Türk Dünyasından Türkiye'ye Yapılan Göçler: 1931-1982 Dönemi İncelemesi

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 251 - 269, 28.10.2023

Erhan Yoska

https://doi.org/10.21547/jss.1351018

Öz

Bu araştırma makalesi, 1931-1982 yılları arasında Türk dünyasından Türkiye'ye Türk soyuna ve kültürüne bağlı olan mültecilerin, ortak kültür ve etnik bağlar perspektifinde gerçekleştirdiği göçleri incelemektedir. Makale, tarama metodu kullanılarak arşiv belgeleri ve dönemin kaynaklarından elde edilen verileri temel alarak, Türk yurtlarının işgal edilmesi neticesinde Kazak, Uygur, Kırgız, Özbek, Türkmen ve Azerbaycan Türklerinin Türkiye'ye göçlerini incelerken, serbest ve iskânlı göçmen olarak yerleşim süreçlerini de ele almaktadır. Türk yurtlarının işgal süreci, göç dalgalarını tetikleyen ana sebep olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle Türkistan’ın Rusya ve Çin tarafından işgal edilmesi neticesinde Türk soylu mülteciler, ikinci bir vatan olarak gördükleri Türkiye'ye gelerek yeni bir yaşam kurmuşlardır. Göçlerin temelindeki ortak kültür ve etnik bağlar, bu göç hareketlerinin dinamiklerini belirleyen önemli bir etken olmuştur. Göç eden topluluklar, Türk soyuna ve kültürüne bağlılıkla Türkiye'ye yönelmiş; aynı dil, din, gelenek ve ortak kültür değerlerini paylaşmanın getirdiği yakınlık sayesinde daha kolay uyum sağlamışlardır. II. Dünya Savaşı öncesinden, Afganistan’ın işgaline uzanan süreçte bu göçler, hem Türk dünyası ile Türkiye arasındaki yakın bağı yansıtmış hem de Türkiye'nin sosyal ve kültürel zenginliğini artırmıştır. Sonuç olarak bu makale, 1931-1982 yılları arasında Türk dünyasından gelen Türk soylu mültecilerin Türkiye'ye gerçekleştirdiği göçlerin önemini ve bu göçlerin ortak kültür ve etnik bağların gücüne dayandığını vurgulamaktadır. Bu göçmenler, takip edilen iskân politikası çerçevesinde, Türkiye'deki farklı bölgelere yerleştirilmişlerdir. Bu yerleşimler, Türk dünyasından mültecilerin hem kendi kültürel kimliklerini korumalarına hem de Türkiye'nin sosyal dokusuna zenginlik katmalarına olanak sağlamıştır. Ayrıca, bu çalışma, gelecekteki araştırmalar için temel oluşturarak, göçlerin entegrasyon süreçlerini, kültürel etkileşimi ve göç politikalarının etkilerini daha ayrıntılı bir şekilde incelemeyi teşvik etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Türk Dünyası, Göçler, Türk Soylu Mülteciler

Migration From The Turkic World To Turkey: An Analysis Of The Period 1931-1982

Öz

This research article analyses the migration of refugees from the Turkic world to Türkiye between 1931 and 1982 in the perspective of common culture and ethnic ties. Based on the data obtained from archival documents and sources of the period, the article examines the migration of Kazakh, Uyghur, Kyrgyz, Uzbek, Turkmen and Azerbaijani Turks to Türkiye as a result of the occupation of the Turkish homelands, while also addressing the settlement processes as free and settled immigrants. The occupation process of Turkish homelands emerges as the main reason that triggered the waves of migration. Especially as a result of the occupation of Turkestan by Russia and China, refugees of Turkish descent came to Türkiye, which they saw as a second homeland, and established a new life. The common culture and ethnic ties underlying the migrations have been an important factor determining the dynamics of these migration movements. The migrating communities have turned to Türkiye out of loyalty to Turkish ancestry and culture, and have adapted more easily thanks to the closeness brought about by sharing the same language, religion, traditions and common cultural values. From before World War II to the occupation of Afghanistan, these migrations both reflected the close bond between the Turkic world and Türkiye and increased Türkiye's social and cultural richness. In conclusion, this article emphasises the importance of the migration of Turkic refugees from the Turkic world to Türkiye between 1931 and 1982 and the strength of their common cultural and ethnic ties. These migrants were settled in different regions of Türkiye within the framework of the settlement policy. These settlements have enabled refugees from the Turkic world to both preserve their cultural identities and enrich the social fabric of Türkiye. Moreover, this study provides a basis for future research, encouraging a more detailed examination of the integration processes of migration, cultural interaction and the effects of migration policies.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Turkic World, Migrations, Turkic-Origin Refugees

