Roma İmparatorluk Dönemi’nde Göz Hastalıklarının Tedavisinde Kullanılan Bazı Tıbbi Bitkiler

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 3, 629 - 646, 01.07.2020

Bilge Yılmaz Kolancı

https://doi.org/10.21547/jss.716905

Öz

Bu çalışmada, Roma İmparatorluk Dönemi’nde göz hastalıklarının tedavisinde kullanılan tıbbi bitkiler ele alınmıştır. Söz konusu bitkiler, sıvı veya merhem şeklinde hazırlanan ilaçların içerisinde ana malzeme olarak kullanılmış ve göz tedavisinin önemli bir parçasını oluşturmuştur. İlaçların içeriğindeki malzemelerin bozulmasından dolayı günümüze ulaşamaması sebebiyle bu konudaki bilgilerimiz yetersizdir. Ancak Roma İmparatorluk Dönemi’nde yaşayan bilim insanlarının günümüze aktardıkları yazılı kaynaklar, göz tedavisinde kullanılan bitkiler hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır. Bu kaynakların aktardıkları bilgileri bir araya getirerek hazırladığımız listede, adamotu, akasya, aloe, ayva, baldıran, banotu, çuha çiçeği, gül, hardal, haşhaş (afyon), hint sümbülü, iris, kantaron, keten, lycium, mersin, mür, nane, rezene, safran, sarımsak, sedef otu, sığla (günlük), soğan, tarçın gibi farklı familyalara ait bitkilerin göz ilaçlarının içerisinde kullanıldığı belirlenmiştir. Ancak bunların arasında bazı bitkilerin daha yoğun kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışmamızda detaylı bir şekilde incelediğimiz bu bitkiler, adamotu, akasya, baldıran, banotu, çuha çiçeği, haşhaş (afyon), lycium, mür, safran ve sedef otu’dur. Söz konusu bitkilerin, yaprak, dal, kök, meyve gibi bölümlerinden çıkartılan öz su, yağ veya reçine, özellikle göz ağrısı ve göz iltihaplarının tedavisinde fayda sağlamıştır. Çuha çiçeği gibi bazı bitkilerin ise, cerrahi operasyon öncesinde göz bebeğini büyütmek amacıyla kullanıldığı belirlenmiştir. Ayrıca bazı bitkilerin hayvanların gözlerinde oluşan hastalıkları tedavi ettiği de tespit edilmiştir. Söz konusu bitkiler, hayvansal veya mineral kaynaklı malzemelerle karıştırılarak hazırlanmış, anne sütü, şarap ve yağmur suyu gibi çeşitli maddelerle ilacın kıvamı ayarlanmıştır. Yaptığımız çalışma, göz ilaçlarının içerisindeki en önemli ana malzemenin bitkisel kaynaklı ürünler olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Roma İmparatorluk Dönemi, Göz Hastalıkları, Göz Tedavisi, Göz ilacı, Tıbbi Bitkiler

Various Medicinal Plants Used in the Treatment of Eye Diseases in the Roman Imperial Period

Öz

In this study, the medicinal plants used in the treatment of eye diseases in the Roman Imperial Period are discussed. The plants in question were used as the main material in the medicines prepared as liquid or ointment and they were an important constituent of eye treatment. Since the materials in the medicine do not survive because of decay, our information regarding this point are insufficient. However, the written sources brought to the present by the scientists lived in the Roman Imperial Period provide important information about the plants used in eye treatment. In the list compiled in reference to the information in the sources, it is seen that plants belonging to different families such as mandrake, aloe, quince, hemlock, henbane, primrose, rose, mustard, poppy (opium), spikenard, iris, centaury, flax, lycium, myrtus, myrrh, mint, fennel, saffron, garlic, rue, liquidambar (sweetgum), onion, cinnamon were used in eye medicines. However, it is determined that some plants among them were used more often. These plants, which are further investigated in our study, are mandrake, acacia, hemlock, henbane, primrose, poppy (opium), lycium, myrrh, saffron and rue. The juice, oil or resin extracted from the leaves, branches, roots and fruits of these plants were used in the treatment of eye pain and inflammation. It was found that some plants such as primrose were used for the purpose of enlarging the pupils before surgeries. Moreover, it was determined that some herbs cured the eye diseases in animals The plants in question were mixed with animal or mineral origin materials and the consistency of the medicine was adjusted with breast milk, wine and rainwater. The study reveals that the most important components in the eye medicine were herbal products.

