Osmanlı’nın Son Döneminde Muhalif Hareketler: Yeni Osmanlılar ve Jön Türklerin Karşılaştırması

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 3, 1401 - 1417, 29.07.2021

Ayşenur Yılmaz , Rüya Telli

https://doi.org/10.21547/jss.800199

Cited By: 3

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda on sekizinci yüzyılın sonlarında, iç ve dış nedenlerle askeri alanda başlayan modernleşme hareketleri, on dokuzuncu yüzyılla birlikte hız kazanmıştır. Bu dönemde yaşanan değişim ve dönüşüm tek bir alanla sınırlı olmaktan çıkarak, toplumsal, ekonomik ve siyasal alanları içeren daha kapsamlı bir biçime kavuşmuştur. Osmanlı modernleşmesinin eğitim ve basın gibi alanlarda görülen etkileri zihinsel alana yansıyarak muhalif bir aydınlar grubu ortaya çıkarmıştır. Dönemin örgütlü muhalif hareketlerini oluşturan ve zamansal açıdan birbirinin ardılı olan Yeni Osmanlılar ve Jön Türkler, bu değişimin tezahürüdür. Yeni Osmanlılar muhalif hareketlerin kurumsallaşması anlamında zihniyet değişiminin başlangıcı iken Jön Türkler kendi dönemsel şartları içerisinde Avrupa eksenli fikirlerle daha yakından temas halinde olan muhalif aydınlar grubunu oluşturmaktadır. Yeni Osmanlılar ve Jön Türkler öncülüğünde gelişen fikri tartışmalar ve ideolojik hareketlenmeler, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalmıştır. Karşılaştırmalı yöntem benimseyen bu makale, Yeni Osmanlılar ve Jön Türkler hareketlerinin benzerlik ve farklılıklarını, ikincil kaynaklar üzerinden tartışmayı amaçlamaktadır. Karşılaştırma unsuru olarak muhalif grupların siyasal hedefleri, siyasal katılımı anlama biçimleri, toplumsal ve entelektüel kökenleri ve modernleşme projeleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Modernleşme, Yeni Osmanlılar, Jön Türkler

Dissident Movements in the Last Period of the Ottoman: A Comparing of New Ottomans and Young Turks

Öz

Geç dönem Osmanlı’da modernleşme hareketleri, askeri alanda başlamış ve on dokuzuncu yüzyıl itibariyle toplumsal, ekonomik ve siyasi alanları kapsayacak şekilde genişlemiştir. Devletin kurtarılması amacını taşıyan reformlar, zihniyet değişimini beraberinde getirmiştir. Dönemin örgütlü muhalif hareketlerini oluşturan ve zamansal açıdan birbirinin ardılı olan Yeni Osmanlılar ve Jön Türkler, bu değişimin tezahürüdür. Yeni Osmanlılar muhalif hareketlerin kurumsallaşması anlamında zihniyet değişiminin başlangıcıdır. Geç Osmanlı’dan Cumhuriyet’e miras kalan ideolojik hareketlenme, geç dönem düşünce mirasının üzerinde şekillenmiştir. Makalede, devamlılıklar ve kırılmalar bağlamında, Yeni Osmanlılar ile Jön Türkler siyasal hedefleri, siyasal katılımı anlama biçimleri, toplumsal ve entelektüel kökenleri, modernleşme projeleri çerçevesinde karşılaştırılmaktır.

Anahtar Kelimeler

osmanlı imparatorluğu, modernleşme, yeni osmanlılar, jön türkler

Kaynakça

• Ahmad, F. (2006). Bir kimlik peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. (çev. Sedat Cem Karedeli).
• Ahmad, F. (2008). Modern Türkiye'nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2010). İttihat ve Terakki (1908-1914). İstanbul: Kaynak Yayınları. (çev. Nuran Yavuz)
• Akşın, S. (1988). Düşünce ve bilim tarihi. Sina Akşin, Metin Kunt, Suraiya Faroqhi, Zafer Toprak, Hüseyin G. Yurdaydın, Ayla Ödekan (der.). ss. 321 -343. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Akşın, S. (2017). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitapevi.
• Alkan, M. Ö. (2001). Resmi ideolojinin doğuşu ve evrimi üzerine bir deneme. Mehmet Ö. Alkan (der.). Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce: Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet Birikimi. ss. 377-401. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2019). Türkiye'de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozarslan, H. (2015). Türkiye tarihi: İmparatorluktan günümüze. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çavdar, T. (1991). İttihat ve Terakki. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Davison, R. H. (2005). Osmanlı imparatorluğunda reform; 1856 - 1876. İstanbul: Agora Kitaplığı. (çev. Osman Akınbay).
• Deringil, S. (2007). Simgeden millete II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e devlet ve millet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emiroğlu, K. (2015). Kısa Osmanlı – Türkiye tarihi: Padişahlık kültürü ve demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. İstanbul: Homer Kitabevi. (çev. Ali Berktay).
• Hanioğlu, Ş. (1989). Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. ( tarih yok). Bir siyasal örgüt olarak Osmanlı: İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük ( 1889 -1902). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2009). Bazı Bilim İnsanlarının Türkiye’deki Siyasal Düşün Tarihine Katkıları Üzerine Bir Deneme. Tanıl Bora ve Murat Gültekin (der.). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Serisi – Dönemler ve Zihniyetler. ss. 233 -249. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçak, C. (2009). Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet. Tanıl Bora ve Murat Gültekin (der.). Modern Türkiye'de siyasal düşünce: Cumhuriyere devreden düşünce mirası: tanzimat ve meşruiyet birikimi. ss.72 -83. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuran, A. B. (2000). İnkilap tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017a). Jön Türklerin siyasi fikirleri: 1895 - 1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2018). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Onaran, B. (2018) Padişahı devirmek. Osmanlı ıslahat çağında düzen ve muhalefet: Kuleli (1859), Meslek (1867). İstanbul : İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2018). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Quataert. D. (2000). Osmanlı İmparatorluğu: 1700 - 1922. İstanbul: İletişim Yayınlar.
• Somel, S. A. (2009). Osmanlı reform çağında osmanlıcık düşüncesi ( 1839 - 1913 ). Murat Gültekin ve Tanıl Bora (der.). Modern Türkiye'de Siyasi düşünce: Cumhuriyete devreden düşünce mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet birikimi. ss.88 -116. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2013). Türkiye'de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Zürcher, E. J. (2006). Modernleşen Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. (çev. Yasemin Saner Gönen)