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (CCA)
• (CCA, fon kodu: 30.10.0.0; Yer No: 248.676.7.)
• (CCA, fon kodu: 30.10.0.0; Yer No: 248.676.14.)
• (CCA, fon kodu: 30.10.0.0; Yer No: 116.810.1.)
• (CCA, fon kodu: 30.18.1.2; Yer No: 100.85.15)
• (CCA, fon kodu: 30.18.1.2; Yer No: 82.24.113.)
• (CCA, fon kodu: 30.18.12; Yer No: 128.19.6.).
• (CCA, fon kodu: 30.18.1.2.; Yer No: 218.30.5)
• (CCA, fon kodu: 30.18.1.2; Yer No: 74.31.8.).
• (CCA, fon kodu: 801.80.1.0.1.; Yer No:95.45.2)
• Akçora, E. Ö. (2021). Türki̇stanlı Hoca Ahmed Yesevî’ni̇n Türk Dünyası’ndaki̇ yeri̇ ve önemi̇. Bellek Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-17.
• Alptekin, E. (1990). Doğu Türki̇standan hi̇creti̇mi̇zi̇n 40. yılı. Kayseri: Erciyes Dergisi Doğu Türkistan Yayınları.
• Alptekin, İ. Y. (2007a). İsa Yusuf Alptekin’in Mücadele Hatıraları Doğu Türkistan İçin (C. 1; Ö. Kul, Ed.). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Alptekin, İ. Y. (2007b). İsa Yusuf Alptekin’in mücadele hatıraları Doğu Türkistan için (C. 2; Ö. Kul, Ed.). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Altay, H. (1981). Anayurttan Anadolu’ya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Andican, A. A. (2009). Osmanlıdan günümüze Türkiye ve Orta Asya (1. Baskı). İstanbul: Doğan Kitap.
• Andican, A. A. (2020). Cedidizmden bağımsızlığa hariçte Türkistan mücadelesi. İstanbul: Ötüken.
• Andican, A. A. (2021). Tarihsel bir göç kaynağı olarak Türkistan. İçinde Türk Dünyası ve göç: vatandan yeni vatanlara (ss. 149-189). İstanbul: Küre Yayınları.
• Arı, K. (1992). Cumhuriyet Dönemi nüfus politikasını belirleyen temel unsurlar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(23), 409-420.
• Armaoğlu, F. (2019). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, M. K. (2019, Ağustos). II. Dünya Savaşı’nda Türkistan lejyonu: kuruluşu, faaliyetleri ve Türkiye’nin yaklaşımları. Tarih Okulu Dergisi, (XLI), 621-663.
• Bilgü, İ. (1988). Afgani̇stan. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 1, ss. 408-411). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Geliş tarihi gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/afganistan
• Bölükbaşı, Y. Z. (2023). Milliyetçilik-göç ilişkisi üzerine teorik bir perspektif. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), 44-65. https://doi.org/10.17153/oguiibf.1189787
• Buğra, M. E. (1952). Doğu Türkistan tarihi, coğrafi ve şimdiki durumu. İstanbul: Güven Basımevi.
• Çağlar, T. (2018). Göç çalışmaları için kavramsal bir çerçeve. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), 26-49.
• Çakmak, S. (2023). Afganistan’da yaşanan işgallerin sebepleri ve neden olduğu zorunlu göç süreci. Karadeniz Araştırmaları, XX(78), 347-366.
• Çelik, L. (2018). II. Dünya Savaşı Döneminde Nazi Almanyası tarafından kurulan Türkistan Lejyon Ordusu’nun savaşa etkileri. Türk Dünyası Araştırmaları, 118(232), 53-80.
• Çevik, B. (2022). Uygur Türkleri̇ni̇n, Doğu Türki̇stan’dan Türki̇ye’ye göç etmeleri̇ni̇n sebepleri̇ ve yaşadiklari sorunlar (i̇stanbul Alan Çalişmasi) (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Dawlatyar, A. K. (2023). Afgani̇stan merkezli̇ göçün nedenleri̇ ve çözüm yolları. Journal of Regional Studies, 7(1), 159-187.
