Büyük Selçuklu Ordusunda Sefer Öncesi Hazırlıklar: Toplanma, Teftiş ve Hareket

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 3, 1418 - 1434, 29.07.2021

Hasan Yenidoğan

https://doi.org/10.21547/jss.856945

Öz

Selçuklular, 1040 yılında bölgenin en güçlü ordusuna sahip olan Gaznelilerle yaptıkları Dandanakan Savaşı’nı kazanınca bir devlet haline gelmişler ve kısa bir süre içerisinde genişleyerek Anadolu’dan Umman Denizi’ne, Kafkaslardan Hindistan ve Çin sınırına kadar olan alanı hakimiyeti altına almışlardır. Selçukluların kısa sürede büyük bir coğrafyayı kontrol altına almasının arkasında yatan asıl unsurun sefer organizasyonu olduğu çok açıktır. Çalışma sefer organizasyonunun önemli bir aşaması olan askerlerin toplanması, teftişi ve harekete geçişini kapsamaktadır. İlk bölümde askerlerin ağırlıklı olarak nerelerden temin edildiği ele alınmış ve devletin farklı noktalarına dağıtılmış askerlerin nasıl toplandığına değinilmiştir. Bununla birlikte Selçuklu sultanları için büyük öneme sahip olan ordunun teftişi meselesi tartışılmış ve son olarak da kimi zaman on binleri bulan Selçuklu ordularının hangi düzen içerisinde harekete geçtiği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, sefer, organizasyon, ordu, savaş

Pre-expedition Preparations in the Great Seljuk Army: Gathering, Inspection and Movement

Öz

When the Seljuks won the battle of Dandanaqan in 1040 against the Ghaznavids, who had the strongest army in the region, became a state and in a short time captured the area from Anatolia to the Arabian Sea, from the Caucasus to the border of India and China. It is very clear that the main factor behind the Seljuks’ taking control of a large geography in a short time was the campaign organization. The paper includes the gathering, inspection and mobilization of soldiers, which is an important stage of the campaign organization. In the first part, where the soldiers were mainly procured from, and how the soldiers distributed to different points of the state were gathered were discussed. In addition, the issue of the inspection of the army, which was of great importance for the Seljuk sultans, was discussed, and finally, the order in which the Seljuk armies, sometimes reaching tens of thousands, took action.

