

Taxes have great importance among fiscal policy instruments for ensuring economic stability. Developing countries such as Turkey are affected by economic eventsand their tax revenues may fluctuate during periods of economic crises. In this study, the relationship between Turkey’s tax revenues and per capita gross domestic product, informal economy, economic growth and crises by using the least squares method for the period 1988-2016.
According to the results obtained, while the relationship between the tax revenues and per capita gross domestic product is observed to be in the same direction, the relationship between tax revenues and informal economy and economic growth variables is found to be in opposite direction. Additionally, the 1990, 1994 and2008 crises are found to have a negative effect on tax revenues. However, no significant effect of the 2001 crisis is found on tax revenues.
Our findings suggest that governments need to take measures to increase personal income, adjust tax tariff structures in order to facilitate income flexibility, apply tax reductions, reduce tax losses and evasions, as well asincrease tax awareness and tax morale.

Anahtar Kelimeler

Economic Crisis, Tax Policy, Tax Revenues, Fiscal Policy, Regression

Kaynakça

• Aktan, C.C.& H.Şen(2001). Ekonomik Kriz: Nedenler ve Çözüm Önerileri, Yeni Türkiye Dergisi (Ekonomik Kriz Özel Sayısı), 42(2), 1225-30.
• Alantar, D. (2008). Küresel Finansal Kriz: Nedenleri Ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme. Maliye Finans Yazıları, Sayı: 81.
• Armağan, R. (2007). Türkiye’de Gelir Ve Kurumlar Vergisi Oranlarında İndirimin Vergi Gelirleri Üzerine Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(3), 227-52.
• Başol, K. (2001). Türkiye Ekonomisi, İzmir: Anadolu Matbaası, 7. Baskı.
• Bilge, O.(2009). Ekonomik Krizlerin Yoksulluk Üzerine Etkileri, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi), Ankara.
• Bilgili, F. & Bilgili, E(1998). Bütçe açığının cari işlemler üzerindeki etkileri: Teori ve uygulama. ErişimTarihi:28.06.2019.https://mpra.ub.uni-muenchen.de/80866/.
• Becker, R. &W.Enders.& J.Lee (2006). A Stationary Test in the Presence of an UnknownNumber of Smooth Breaks. Journal of Time Series Analysis, 27(3), 381-409.
• Buyrukoğlu, S. & İ. Erasa, (2012). Vergi Bilincinin Oluşmasında Mükellef Haklarının Yeri ve Önemi. Vergi Dünyası Dergisi, 31(375), 116-127.
• Candan, N. (2012). Türkiye'de 1990 Yılından Sonra Uygulanan Vergi Politikaları Ve Kriz Etkisi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 18(1 ve 2), 79-86.
• Çalcalı, Ö., & Altıner, A. (2019). Makro Ekonomik Açıdan Vergi Gelirlerinin Belirleyicileri OECD Ülkeleri Üzerine Bir Uygulama. Maliye ve Finans Yazıları, (112), 175-198.
• Dalğar, H.& Kalkan, A.&Kalkan, Y (2012). Ekonomik Krizlerin Gelişmiş ve Gelişmekte olan Ülkelerdeki İşletmelerin Finansal Yapılarına Etkileri: İngiltere-Türkiye Karşılaştırması, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(3), 75-98. Demir, Öznur (2013). Ekonomik Kriz Dönemlerinde Uygulanan Vergi Politikaları, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın, 2013.
• Demircan, Siverekli, E. (2003). Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi, Erciyes Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 21, Temmuz-Aralık.
• Durkaya, M. &S. Ceylan (2006). VergiGelirleri ve EkonomikBüyüme, Maliye Dergisi, 150, 79-89.
• Eroğlu, A. (2018). Vergi Kapasitesini Belirleyen Faktörler ve Vergi Aflarının Vergi Gelirlerine Etkisi, Journal of Economics Business andPoliticalResearches, 3(5), 56-69
• Eğilmez,M. (2017). Türkiye Ekonomisi ve Kriz. ErişimTarihi:03.07.2019. http://www.mahfiegilmez.com/2017/06/.
• Engle, R.F.& C. W. J. Granger(1987). Co-Integration andErrorCorrection: Representation, Estimation, andTesting, Econometrica, 55(2), 251-76.
• Ekici, M. S. (2009). Vergi Gelirlerini Etkileyen Ekonomik Ve Sosyal Faktörler,Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(30), 200-223.
• Erkekoğlu, H.&E. Bilgili (2005). Parasal Krizlerin Tahmin Edilmesi: Teori ve Uygulama, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1-6), 15-36.