• Dillion, M. (2016). Modernleşen Çin’in tarihi (E. Ü. Atılgan & A. Atılgan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, M. (2019). Kırgız Türkleri̇ni̇n Ulupami̇r’e göçü (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Dor, R. (1984). Kırgız mültecileri hakkında kısa bir bilgi (Y. T. Kurat, Çev.). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını.
• Erdoğan, H. (2019). Arşi̇v belgeleri̇ne göre Kafkasya’dan Azi̇zi̇ye’ye (Pınarbaşı) göç eden muhaci̇rler ve yerli̇ halk ile ili̇şki̇leri̇. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 1(Volume 5), 109-118.
• Geray, C. (1970). Türkiye’de göçmen hareketleri ve göçmenlerin yerleştirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 3(4), 8-36.
• Gömeç, S. (2003). Türk Cumhuriyetleri ve toplulukları tarihi (2nd ed). Ankara: Akçağ.
• Gömeç, S. (2018). Tari̇hi̇ Türk Coğrafyasının genel hatları. Türk Dünyası Araştırmaları, 120(237), 103-114. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 20 Mayıs 2023. http://sozluk.gov.tr
• https://resmigazete.gov.tr/arsiv/2733.pdf. İskan Kanunu. , 2510 § (1934).
• İnan, A. (1982). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit konuşmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, C. E. (2016). Türkiye’de göç politikaları: İskân Kanunları üzerinden bir inceleme. Göç Araştırmaları Dergisi, 2(3), 10-33.
• Kalkan, M. (2007). Sovyetler Döneminde Kazakların göç hareketleri ve Anadolu’da (Altay Köyü’nde) iskân edilişleri. Türklük Bilimi Araştırmaları, (21), 123-141.
• Kan, K., & Kanmaz, M. (2022). Küreselleşmenin kültürel boyutu ve göçün etkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (47), 59-73. https://doi.org/10.52642/susbed.1011321
• Kanalga, R. (2022). Türki̇ye’deki̇ Doğu Türki̇stan muhaci̇rleri̇ni̇n faali̇yetleri̇ (1950-1980) (Doktora Tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kara, A. (2012, Ocak 17). Kazakların Altaylardan Anadolu’ya uzanan göçü. Geliş tarihi 11 Ağustos 2023, gönderen Abdulvahap KARA website: https://www.abdulvahapkara.com/karavahap-2/
• Kara, A. (2018). XX. yüzyılın ilk yarısında Doğu Türki̇stan’dan Türki̇ye’ye Kazak göçü ve Eli̇shan Batur’un bu göçteki̇ li̇derli̇ği̇. Türk Dünyası Araştırmaları, 120(237), 205-215.
• Kırmıt, Ö. F. (2022). Mondros Ateşkes Antlaşmasi’ndan sonra işgal edilen Adana ve çevresinde “Kaç Kaç” olayı. İçinde H. Gümrükçü, İ. Ceritli, O. Bayram, & A. Öztürk (Ed.), Dünya göç hareketlerinde yerelleşme ve küreselleşme din ve sanatın göçünden buğdayın göçüne dünya göç hareketleri dizisi – 2 (ss. 143-156). Ankara: Nobel Yayın.
• Köse, İ. (2016). Boraltan Faciası: Türk kökenli Sovyet vatandaşı mültecilerin Sovyetler Birliği’ne iadesi (1945). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXII(93), 149-189.
• Kul, Ö. (2022). 1949 sonrası Doğu Türki̇stan’dan Türki̇ye’ye göçler ve Türki̇ye’de göçmenleri̇n durumu. İçinde Z. Aslan (Ed.), 19. yüzyıldan günümüze Türki̇ye’ye yapılan göçler, göçmenli̇k ve sosyal uyum (ss. 120-146). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kul, Ö., & Tuncer, T. (2015). XX. asırda Doğu Türkistan’da göçler. İçinde N. Sarıahmetoğlu & İ. Kemaloğlu (Ed.), Türk Dünyasında sürgün ve göç. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Kutlu, M., & Repond, B. (2014). Hicrete uzanan yol: Pamir Kırgızları (A. Keskin & D. Kırgız, Çev.). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Mahdum, O. (2020). Orta Asya’da bir turan lideri: Afganistan Türkleri’nin lideri Abdulkerim Mahdum. İstanbul: Kitaparası Yayınevi.
