Soğuk Savaş Döneminde Türkiye’de Yapılan Askeri Darbeler ve Amerika

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 3, 1342 - 1356, 01.07.2020

Murat Kasapsaraçoğlu

https://doi.org/10.21547/jss.682186

Cited By: 2

Öz

Soğuk Savaş dönemi dünyanın olduğu kadar Türkiye’nin de siyasal, ekonomik, sosyo-kültürel ve askeri dönüşüm geçirdiği bir dönemdir. Bu dönemin Türkiye açısından en önemli özelliklerinden biri 27 Mayıs 1960 darbesinden itibaren ordunun siyasetteki ağırlığının günden güne artması ve askeri otoritenin siyasi otorite üzerinde sallanan bir demokles kılıcına dönüşmesidir. Bunun sonucunda da Türkiye 1960 ve 1980 yılları arasındaki yirmi yıl gibi kısa bir zaman aralığına iki askeri darbe ve bir muhtıra sığdırmıştır. Türkiye’de yaşanan askeri darbelerde Amerikan etkisi 27 Mayıs 1960’tan bugüne Türk siyasetinde ve toplumunda çokça tartışılan konulardan biridir. Yaşanan gelişmeler analiz edildiğinde, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de yaşanan 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri darbelerinde ve 12 Mart muhtırasında Türkiye’nin iç siyasetinden ve dinamiklerinden kaynaklanan sebepler kadar uluslararası sistemden ve Türkiye’nin dış politika tercihlerinden kaynaklanan sebeplerin de rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; Soğuk Savaş dönemi boyunca Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin ABD ile ilişkisini bugüne kadar kullanılmamış olan Amerikan ve İngiliz belgeleri gibi birincil kaynaklar ve konu hakkında yazılmış ikincil kaynaklar ışığında analiz ederek literatüre bir katkı sunmaktır. Çalışmanın temel argümanı Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin Türk-Amerikan ilişkilerinde sorunların ve krizlerin yaşandığı dönemlere denk geldiği ve darbelerin sonucunda Türkiye’nin siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri açıdan Amerika’nın etkisine daha fazla girerek Amerikan çıkarlarıyla uyumlu hale gelmiş olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Askeri Darbe, Amerika, 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül

The United States and Military Interventions in Turkey During the Cold War

Öz

The Cold War period witnessed transformation of Turkey in terms of political, economic, socio-cultural and military dynamics as well as many countries in the world. One of the main developments in Turkey in this period was the gradual dominance of military authority over civilian authority. As a result, two military interventions and one military memorandum took place in two decades between 1960 and 1980. The impact of the US in military interventions in Turkey since May 27, 1960 is a hotly debated issue in Turkish politics and society. It is seen that the global conjuncture and Turkey’s foreign policy objectives as well as Turkey’s domestic politics and dynamics played roles in military interventions during the Cold War. The aim of this article is to analyze the relationship between the US and military interventions in Turkey during the Cold War in the light of primary sources such as American and British archives and secondary sources which have not been used so far. This paper mainly argues that military interventions in Turkey coincided with problems or crises in Turkish-American relations and after these interventions the US influence in Turkey gradually increased and Turkey was reoriented to US-centric policies.

Anahtar Kelimeler

Military intervention, USA, May 27, March12, September 12

Kaynakça

• Arcayürek, C. (1989). Darbeler ve gizli servisler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Birand, M. A. (2016). 12 Mart. İstanbul: Can Yayınları.
• Birand, M. A. (1999). 12 Eylül: Türkiye’nin miladı. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Boratav, K. (2007). Türkiye iktisat tarihi 1908-2005. Ankara: İmge Kitabevi.
• Cemal, H. (1992). Tank sesiyle uyanmak. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Coşar, Ö. S., İpekçi, A. (2010). İhtilalin iç yüzü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Çağlayangil, İ. S. (1990). Anılarım. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Devletoğlu, J. (2010). İngiliz arşivlerinde 12 Eylül’ün ayak sesleri. İstanbul: Doğan Kitap.
• FRUS 1951.c.5.s.8
• FRUS 1955-57. c.24. s.13
• FRUS 1969-72. c.29
• FRUS 1977-80. c.21.
• Gerger, H. (2012). Türk dış politikasının ekonomi politiği. İstanbul: Yordam Kitap.
• Girgin, K. (2007). Diplomatik anılarla dış ilişkilerimiz. İstanbul: İlgi Yayınevi.
• Günver, S. (1985). Fatin Rüştü Zorlu’nun öyküsü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Hale, W. (2014). Türkiye’de ordu ve siyaset. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Kazgan, G. (2006). Tanzimat’tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kinzer, S. (2016). Dulles kardeşler. İstanbul: Profil Yayınları.
• Koç, R. (2018). İdam sehpasındaki dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu. İstanbul: Kopernik Yayınları.
• Mütercimler, E. (2016). İsyanlar, ihtilaller, darbeler. İstanbul: Asi Kitap.
• Oran, B. (2006). Türk dış politikası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Public Record Office (PRO). FO 136451.
• Stone, O., Kuznick, P. (2015). ABD’nin gizli tarihi. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Toker, M. (1991). Demokrasimizin İsmet Paşa’lı yılları 1944-1973. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yenal, O. (2013). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yetkin, Ç. (2011). Türkiye’de askeri darbeler ve Amerika. Ankara: Kilit Yayınları.
• Yılmaz, S. (2013). ABD istihbaratı 1947-2013. Ankara: Kripto Yayınları.