Hızır İle Üç Kardeş Masalının Max Lüthi Yöntemine Göre Tahlili

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 1, 142 - 154, 25.01.2024

Esra Tarhan

https://doi.org/10.21547/jss.1368633

Öz

Masallar günümüzde tüm canlılığıyla anlatılagelen ve başlangıçta yaratıcısı belli olmakla birlikte zamanla anonimleşen halk edebiyatı ürünlerinden biridir. Masalların bir toplumun bilinçaltını, hayal dünyasını yansıtması bu anlatıları daha önemli kılmaktadır. Çocukların duygu ve düşünce yapılarının oluşması ve içerisinde doğdukları kültürün hayal dünyasını anlamaları açısından da masallar son derece işlevseldir. Masallardaki olağanüstü olaylar ve bu anlatı tarzının kendine has yapısı evrensel düzeyde bir etkiye sahiptir. Söz konusu anlatıların kültürler arası aktarımları aynı masalın başka kültür coğrafyalarında eş veya benzer metnine rastlamayı sağlamaktadır. Masalların kökeni, kaynakları ve derlenen masal metinlerinin inceleme yöntemleri üzerine yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından bugüne kadar çok sayıda çalışma yapılmıştır. Masal metinlerini incelemeye yönelik yapılan çalışmalardan birisi Max Lüthi’ye aittir. Vladimir Propp’un yapısal masal inceleme yönteminin yanında Max Lüthi kendi yöntemini ortaya koymakta ve ciddi anlamda ses getiren bir çalışmaya imza atmaktadır. Max Lüthi’nin hazırlamış olduğu çalışmadaki beş temel ilke metin merkezli bir yaklaşımla oluşturulmuştur. Bu çalışmaya konu edilen Hızır ile Üç Kardeş masalı ise 1983 yılında Saim Sakaoğlu tarafından yayımlanan “Kıbrıs Türk Masalları” adlı kitap çalışmasında yer almaktadır. Hızır ile Üç Kardeş masalı Max Lüthi’nin masal inceleme yöntemine göre değerlendirilmiştir. Buna göre Max Lüthi’nin Avrupa masalları için hazırladığı çalışma esas alınarak tek boyutluluk, yüzeysellik, soyut biçim, tecrit/ayrışma ve her şeye bağlılık, yüceltme ve geniş kapsamlılık ilkelerine göre çözümlenip incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Masal, tahlil, Max Lüthi, Hızır İle Üç Kardeş Masalı.

The Analysis Of Hızır And The Three Brothers Folk Tale According To The Max Lüthi Method

Öz

Fairy tales are one of the folk literatüre products narrated in modern times. The creator of fairy tales is initially known, but they gradually become anonymous. Fairy tales reflect the subconscious and imagination of a society. They are influential in the formation of children’s emotional and thought structures. The extraordinary events in fairy tales are what set this narrative apart from others. This narrative style, with its unique structure, has auniversal impact. Similar or equivalent texts to fairy tales can be found in other cultures. A considerable amount of research has been conducted on the origins and sources of fairy tales. One of the studies focused on examining fairy tale texts belongs to Max Lüthi. In contrast to Vladimir Propp’s structural fairy tale analysis method, Max Lüthi developed his own approach. Max Lüthi’s work has generated significiant interest. The five basic principles in Max Lüthi’s study were formulated with a text-centered approach. The tale of Hızır and Three Brothers is included in Saim Sakaoğlu’s work titled “Turkish Tales in Cyprus”. The tale of Hızır and Three Brothers has been evaluated according to Max Lüthi’s method of fairy tale analysis. Accordinly, the fairy tale is analyzed according to the principles of one-dimensionality, superficiality, abstract form, isolation/seperation and commitment to everything, exaltation and comprehensiveness.

Anahtar Kelimeler

Fairy tale, analysis, Max Lüthi, Hızır and Three Brothers.

Kaynakça

• Çıblak, N. (2005). V. Propp’un masal çözümleme metodu, Türk Dili, Sayı 638, s. 127- 140.
• Çiçek, T.-Aslan, C. (2021). Van masallarının Max Lüthi yöntemine göre çözümlenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: Van Özel Sayısı, 503- 552.
• Çinko, K. (2022). Adakale Türk Masalları’nın Max Lüthi yöntemiyle incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Çinko, K. (2023). Ürem Bey İle Bir Padişah Kızı masalının Max Luthi’nin evrensel masal ilkelerine göre çözümlenmesi. Folklor Akademi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 445-463.
• Ekici, M.-Sarpkaya, S. (2021). Tebrizli İran Türklerinde masal anlatıcısı tipolojisi ve kültürel kimlik. Milli Folklor, Yıl 33, Cilt 17, Sayı 130, 58-69.
• Ergun, P. (2014). Türk masal anlatıcısının kimliği. Milli Folklor, Yıl 26, Sayı 104, 33-45.
• Gümüş, İ. (2017a). Türk masalları ve Max Lüthi yöntemi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Gümüş, İ. (2017b). Nardaniye Hanım masalının Max Lüthi yöntemine göre çözümlenmesi. İdil, Sayı 37, 2397- 2408.
• Günay, U. (1975). Elazığ masalları (inceleme). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Kurt, B. (2021). Öksüz Kız masalının Max Lüthi’nin stil analizi yöntemine göre değerlendirilmesi. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, S. 24, 434-448.
• Lüthi, M. (1986). The European folktale form and nature. (Niles, J, D. Çev.) Bloomington&Indianapolis: Indiana University.
• Lüthi, M. (1995). Masalın; efsane, menkabe, mit, fabl ve fıkra gibi türlerden farkı, (Çev. Sevengül Karasubaşı), Milli Folklor, Cilt 4, Sayı 25, s. 66-68.
• Lüthi, M. (1996a). Halk masallarında tek boyutluluk. Milli Folklor, (Mirzaoğlu, G. Çev.). 31- 32, 147–151.
• Lüthi, M. (1996b). Halk masallarında yüzeysellik. Milli Folklor, (Mirazaoğlu, G. Çev.). 29- 30: 81–90.
• Oruç, Ş. (2010). Avrupa masallarının üslup özelliklerini inceleyen bir masal araştırmacısı: Max Lüthi. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, 2. Baskı, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Önal, M. N. ve Dursun, A. (2009). Zümrüdüanka masalı üzerine bir inceleme. CAFT- Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat, Edebiyat ve Dil Öğretimi Kongresi Bidirileri, (s. 225-237), Ankara.
• Özünel, E. Ö. (2011). Yazının izinde masal haritalarını okuma denemesi: Masal tarihine yeniden bakmak. Milli Folklor, 91, 60-71.
• Sakaoğlu, S. (1983). Kıbrıs Türk masalları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2009). Masalların oluşumu üzerine bir yaklaşım. Milli Folklor, Y. 21, S. 84, 13- 17.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova masallarında motif ve tip araştırması. C.1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.