Anahtar Kelimeler

Seljuks, expedition, organization, army, war

Kaynakça

• ‘Atâ Melik Cuveynî. (1911-1916). Târîh-i Cihânguşâ. I. (Mîrzâ Muhammed-i Kazvînî. Nşr.). Leyden; II. (M. Muhammed-i Kazvînî, Nşr.). Leiden.
• ‘Atâ Melik Cuveynî. (2013). Târîh-i Cihânguşâ. (M. Öztürk, Çev.). (3 cilt birleştirilmiş Birinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu. (Orijinal eserin yayın tarihi 1911-1916).
• Ahmed b. Mahmûd. (1977). Selçuk-nâme. I-II. haz. Erdoğan Merçil. İstanbul: Kervan.
• Anna Kommena. (1996). Malazgirt’in Sonrası. (B. Umar, Çev.). İstanbul: İnkılâb.
• Anonim, (1377/1999). Selçuk-nâme: Tarîh-i Âl-i Selçuk der Anadolu. (N. Celali, Nşr.). Tahran.
• Anonim. (1361/1982). Hudûdu’l-‘âlem mine’l-meşrik ile’lmagrib. (Manoçehr Setodeh, Nşr.). Tahran.
• Anonim. (1952). Selçuk-nâme: Tarîh-i Âl-i Selçuk der Anadolu. (F. N. Uzluk, Çev.). Ankara: Örnek Matbaası.
• Aristoteles (2014). Âdâbı-ı Harb ve Üslûb-ı Ceng. (Ö. Şenödeyici, Çev.). İstanbul: Büyüyen Ay.
• Beyyümî, A. (2005). Kuruluş Döneminde Eyyubiler. (A. Timurtaş, Çev.). İstanbul: Nûbihar.
• Carey, B. T. (2012). Road to Manzikert. Byzantine and Islamic Warfare 537-1071. South Yorkshire: Pen and Sword.
• Demirci, M. (2002). İktâ. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Cilt 22, ss. 43-47.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebû ‘Alî Hasan b. Nizâmu‘l-Mulk-i Tûsî. (1375/1996). Siyâset-nâme (Siyeru’l-Mulûk). (Ca’er Şi’âr, Nşr.). Tahran.
• Ebû ‘Alî Hasan b. Nizâmu‘l-Mulk-i Tûsî. (1999). Siyâset-nâme (Siyeru’l-Mulûk). (M. A. Köymen, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer en-Narşahî. (1351/1972). Târîh-i Buhârâ. (Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed el-Kubâvî, Çev.). Tahran.
• Ebû İshak el-Farisi el-İstahri. (1345/1927). Mesâlik el-Memâlik. Bibliotheca Geographorum Arabicorum. I. (M. J. Geoje, Nşr.). Brill.
• Ebû’l-Fazl Muhammed Beyhakî. (1319/1940). Târîh-i Beyhakî. (Saîd-i Nefîsî, Nşr.).
• Ebû’l-Fazl Muhammed Beyhakî. (1324/1945). Târîh-i Beyhakî. (Gani ve Feyyaz, Nşr.). Tahran.
• Ebû’l-Fazl Muhammed Beyhakî. (2019). Târîh-i Beyhakî. (N. Lügal, Çev.). Ankara: TTK.
• el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’feri er-Rugadi (İbn Bîbî).(2014). el-Evâmirü’l ‘Alâ’iye fi’l-Umûri’l-‘Alâ’iye. (M. Öztürk, Çev.). Ankara: TTK.
• el-Mâverdî. (1403/1983). Nasîhatü’l Mülûk. (M. Hazar, Nşr.). Kuveyt.
• el-Zehebi. (1424/2004). Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. (H. Abdu’l-Menan, Nşr.). Beyrut-Lübnan.
• er-Râvendî. (1364/1985). Kitâb-ı Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. (Muhammed İkbâl, Nşr.). Tahran.
• er-Râvendî. (1999). Kitâb-ı Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. I-II. (A. Ateş, Çev.). Ankara: TTK.
• Fahr-i Müdebbîr. (1346/1967). Âdâbu’l-Harb ve’ş-şeca‘a. (Ahmed Süheyli-i Hânsârî, Nşr.). Tahran.
• Fehim, M. (1983). el-Fen’l-Harbi Lelceyşu’l-Mısri fi’l-Asrul Memlûki el-Bahri. İskenderiye.
• Friendly, A. (1981). The Dreadful Day: The Battle of Manzikert. London: Hutchinson.
• Genç, R. (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: TTK.
• Göksu, E. (2009). İkta sisteminin Tekamülünde Selçukluların Rolü. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (S.I, ss. 83-96.).
• Gregory Abû’l Farac. (1419/1999). Abû’l Farac Tarihi. (Ö. R. Doğrul, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1362/1983.). Târîh-i Guzîde. (Abdu’l-Hüseyin Nevâî. Nşr.). Tahran.
• Hamîdu‘d-dîn Muhammed Mîrhând. (1385/2006). Ravzatu’s-Safâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l mulûk ve’l-hulefâ. IV. (C. Keyanfer, Nşr.). Tahran.
• Hamîdu‘d-dîn Muhammed Mîrhând. (2015). Ravzatu’s-Safâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mulûk ve’l-hulefâ. (Selçuklular kısmı). (E. Göksu, Çev.). Ankara: TTK.
• Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî. (2018). Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî’nin Kaleminden Selçuklu İnşa Sanatı. (C. Yakupoğlu-N. Musalı, Haz.). Ankara: TTK.
• Hillenbrand, C. (2007). Turkish Myth and Muslim Symbol; The Battle of Manzikert. Edinburg: Edinburg University.
• İbn Fadlân. (1379/1959). Risâletü İbn Fadlân. (S. ed-Dehhân, Nşr.). Dımaşk.
• İbn Havkal. (1996). Kitâb-ı Sûretü’l-arz. Beyrut: Menşûrât-i Dâr-i Mektebeti‘l-Hayât.
• İbnü’l Cevzi. (2014). el-Muntazam fi Tarihi’l-Ümem’de Selçuklular, (H.430-485=1038 1092). (A. Sevim, Çev.). Ankara: TTK.
• İbnü’l Ezrak Ahmed b. Yûsuf b. Ali. (1992.). Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı). (A. Savran, Çev.). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Târîh. I-XI. (A. Özaydın, Çev.). İstanbul: Bahar.
