FETÖ’nün Şii Haşhaşiler ve Sünni Kadiyaniler ile Yapısal Benzerlikleri: Sistematik Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 3, 702 - 718, 28.07.2023

Ali Gür

https://doi.org/10.21547/jss.1297834

Cited By: 1

Öz

Yaklaşık elli yıl kadar önce görünürde dinî bir yapılanma olarak yola çıkıp 15 Temmuz’da terör örgütüne dönüşen Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ)’nün esinlendiği tarihî ve çağdaş dinî hareketlerin iyi analiz edilmesi ve benzeşen yöntemlerinin belirlenmesi mücadele stratejisi ve gelecek projeksiyonu açısından önem arz etmektedir. Ulaşılabilen açık kaynaklardan yapılan taramalar neticesinde bu konu ile ilgili örgütler arası benzerlikleri çoklu başlıklar altında sistematik olarak ele alan kapsamlı bir çalışmaya rastlanılamamıştır. Çoklu açık kaynaklardan elde edilen verilerle üçü kuruluş tarihçesi, kırkı da örgütsel yapısı ile ilgili olmak üzere toplamda kırk dört başlık altında FETÖ’nün temel tanımlayıcı özellikleri belirlendi. Belirlenen bu özellikler çerçevesinde FETÖ’nün uluslararası iki örgüt olan Şii Haşhaşiler ve Sünni Kadiyaniler ile benzerlik gösteren yönlerinin tablo hâlinde sistematik olarak analiz edilmesi ve tartışılması amaçlandı. Bu konu üzerine yapılan ilk kapsamlı ve sistematik bir değerlendirme olması çalışmanın güçlü yönünü oluşturmaktadır. Çalışma, FETÖ’nün Şii-Nizari Haşhaşilerle kırk alt başlığın otuzunda benzerlik gösterirken Sünni-Hanefi Kadiyaniler ile de yirmi sekiz alt başlıkta benzerlik gösterdiğini saptamıştır. Bu durum Şii ve Sünni gibi tamamen farklı iki mezhepsel akımın FETÖ’ye kaynaklık etmede farklılık göstermediğini sadece bazı alt başlıkların bir örgütte daha baskın olduğunu düşündürmüştür. Farklı coğrafya ve sosyokültürel ortamlarda olmalarına rağmen elli yıllık bir FETÖ örgütünün, bin yıllık Şii Haşhaşilerle ve yüz elli yıllık Sünni Kadiyanilerle böylesine benzerlik göstermesinin güncel sonuçlarının iyi değerlendirilmesi önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

FETÖ,, Haşhaşiler, Kadiyaniler

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurumdan destek alınamıştır

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Structural Similarities of FETO with Shiite Assassins and Sunni Qadianis: A Systematic Evaluation

Öz

It is important to analyze the historical and contemporary religious movements inspired by the Fethullahist Terrorist Organization (FETÖ), which started out as a seemingly religious organization about fifty years ago and turned into a terrorist organization on July 15, and to determine its similar methods, in terms of the strategy of struggle and future projection. As a result of the scans made from the open sources that can be reached, no comprehensive study could be found that systematically addresses the similarities between organizations on this subject under multiple headings. With the data obtained from multiple open sources, the basic descriptive features of FETO were determined under forty-four headings, three of which were related to its history and 40 were related to its organizational structure. Within the framework of these determined features, it was aimed to systematically analyze and discuss the aspects of FETÖ, which are similar to the Shiite Assassins and Sunni Qadianis, in a tabular form. Being the first comprehensive and systematic evaluation on this subject constitutes the strength of the study. While the study showed similarities with FETO's Shiite-Nizari Assassins in thirty of the forty sub-headings, it showed similarity with Sunni-Hanefi Qadianis in twenty-eight sub-headings. This situation made us think that two completely different sectarian currents such as Shiite and Sunni did not differ in being the source of FETO, only some sub-titles were more dominant in an organization. Although they are in different geographical and socio-cultural environments, it is important to evaluate the current results of a fifty-year-old FETO organization showing such similarities with a thousand-year-old Shiite Assassins and one hundred- and fifty-year old Sunni Qadianis.