• Fırat, E. (2013). Ekonomik Kriz İle Mücadelede Maliye Politikasının Rolü. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 298-313
• Göksu, G. (2015). Türkiye’de Yaşanan Finansal Kriz Dönemlerinde Uluslararası Brüt Sermaye Hareketlerinin Analizi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Güngör,G.(2011). Ekonomik Krizlerin Önlenmesinde Vergi Politikalarının Rolü(Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, S.B.E.Sakarya.
• Kayarkaya, O. (2006), 1980 Sonrası Türkiye’de Ekonomik Krizler ve Bu Krizlerin Getirdiği Bir Sonuç Olarak Banka Konsolidasyonları, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, 2006.
• Karagöl, E. T. &Ortakaya Ü.İ. (2014). Geçmişten Günümüze Kamu Maliyesi, Seta Yayınları, Sayı:79.
• Kibritçioğlu, Aykut (2001), Türkiye’de Ekonomik Krizler ve Hükümetler, 1969-2001, Yeni Türkiye Dergisi, 41(1), 174-182.
• Köse, Y., & Karabacak, H. (2011). Yunanistan ekonomik krizi: Nedenleri, etkileri ve alınan tedbirlere ilişkin bir değerlendirme, Maliye Dergisi, 160, 289-306.
• Metinsoy, Y. (2010). Küresel Finansal Kriz ve Türkiye Ekonomisi üzerindeki olası Etkileri, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon, 2010.
• Önder, İ. (2001). Kayıtdışı Ekonomi ve Vergileme, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (23-24), 241-254.
• Öztürk, İ., &Ozansoy, A. (2011). Ücret gelirleri üzerindeki vergi yükünün analizi, Maliye Dergisi, 161, 197-214.
• Öztürk, S., & Gövdere, B. (2010). Küresel finansal kriz ve Türkiye ekonomisine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 377-397.
• Uygur, E. (2001). Krizden Krize Türkiye: 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizleri, Türkiye Ekonomi Kurulu (Tartışma Metni) ErişimTarihi:27.08.2018. http://www.tek.org.tr/dosyalar/KRIZ-2000-20013.pdf.
• Selçuk, İ.& İ Kaynar. (2009). Vergiye Gönüllü Uyum Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 173-190.
• Strulbers, A., & Miller, P. J. (1993). Vergi Oranları İle Vergi Gelirleri Arasındaki İlişki ve Laffer Etkisinin Belirsizlikleri .Çev:Aktan C.C. Dokuz eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 8(1), 299-301.
• Şahin, B. E. (2012). Türkiye’de Dış Borç Sorunu ve Avrupa Borç Krizi’nin Etkileri, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi”, 4(1), 45-54.
• Taban, S. (2008). İktisadi Büyüme Kavram ve Modeller, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Tabar, Ç., & Tokatlıoğlu, M. Küresel Ekonomik Kriz Döneminde Türkiye'de Uygulanan Vergi Politikalarının Değerlendirilmesi. International Journal of Public Finance, 3(1),27-46.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı (2017). Aylık Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu - 2017 Aralık,. ErişimTarihi:03.07.2019. https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı (2018). Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklentiler Raporu-2018. ErişimTarihi:03.07.2019. https://www.hmb.gov.tr/bumko-merkezi-yonetim-butce-gerceklesmeleri-ve-beklentiler-raporu.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Türkiye Ekonomisi – Temmuz 2019. ErişimTarihi:04.07.2019. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/07/Ekonomi_Sunumu-1.pdf
• Temiz, D. (2008). Türkiye’de Vergi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: 1960-2006 Dönemi. 2. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22.
• Tosuner, M.&Z. Arıkan. (2011). Vergi Usul Hukuku, İzmir.
• Turgut, A. (2006). Türleri, Nedenleri ve Göstergeleriyle Finansal Kriz, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 20(4-5), 35-46.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, “Türkiye’nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı”, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/26640b7b-9641-4c35-99ec. Erişim Tarihi: 27.08.2018. Yereli, A.B. (2005),“Yılı Vergi Politikası Çerçevesinde Arz Yönlü İktisat Yaklaşımı”, Finans-Politik&EkonomikYorumlar,42(492), 6268.<www.ahmetburcinyereli.com/FP&EY05.pdf. Erişim Tarihi:09.07.2019.