• Kâşgarlı Mahmûd. (2005). Dîvân-i Lugâti’t-Türk. (S. Erdi ve S. T. Yurtsever, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Kemâlüddîn İbnü’l Adîm. (1989). Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Bugyetü’l-taleb fî tarihi Haleb. (A. Sevim, Çev.). Ankara: TTK.
• Kemâlüddîn İbnü’l Adîm. (2014). Zübdetü’l Haleb min târîhi Haleb’de Selçuklular. (A. Sevim, Çev.). Ankara: TTK.
• Kerîmüd-dîn Mahmûd Aksarayî. (1377/1999). Müsâmeretü’l-Ahbâr. (O. Turan, Nşr.) Ankara: TTK.
• Kıvâmu’d-dîn Ebû İbrâhîm el-Feth b. ‘Alî b. Muhammed el-Bündârî el-İsfahânî. (1306/1889). Zubdetü’n-nusra ve Nuhbetü’l-‘usra. (M. Th. Houtsman, Nşr.). Leiden.
• Klausner, C. L. (1973). The Seljuk Vezirate: A Study of Civil Administration 1055-1194. Cambridge, Massachusetts: Harvard University.
• Koca, S. (2005). Selçuklularda Ordu ve Askeri Kültür. Ankara: Berikan.
• Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. III. Ankara: TTK.
• Kucur, S. S. (2002). İktâ: Selçuklular. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Cilt 22, ss. 47-49.). Ankara: TDV.
• Kurpalidis, G. M. (2020). Büyük Selçuklu Devletinin İdarî Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul: Ötüken.
• Machiavelli, Niccolo. (2008). Askerlik Sanatı. (N. Güvenç, Çev.). İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Mercan, İ. H. (2013). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Ankara: Berikan.
• Merçil, E. (1975). Sebüktegin’in Pendnâmesi (Tanıtma, Farsça Metin ve Türkçe’ye Çevirisi). İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul.
• Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: TTK.
• Merçil, E. (2015). Selçuklular Zamanında Dîvân Teşkilatı: Merkez ve Eyalet Dîvânları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Milani, A. (2015). Military and Army Department of Ghaznavid Dynasty. International Science Congress Association. (Vol. 4(10), ss. 126-131.).
• Minhâc-i Sirâc-i Cûzcânî. (1342/1963) Tabakât-i Nâsirî. (Abdu’l-Hayy Habîbî, Nşr.). Kâbil.
• Nicolle, D. (1986). Saladin and The Saracens. London: Osprey.
• Nicolle, D. (1994). Saracen Faris 1050-1250 AD. Londra: Osprey.
• Ömer İbn İbrahim el-Avsî el-Ensarî. (1961). Tefrîj el-Kurûb fî Tadbîr el-Hurûb (A Muslim Manual of War). (G. T. Scanlon, Çev.). Cairo: American University at Cairo.
• Özcan, A. (2016). Hassa Ordusu. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Ek-I, ss. 542-543.). Ankara: TDV.
• Özgüdenli, O. G. (2000). İsfahan. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Cilt 22, ss. 497-502.). Ankara: TDV.
• Reşîdu‘d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1362/1983). Câmi’u’t-Tevârîh. I-II. (Ahmed Ateş. Nşr.). Tahran.
• Reşîdu‘d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (2010). Câmi’u’t-Tevârîh, (Selçuklular kısmı). (E. Göksu ve H. H. Güneş, Çev.). İstanbul: Selenge.
• Sadru’d-dîn Ebu’l-Hasan ‘Alî İbn Nâsir İbn ‘Alî el-Huseynî. (1351/1933). Ahbâru’d devleti’s-Selcûkiyye. (M. İkbâl, Nşr.). Lahor.
• Sadru’d-dîn Ebu’l-Hasan ‘Alî İbn Nâsir İbn ‘Alî el-Huseynî. (1999). Ahbâru’d-devleti’s Selcûkiyye. (N. Lügal, Çev.). Ankara: TTK.
• Salehpur, C. (1370/1991). Ferheng-i Fârsî be Türkî-yi İstanbûlî. Tebriz: Lale.
• Sevim, A. (1988). Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi. Ankara: TTK.
• Sıbt İbnu’l Cevzi. (2011). Mir’atüz Zaman fi Tarihi’i Ayan’da Selçuklular. (A. Sevim, Çev.). Ankara: TTK.
• Sun-Tzu. (2008). Savaş Sanatı. (A. Demir, Çev.). İstanbul: Kastaş.
• Şükûn, Ziyâ. (1984). Farsça-Türkçe Lügat. İstanbul: M.E.G.S.B. Tahran.
• Taneri, A. (1993b). Çetr. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Cilt 8, ss. 293-294.). Ankara: TDV.
• Taneri, A. (1977). Türkiye Selçukluları Kültür ve Hayatı. Konya: Bilge.
• Taneri, A. (1993a). Harezmşahlar, Ankara: TDV.
• Terzi, M. Z. (1996). Gulam; Emeviler Abbasiler. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (Cilt 14, ss. 178-184.). Ankara: TDV.
• Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (2000). (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: TTK.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Medhal. Ankara: TTK.
• Vural, F. G. (2016). İslamiyet’ten Önce Türklerde Kültür ve Müzik: Hun, Göktürk ve Uygur Devletleri. İstanbul: Ötüken.
• Yûsuf Hâs Hâcib. (2020). Kutadğu Bilig. (M. S. Kaçalin, Haz.). Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Zahîru’d-dîn-i Nîşâbûrî. (1382/2004). Selçûk-nâme. (A. H. Morton, Nşr.). E. J. W. Gibb Memorial Trust. London. Chippenham.