Anahtar Kelimeler

Roman Imperial Period, Eye Diseases, Eye Treatment, Eye Medicines, Medicinal Plants

Kaynakça

• Abdel-Kareem, O. (2012). History of Dyes Used in Different Historical Periods of Egypt. Research Journal of Textile and Apparel, Vol. 16, No. 4, 79-92.
• Andrews, A. C. (1952). The Oppium Poppy as a Food and Spice in the Classical Period. Agricultural History, Vol. 26, No. 4, 152-155.
• Asgarpanah, J. & Khoshkam, R. (2012). Phytochemistry and pharmacological properties of Ruta graveolens L. Journal of Medicinal Plants Research, Vol. 6 (23), s. 3942-3949.
• Austin, D. F., (2004). Florida Ethnobotany. London: CRC Press.
• Baykan, D. (2005). Allianoi’de Bulunan Pişmiş Toprak Ecza Kapları. Seres III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri Bildiriler Kitabı (17-19 Ekim 2005). Eskişehir, 447-452.
• Baykan, D. (2010). 100 Yıldır Bitmeyen Yağma: Anadolu Hekim Mezarları. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 30, 1-6.
• Baytop, T. (1963). Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Baytop, T. (1984). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün). İstanbul: Nobel Yayınevi.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (2004). Mediterranean Wild Flowers. London: Harper Collins.
• Bryan, C. P. (1974). Ancient Egyptian Medicine the Papyrus Ebers. Chicago: Ares Publishers.
• Celsus. (1961). De Medicina. Spencer, W. G. (Trans.), London: Harvard University Press.
• Chalise, U. (2015). The Popy Plant: Phytochemistry & Pharmacology. Indo Global Journal of Pharmaceutical Sciences, Vol. 5 (1), 58-65.
• Dioskorides. (2000). De Materia Medica: Being an Herbal with many other medicinal materials. Osbaldeston, T. A. (Ed.), Johannesburg.
• Ertem, H. (1987). Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Florası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gao, V., Wei, Y., Wang, Y., Gao, F. & Chen, Z. (2017). Lycium Barbarum: A Traditional Chinese Herb and A Promising Anti-Aging Agent. Aging and Disease, 8 (6), 778-791.
• Gümüşçü, A. & Gümüşçü, O. (1996). Türkiye’de Haşhaş ve Haşhaş Tarımının Coğrafi Dağılışı. A.Ü. Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 6, 123-148.
• Homeros. (2004). Ilyada. Erhat, A. & Kadir, A. (Çev.), İstanbul: Can Yayınları.
• Jackson, R. (1999). Roma İmparatorluğu’nda doktorlar ve hastalıklar. (Ş. Mumcu, Çev.). İstanbul: Homer Kitapevi.
• Jackson, R. P. J. (1996). Eye Medicine in the Roman Empire. Rise and Decline of the Roman World, Vol. 37.3. Haase, W. & Temporini, H. (Ed.). Berlin-New York, 2228-2251.
• Kapoor, L. D. (1995). Opium Poppy. Botany, Chemistry and Pharmacology. London: CRP Press.
• Karamanoğlu, K. (1976). Türkiye Bitkileri. Ankara: Eczacılık Fakültesi Yayınları.
• Karaöz Arıhan, S. (2003). Antik Dönemde Tıp ve Bitkisel Tedavi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Korkmazoğlu, G. (2018). Şanlıurfa İli Peyzaj Mimari Alanlarında Bulunan Akasya Ağaçlarında Fitoplazma Hastalığının Moleküler Yöntemlerle Saptanması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
• Kramer, S.N. (2014). Tarih Sümer’de Başlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Mamıkoğlu, N. G. (2017). Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Manboubi, M. & Kazempour, N. (2016). The antimicrobial and antioxidant activities of Commiphora molmol extracts. BIHAREAN BIOLOGIST, 10 (2), 131-133.
• Merlin, M. D. (2003). Archaeological Evidence for the Tradition of Psychoactive Plant Use in the Old World. Economic Botany, Vol. 57, No. 3, 295-323.
• Oğuz, H. İ. (2012). Adıyaman İklim Koşullarında Goji Berry Kurt Üzümü (Lycium barbarum) Yetiştiriciliği. IV. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu (03-05 Ekim 2012), Antalya, 74.
• Pérez-Cambrodí, R. J., Piñero, D. P., Cerviño, A., Brautaset, R. & Castillo, J. M. (2013). Collyria Seals in the Roman Empire. AMHA, 11 (1), 89-100.
• Pliny. (1938). Natural History. vols. I-X, Rackham, H. R. & Jones, W. H. S., Eichholz, D. E. (Trans.), London: The Loeb Classical Library.
• Rinne, F. (1892). Das vom Pharmakologischen Standpunkte aus Wesentlichste aus Scribonii Largi “Compositiones”. Schnakenburg.
• Royle, J. F. (1837). On the Lycium of Dioscorides. The Transactions of the Linnean Society of London, Vol. XVII. London, 83-94.
• Şahinbaş Erginöz, G. (1999). Hititlerde Anatomi ve Tıp. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Takmer, B. (2009). Antik Dönemde Safran. Antalya Geofitleri. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları.
• Tez, Z. (2010). İlaç ve Parfümün Sihirli Dünyası. İstanbul: Hayy kitap yayınevi.
• Uzel, İ. (2000). Anadolu’da Bulunan Antik Tıp Aletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vergilius. (2010). Aeneas. Eyüboğlu, İ. Z. (Çev.), İstanbul: Payel Yayınları.
• Yakar, N. (1965). Renkli Türkiye Bitkileri Atlası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları.
• Yazıcı, L. & Yılmaz, G. (2017). Haşhaş (Papaver somniferum L.) Yarım Diallel Melez Kombinasyonlarında Melezleme Başarısı ve Melez Tohum Verimlerinin Belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Sayı: 26, 155−160.
• Yurdakök, M. (2005). Bizanslılarda pediatri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 48, 93-98.