Anahtar Kelimeler

Assassins, Fethullah Terrorist Organisation (FETO), Qadianis

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ahmed, M. M. B. (2013). Ahmediyete Davet-Davet'ül Emir (H. Abdulgaffar, çev.). İstanbul: İslam İnternational Publications Limited.
• Ahmed, M. G. (2007). Blessings of Prayer. London: Islam International Publications Ltd.
• Aksoy, T. (2017). FETÖ’nün uluslararası kodları cemaatten terör örgütlüğüne. Eskiyeni (34): 233-36.
• Aktaş, İ. (2018). Modernistlerle hurafeciler arasında kaybolan İslam inancı. https://fikirnamedergi.com/2018/06/modernistlerle-hurafeciler-arasinda-kaybolan-islam-inanci/.
• Akyıldız, Y. (2019). Sömürgenin gücü modern devşirmeler ve dönekler. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi (71): 44-56.
• Aydın, M. (2002). Dinlerarası diyalog yeni bir misyon yöntemi mi? - Kurumsal ve bireysel diyalog faaliyetleri üzerine bir değerlendirme. İslamiyat (V): 30-42.
• Aydın, M. (2017). FETÖ’nün uluslararası kodları: Cemaatten terör örgütlüğüne. Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Bardakçı, M. (2014). “Haşhaşîlik sadece haşhaştan ve suikastten ibaret değil”. https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/913840-hashasilik-sadece-hashastan-ve-suikastten-ibaret-degil.
• Başdemir, H. Y. (2016). Ezoterik grupların epistemolojisi. Liberal Düşünce Dergisi (83): 75-90.
• Bayraklı, E. (2016). Modern çağın Haşhaşileri. https://www.setav.org/modern-cagin-hashasileri/.
• Bergson, H. (2004). Ahlakın ve dinin iki kaynağı. (M. M. Yakupoğlu, çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bilen, O. (2020). FETÖ: 15 Temmuz darbe girişiminin faili ve yeniçağ dini spiritüalizmin temsilcisi vesayetçi bir zihniyete dair çözümlemeler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (20): 31-66.
• Braudel, F. ve Mehmet, A. K. (2001). Uygarlıkların grameri. (M.A. Kılıçbay, (çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Budak, C.M. (2021). Büyükelçi Karlov Suikastının üzerinden 5 yıl geçti. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/buyukelci-karlov-suikastinin-uzerinden-5-yil-gecti/2450826.
• Bulgur, D. (2011). Kadiyanilik. Şarkiyat Mecmuası (13): 1-38.
• Çağatay, N. ve Çubukçu İ. A. (1985). İslâm mezhepleri tarihi/1. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Çalışkan, E. ve Tekin, T. (2019). Ajan tarikatlar birbirinin kopyası. https://www.yeniasir.com.tr/gundem/2019/07/17/ajan-tarikatlar-birbirinin-kopyasi.
• Çam, S. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş sürecinde mezhep tartışmaları. Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Dalkıran, S. (2020). Uyguladıkları prensipler bakımından Nizari-İsmaililer ve FETÖ benzeşmesi. Katre Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi (10): 97-128.
• Demir, H. (2017). Gülen örgütü. Ezoterik bir kült cemaatin radikalleşmesi. Anakara: Anadolu Ay Yayınları.
• Demir, H. (2018). Dış politikada Evanjelizmi bilmek neden önemli?. https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/hilmi-demir/dis-politikada-evanjelizmi-bilmek-neden-onemli-604934.
• Demir, H. (2019). Radikal/Yıkıcı kült gruplar: Kavram ve teorik bir çerçeve. Ankara: TEPAV Değerlendirme Raporu.
• Demir, H. (2020). Selçukluların Bâtınîlerle mücadelesi. https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/hilmi-demir/selcuklularin-batinilerle-mucadelesi-615164.