• Nazlıoğlu, K. (2018). II. Dünya Savaşı'nda Türkiye’de mülteciler (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi.
• Oraltay, H. (1961). Hürri̇yet uğrunda Doğu Türki̇stan Kazak Türkleri̇. İzmir: İstiklal Matbaası.
• Öztürk, E. (2014). Türk asıllı Afgan mülteci̇leri̇ni̇n 12 Eylül Dönemi̇’nde iskân ve isti̇hdamı (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Perruchoud, R. (Ed.), Çiçekli, B. (Çev.). (2013). Göç terimleri sözlüğü. Cenevre: IOM Uluslararası Göç Örgütü.
• Pınar, M. (2014). 1950 1951 Bulgaristan'dan Türkiye'ye göçler ve Demokrat Parti'nin göçmen politikası. 30(89), 61-94.
• Sağlam, E. Z. (2022). Kazak Türkleri̇ni̇n Doğu Türki̇stan’dan Anadolu’ya göçü ve Türk basınında Yansımaları (1949-1954). Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 233-244.
• Sağlam, M. (1996). Geleneksel Türk hoşgörüsü. Erdem, 8(23), 359-364.
• Saray, M. (1997). Afganistan ve Türkler. İstanbul: Kitabevi.
• Saray, M., & Kul, Ö. (2015). Doğu Türkistan Türkleri tarihi (1. baskı). Kadıköy, İstanbul: Aygan Yayıncılık.
• Selvi, Z., Teyci, M., & Kara, A. (1996). Kazakların Doğu Türkistan’dan Anadolu’ya göçü ve Osman Taştan,. İstanbul: Kazak Türkleri Vakfı Yayını.
• Şimşir, S. (2012). Türk Dünyası Tarihi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Taşağıl, A. (2012). Türkistan. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 41, ss. 556-560). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tolkun, S. (2018). Güney Türki̇stan’da (Afgani̇stan) Özbek Türkçesi̇yle yeni̇ yayımlar -I. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4(7), 349-357.
• Tuncer, T. (2015). 1949-1964 yılları arasında Doğu Türki̇stan’da İsti̇klal Mücadelesi̇ ve Türki̇ye’ye yapılan göçler (Doktora Tezi). Celal Bayar Üniversitesi.
• Tuncer, T. (2021). Tarihsel süreçte Doğu Türkistan’dan Uygur göçü. İçinde Türk Dünyası ve Göç: Vatandan Yeni Vatanlara (ss. 227-254). İstanbul: Küre Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi. (1951, Temmuz 18). 9(9), 183-223.
• Uzman, N. (2018). II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet talepleri ve Türkiye’nin tepkisi. Gazi Akademik Bakış, 11(22), 117-142. https://doi.org/10.19060/gav.437787
• Yesevi, Ç. G. (2021). Göç teorileri açısından Türkistan’dan göç olgusunun değerlendirilmesi. İçinde Türk Dünyası ve Göç: Vatandan Yeni Vatanlara (ss. 121-148). İstanbul: Küre Yayınları.
• Yılmaz, H. A. (2020). Göç Sürecinde Din = Religion in the migration process. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, XIII(75), 848-857. (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi).
• Yılmaz, S., Gömeç, S. Y., & Yılmaz, V. B. (2022). Çağdaş Türk Dünyası tarihi el kitabı (1. bs; S. Yılmaz, Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yoska, E., & Mağara, A. (2021). Kızılordu’dan Azerbaycan Lejyonu’na Fatalibeyli Düdengski ve Almanya’daki basın faaliyetleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 51, 59-70.
• Yuvalı, A., & Yoska, E. (2022). Türk Dünyası ortak kültür değerleri. Ankara: Atayurt Yayınevi.