A Vow Ritual In South Azerbaijan: Opening The Table

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 500 - 509, 26.04.2024

Gökhan Karabudak

https://doi.org/10.21547/jss.1329903

Öz

Although eating and drinking was done to fill the stomach in the early ages, it has turned into a culture by gaining new forms over time. In this cultural environment people saw opening the table as a social status or as a means to reach God. That’s why they offered the best food or animals as offerings. Votive, which is seen in many religions, has survived to the present day as a practice used to ask God’s help in any matter. Having a child, eliminating diseases, getting rid of debts, ensuring family happiness, eliminating difficulties, etc. votive applied for purposes; It is done by sacrificing various animals, as well as by planting candles, giving or distributing money, reading Yasin, having mevlit read, table vowing or opening a table. Opening a table is a kind of votive that is made by meeting the difficulties and needs, and by offering various meals if wishes are granted. The practice of this vow, as it does in many Turkish communities, continues to exist among the South Azerbaijani Turks living in the north and northwest of Iran. South Azerbaijan Turks, who have been exposed to many difficulties throughout their lives, sought solutions for their own situation and needs by taking refuge in religious beliefs. Since they are generally committed to the Twelve Imam Shia understanding, they have made a vow to overcome the difficulties by following the paths of the imams who belong to this understanding or their descendants. In the study, it was examined with the culture analysis method, which is one of the qualitative research models; document analysis analysis was also used as a data collection tool. As a result, it has been determined that opening a table in Southern Azerbaijan is a kind of votive and it has turned into a practice for the elimination of wishes, difficulties and troubles.

Anahtar Kelimeler

South Azerbaijan, Opening The Table, Ritual, Vow.

Güney Azerbaycan’da Bir Adak Ritüeli: Sofra Açma

Öz

Yeme-içme her ne kadar ilk çağlarda karın doyurmak amacıyla yapılsa da zaman içerisinde yeni formlara kavuşarak kültüre dönüşmüştür. Bu kültür çevresinde insanlar sofra açmayı sosyal statü olarak yahut Tanrı’ya ulaşmada bir araç olarak görmüşlerdir. Bu yüzden en iyi yemekleri veya hayvanları adak olarak sunmuşlardır. Birçok dinde görülen adak, herhangi bir konuda Tanrı’nın yardımını istemek için başvurulan bir uygulama olarak günümüze kadar gelmiştir. Çocuğun olması, hastalıkların giderilmesi, borçlardan kurtulmak, aile saadetinin sağlanması, zorlukların giderilmesi vb. amaçlar ile başvurulan adak; çeşitli hayvanları kurban etmek suretiyle yapıldığı gibi mum dikmek, para vermek veya dağıtmak, Yasin okumak, mevlit okutmak, sofra adağı veya sofra açmak gibi uygulamalarla da yapılmaktadır. Sofra açmak zorlukların ve ihtiyaçların giderilmesi, dileklerin kabul olması durumunda çeşitli yemeklerin ikram edilmesiyle gerçekleştirilen bir adak çeşididir. Bu adak çeşidi birçok Türk topluluğunda yaşandığı gibi İran’ın kuzey ve kuzeybatısında yaşayan Güney Azerbaycan Türkleri arasında da yaşamaya devam etmektedir. Güney Azerbaycan Türkleri ömür boyu pek çok zorluğa maruz kaldıkları için dinî inançlara sığınarak kendi durumlarına ve ihtiyaçlarına çare aramışlardır. Genel olarak On İki İmamlı Şia anlayışına bağlı olduklarından bu anlayışa mensup olan imamların veya onların soyundan gelenlerin yollarını tutarak zorlukların giderilmesi için adak adamışlardır. Bu bağlamda çalışmada Güney Azerbaycan’da yer alan adak sofralarının içerikleri hakkında bilgiler verilerek işlevleri üzerinde durulması amaçlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma modellerinden kültür analizi metodu ile incelenmiş; veri toplama aracı olarak da doküman analizinden yararlanılmıştır. Sonuç olarak Güney Azerbaycan’da sofra açmanın bir adak çeşidi olduğu; dileklerin gerçekleştirilmesi, zorlukların ve sıkıntıların giderilmesi için bir pratiğe dönüştüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Güney Azerbaycan, Sofra Açma, Ritüel, Adak

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim terimler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ahmet Vefik Paşa. (2000). Lehçe-i Osmani. haz. Recep Toparlı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan-Erol, Hülya (2020). Suriye Türkmen Türkçesi ağızlarının tespiti. (117K048 Kodlu TÜBİTAK 1001 Projesi), Erişim adresi: (https://app.trdizin.gov.tr/proje/TWpFMU1qazU/suriye-turkmen-turkcesi-agizlarinin-tespiti).
• Artun, E. (2014). Türk halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lugat’it-Türk dizini-endeks. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Baranzade, A. (2006). Sofra açma ve sofraların yemekleri. Dilmac, 25-27, 28-31.
• Bascom, W. R. (2010). Folklorun dört işlevi. Çev. Ferya Çalış. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 71-86) içinde. M. Öcal Oğuz-Selcan Gürçayır (Haz.). Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Eker, Ö. (2021). El Bilimi dergisi üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırklareli.
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erol, M. (2012). Halep Türkmenleri halk kültürü araştırması. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eröz, M. (1980). Türk boylarında “kansız kurban” geleneği. Türk Kültürü, 211-214 (XVIII), 211-216.
• Hüdabahş, M. (2010). Kadın nezirlerinden: Mersiyeler ve sofralar. El Bilimi, 27, 20- 24.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İsmailzade, M. R. (2011). Urmu folkloruna kısa bir bakış. Urmiye: Buta Neşr.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kara, Ü. (1999). Giresun’da adak inancı ve adak yerleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karabudak, G. (2019). Dilmac dergisinin halk bilimi açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıklareli.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim terimler sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özdemir, N. (2005). Cumhuriyet dönemi Türk eğlence kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Radloff, W. W. (1893). Versuch eines wörterbuches der Türk-Dialekte, akt. Hikmet Tanyu, C. I. Sanktpetersburg.
• Rak, R. (2016). Folklorçu hanımların Hanım Rukiye sofrası. El Bilimi. 81-82, 8-12.
• Sarpkaya, S. (2017). Tebrizli Türk masal anaları. Ihlamur, 52, 74-79.
• Sarrafi, A. (2014-2015). Kadim sofra ve yemek ferhengimizden, El Bilimi, 73-74, 74-75.
• Shukur, M. I. (2021). Kerkük Türkmenleri arasında yaşayan geleneksel halk hekimliği uygulamaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Şekaki, M. (2012). Yemekler. El Bilimi, 44, 14-17.
• Tanyu, H. (1967). Ankara ve çevresinde adak ve adak yerleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• TDK. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tezcan, M. (1997). Yemek kültürü üzerinde dinsel etkiler, K. Toygar (Haz.). Türk mutfak kültürü üzerine araştırmalar (139-146) içinde. Ankara: Türk Halk Kültürü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.