Sosyal Bilimler Mantığı Üzerine: Anlamın Neliği ve Anlamanın Niteliği

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 2, 675 - 700, 30.04.2022

Fatih İbiş

https://doi.org/10.21547/jss.1060069

Öz

Bir şeyi anlamadan önce sorulması gereken ilk sorulardan biri “Anlam nedir?” sorusudur ve buna bağlı olarak sorulması gereken ikinci soru da “Anlamak nedir?” olmalıdır. Anlamanın niteliğini önceleyen ve belirleyen husus anlamın neliğidir. Anlamın ne olduğu ve ne şekilde ortaya çıktığı tespit edilmeden anlama edimini yorumlamak pek mümkün görünmüyor. Anlamı anlamlı kılan evvela anlamayı gerçekleştiren öznenin aktif bilinç durumudur. Öznenin bilinci anlam faaliyetinde belli aşamalardan geçerek anlama ulaşır. Bu noktada bilincin yöneldiği ilgiler, bilinci yönlendiren etkiler ve etkilenimler, aynı çerçevede bilincin şeylere yüklediği önem ve değer kategorileri, şeylerden güdümlediği amaçlar doğrudan anlamın oluşumunda belirleyici rol üstlenirler. Bunun yanında bir de dilin doğası ve bir gösterge sistemi olarak işleyişi de anlamın belirleyici âmilleri olarak öne çıkan konuların başında gelir. Sonuçta bunlar bizi öznenin anlama faaliyetinde tekrar aktif hale gelip gelmemesine göre kavranan ve kavranmayan anlam şeklinde bir ayrıma iletir. Dolayısıyla anlamın neliği öznenin anlama faaliyetindeki bilgi ve bilinç durumuna göre şekillenen bir sürecin sonunda kendini açığa vurmaktadır.

Anahtar Kelimeler

anlam, anlamak, kavramak, dil

On The Logic of Social Sciences: The Nature of Meaning and The Qualification of Understanding

Öz

One of the first questions to ask before understanding something is “What is the meaning?” and the second question to be asked accordingly is “What is understanding?” should be. What precedes and determines the quality of understanding is what the meaning is. It does not seem possible to interpret the act of understanding without determining what the meaning is and how it emerges. What makes the meaning meaningful is the active state of consciousness of the subject who realizes the understanding. The consciousness of the subject reaches meaning by passing through certain stages in the activity of meaning. At this point, the interests towards which the consciousness is directed, the effects and influences that direct the consciousness, the importance and value categories that the consciousness attributes to things, the purposes that it directs from the things directly play a decisive role in the formation of meaning. In addition to this, the nature of language and its functioning as a sign system are among the issues that stand out as the determining factors of meaning. Ultimately, these lead us to a distinction between the comprehended and the uncomprehended meaning, depending on whether the subject is reactivated in the activity of understanding. Therefore, the nature of meaning reveals itself at the end of a process that is shaped according to the subject's knowledge and consciousness in the activity of understanding.

Anahtar Kelimeler

anlam, anlamak, kavramak, dil

Kaynakça

• Antakî, Mahmud. (Ty.). Metnü’l-alâka. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi.
• Aristoteles. (1996). Metafizik. (A. Arslan, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Benveniste, Emile. (1994). Genel dilbilim sorunları. (E. Öztokat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bor, İbrahim. (2006). İlahi kelâmın imkân ve tabiatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Cündioğlu, Dücane. (2005). Kur’ân’ı anlamanın anlamı. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Cürcânî, Abdulkâhir. (1988). Delâilü’l-i‘câz. Beyrut.
• Cürcânî, Es-Seyyid eş-Şerif. (1985). Kitabü’t-ta‘rîfât. Beyrut.
• De Saussure, Ferdinand. (2001). Genel dilbilim dersleri. (Berke Vardar, Çev.). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Ebherî, Esîrüddîn. (2007). İsagoci tercümesi. (T. Alp, Çev.). İstanbul: Yasin Yayınevi.
• Eco, Umberto. (2008). Yorum ve aşırı yorum. (K. Atakay, Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• Erdem, Mehmet-Tahsin Deliçay. (2002). Mantık, belagat ve usûl-i fıkıh ilimleri arasında ortak bir kavram olarak delalet. Marife Dergisi, 2, 171-180.
• İltaş, Davut. (2006). Fıkıh usûlünde mütekellimin yönteminin delalet anlayışı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Kayseri.
• Magnisî, Mahmud Hasan. (2007). Muğni’t-tullâb-Şerhu metni Îsâgûcî. (Mahmut Ramazan el-Bûtî, Thk.) Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Moran, Berna. (2010). Edebiyat kuramları ve eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hoad, T. F. (2003). Oxford English Etymology. Oxford: Oxford University Press.
• Özdemir, İbrahim. (2006). İslâm düşüncesinde dil ve varlık-Vaz‘ ilminin temel meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Rickman, H. P. (2000). Anlama ve insan bilimleri. (M. Dağ. Çev.). Samsun: Etüt Yayınları.
• Ricoeur, Paul. Yorum teorisi-Söylem ve artı anlam. (G. Y. Demir, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Soykan, Ömer Naci. (2006). Felsefe ve dil-Wittgenstein üstüne bir araştırma. İstanbul: MVT Yayıncılık.
• Tatar, Burhanettin. (2004). Hermenötik. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tehânevî. (1996). Mevsûatu keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn ve’l ‘ulûm. Beyrut.
• Wittgenstein, Ludwig. (2005). Felsefî Soruşturmalar. (H. Barışcan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.