• Devrimci, A. N. (2013). Dağların Şeyhi Hasan Sabbah. Konya: Mola Kitap.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. (2017). Kendi dilinden FETÖ: Örgütlü bir din istismarı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2016). Dini istismar hareketi FETÖ/PDY. Olağanüstü Din Şurası Kararları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Doğan, Y. (2018). Kadiyanilik ve Gulam Ahmed’in dini-siyasi iddiaları. Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Ekinci, T. B. (2014). Haşhaşilerin dünü ve bugünü. https://www.ekrembugraekinci.com
• Fedayi, C. (2016). Ahmet Özsoy: 28 Şubat’tan 15 Temmuz’a. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler 2(2) :5-15.
• Fığlalı, E.R. (1986). Kadıyânîlik (Ahmediyye Mezhebi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (2001). Kadiyanilik. İslam Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV. Yayınları, 137-139.
• Fırat, H. (2020). “Mustafa Akış, Fetö’nün Yapılanmasını Ilk Kez Açıklanan Detaylarla Anlattı.”.https://www.youtube.com/watch?v=fy7xCPx4Ddg&ab_channel=CNNT%C3%9CRK
• Gledhill, A. (1958). An analysis of the munir report: A critical study of the Punjab Disturbances Inquiry Report. International Affairs 34(3): 399-400.
• Güldağı, M. (2014). Hasan Sabbah ve Modern Haşhaşiler. Genç Birikim, 11-15.
• Günarslan, H. (2017). Ağa Hanlar ve günümüzdeki̇ faali̇yetleri̇. Doktora Tezi, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gür, A. (2023a). Vai̇zli̇kten teröri̇stli̇ğe bi̇r ihaneti̇n portresi̇ Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ/PDY). 1. bs. Ankara: Eski Yeni Yayınları.
• Gür, A. (2023b). Fetullahçı Terör Örgütünün (FETÖ) Hristiyan örgütlerle benzerlikleri: Karşılaştırmalı sistematik bir değerlendirme. Adam Academy Journal of Social Sciences. DOI: 10.31679/adamakademi.1267814 (Basımda).
• Gür, A. (2023c). FETÖ ve Aum Shinrikyo örnekliğinde ılımlı dini hareketten terör örgütüne dönüşüm: Sistematik bir değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Basımda).
• Hakyemez, C. (2014). Tekke ve zaviyeler kanunu çerçevesinde Alevîlik-Bektaşîlik”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13(25): 161-74.
• Hikmet, E. (2008). Himmeti milleti olan insan M. Fethullah Gülen. İzmir: Işık Yayınları.
• Kamacı, K. (2022). “Kadiyanilik ve FETÖ benzerliği”. https://www.oncevatan.com.tr/kadiyanilik-ve-feto-benzerligi-makale,54532.html.
• Kaplan, H. (2017). “FETÖ’nün atası Kadiyaniler”. https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hilalkaplan/2017/08/04/fetonun-atasi-kadiynler.
• Kaymal, C. (2019). Cemaatten darbeci bir harekete dönüşümün serüveni: Gülen hareketinin analizi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Knitter, P.F. ve Aydın M. (çev.). (2002). Diyalog ve misyon. İslamiyat Dergisi 5(3): 82-85.
• Korkmaz, S. (2021). Hasan Onat’ın Şiilik araştırmaları üzerine değerlendirmeler. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 14(1): 264-80.
• Köymen, M. A. (2017). Nizamu’l-Mülk Siyâset-Nâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçüköner, H. R. (2019). Kadiyâniliğin isim ve içerik bakımından kendisini konumlandırma problemi. Şarkiyat 11(2): 669-83.
• Küçüköner, H. R. (2020). Mormon bakış açısından Ahmedilik: Garth Jones ve onun "İslam’ın Ahmedileri: Bir Mormon karşılaştırması ve perspektifi" makalesine dair değerlendirme ve tercüme. Şarkiyat 12(3): 642-88.
• Küçüköner, H. R. (2022). Ahmediler’de Şii söylem: Muharrem Ayı ve Hz. Hüseyin’in yüce konumu" isimli cuma hutbesi örneği. Turkish Journal of Shiite Studies 4(1): 7-32.
• Larson, W. F. (1996). Critical contextualization and Muslim conversion. International Journal of Frontier Missions 13(4): 189-91.
• Mercan, S. (2018). “Son hi̇lafette dış etki̇ ve iç si̇yaset”. içinde 3. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Tam Metin Kitabı, editör Çiftçi H. ve Adılbekova K. Mardin: Institution Of Economic Development And Social Researches Publication.
• Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı. (2017). Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı Tarafından TBMM Darbe Girişimi Meclis Araştırma Komisyonuna Sunulan Rapor. Bilgilendirme Raporu.
• Milli Güvenlik Kurulu. (2016). 20 Temmuz 2016 tarihli Milli Güvenlik Kurulu Toplantısı.
• Nelson, J. M. (2009). Psychology, religion, and spirituality. New York: Springer Science & Business Media.
• Osmanoğlu, M. (2017). Pakistan’ın kripto gayrı müslimleri: Kadıyaniler. http://www.mucerret.com/yazarlar/pakistanin-kripto-gayri-muslimleri-kadiyaniler/.
• Öz, M. (1997). Haşîşiyye. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 418-419.
• Özaydın, A. (1997). Hasan Sabbah. İslam ansiklopedisi. İstanbul: TDV. Yayınları, C. XVI, 347-350.
• Özben, M. (2016). McCemaat ve Yeni Dini Hareketten (YDH) terör örgütüne: FETÖ”. Muhafazakâr Düşünce 49: 167-81. Özdalga, E. (2006). İslamcılığın Türkiye seyri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztürk, H. (2018). FETÖ üzerine bir analiz. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (15): 175-91.
• Paktürk, Ş. (2011). Müslüman Ahmediye Cemaatini tanıyalım. Maneviyat Dergisi (1): 13-16.
• Saygılı, S. (2020). Dünyanın ilk cinayet örgütünü kuran adam: Hasan Sabbah. https://www.fikriyat.com/yazarlar/sefasaygili/2020/10/14/dunyaninilkcinayetorgutunu-kuran-adam-hasan-sabbah.
• Saygılı, S. (2023). Mirza Gulam Ahmed Kadıyani. https://www.fikriyat.com/yazarlar/sefa-saygili/2023/03/31/mirza-gulam-ahmed-kadiyani.
• Selvi, H. ve Topcu U. (2020). Protestan misyonerlerin gözünden 20. yüzyılın başında Hindistan’da İslami reform ve misyonerlik. Gazi Akademik Bakış 14(27): 175-202.
• Sert, A., Demir C. ve Avci E. (2020). Strateji, örgütlenme ve motivasyonuyla kendine özgü bir terörist örgüt: FETÖ. Güvenlik Bilimleri Dergisi International Security Congress Special Issue: 1-28.
• Süt, Ö. (2016). FETÖ’nün ‘Haşhaşi’ benzerliği iddianamede. https://www.aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/fetonun-hashasi-benzerligi-iddianamede/692261.
• Tan, M. ve Teber, Ö.F. (2021). Gelenekselden moderne geçiş sürecinde İsmaililik: Ağa Hanlar Dönemi. TARR: Turkish Academic Research Review = Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 8(4): 107-124.
• Teber, Ö.F. (2018). Mehdilik inancı temelinde oluşan geç dönem mezhepleri. İslam Mezhepleri Tarihi, Ed. Mehmet Ali Büyükkara. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, s. 190-207.
• Tevfik, E. M. ve Güleryüz, S. (2022). Hasan Sabbah. İstanbul: Mai Yayınevi.
• Turan, A. ve Yücedağ, A. (2019). Küresel düzende İngiltere etkisi ve İngiltere’nin İslam politikası. sdam.org.tr.
• Türk, K. (2021). Haşhaşiler: Gizli bir örgütün tarihi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 8(1): 241-45.
• Uysal, K. (2020). “Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) darbe teşebbüsü”. ss. 1-9 içinde İhanet ve Diriliş 15 Temmuz ve Milli Birlik Paneli. Ankara: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayınları.
• Ünsal, H. (2016). Gülen ve Gulâm ya da FETÖ ve Kâdiyânîlik. https://www.star.com.tr/acik-gorus/gulen-ve-gulam-ya-da-feto-ve-kadiyan-eelik-haber-1142547/.
• Yıldırım, Y. (2020). Toplumsal güçlerin ve sosyolojinin açmazında evrensel dinlerde beklenen kurtarıcı inancı. Sosyologca 10 (20): 28-49.
• Yörükan, Y. Z. (1926). Ebû’l-Fetih Şehrestânî. Dârül-Funün İlahiyat Fakültesi Mecmuası 2/5(6): 259.
• Zahir, İ. İ. ve Aytekin, A. (1985). İslam dünyasında İngiliz emperyalizmi: Kadıyanilik. İstanbul: Ebru Yayınları.