Döviz Kurlarını Etkileyen Makroekonomik ve Finansal Faktörlerin Analizi: Türkiye Uygulaması

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 4, 1490 - 1503, 24.10.2024

Murat Akkaya

https://doi.org/10.21547/jss.1163443

Öz

Döviz piyasaları bir ekonomideki önemli piyasalardan birisidir. Coronavirus (COVID19) salgını Türkiye’nin de içinde bulunduğu gelişmekte olan piyasalarda oynaklığın artmasına neden olmuştur. Gelişmekte olan ülkelerin hisse senedi ve döviz piyasalarında büyük dalgalanmalar yaşanmaktadır. Bu nedenle Türkiye döviz piyasasına özgü bir çalışma yapılmasının yatırımcılara ve politika yapıcılara faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı Ocak 2002 – Aralık 2021 döneminde ABD Doları/ Türk Lirası kuru üzerinde etkili olan ve dalgalanma yaratan makroekonomik ve finansal değişkenleri Vektör Oto Regresyon (Vector Auto Regression – VAR) modeli ile analiz etmektir. Çalışma kapsadığı uzun dönem ve çok sayıda değişken ile finans yazınına önemli bir katkı yapmaktadır. VAR model sonuçları % 5 düzeyi için anlamlıdır. Sonuçlar Türkiye 5 Yıllık Tahvil CDS Primi, Dış Ticaret Dengesi, Doğrudan Yatırımlar ve Yurtdışı Yerleşiklerin Hisse Senedi Portföyü değişkenlerinin dışsal olduğunu göstermektedir. Bankacılık Sektörü Kredi Hacmi, Türk Lirası 1 Aylık Mevduat Alış Faizi ve İç Borç Stoku ile ABD Doları/Türk Lirası kuru arasında çift yönlü, Doğrudan Yatırımlar, İthalat Hacmi, TUİK Tüketici Güven Endeksi ve Uluslararası Rezervler’den ABD Doları/Türk Lirası kuruna doğru işleyen tek yönlü bir Granger nedensellik bulunmaktadır. Bu itibarla döviz piyasasının oynaklığının ve önemli makroekonomik değişkenlerin yakından takip edilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Döviz Piyasası, Kur,, VAR analizi, Granger Nedensellik, Türkiye

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

editör ve hakemler katkıları için öncelikle teşekkür ederim

The Analysis of Macroeconomic and Financial Factors Affecting Currency Rates: Türkiye Case

Öz

Foreign exchange market is one of the significant financial markets about an economy. The Coronavirus (COVID19) pandemic has led to volatility in emerging markets, including Türkiye. Thus, great fluctuations take place in the eqquity and FX markets of developing countries. Thus, conducting a study specific to the Turkish foreign exchange market will be beneficial to investors and policy makers. This study aims to investigate the economic and financial factors that affect the US Dollar/ Turkish Lira level using the VAR model for the period 2002 –2021. This article has a significant contribution for the literature with the longterm and many variables it covers. The VAR model results show that Türkiye 5-Year Bond CDS Premium, Foreign Trade Balance, Direct Investments and Non-Residents' Equity Portfolio are exogenous. A bidirectional Granger causation relationship emerges between Banking Sector Loan Volume, the Turkish Lira 1 Month Deposit Rate and Domestic Debt Stock and the Dollar/Turkish Lira Exchange Rate. Also a one-way relationship takes place from the Direct Investments, Import Volume, Interbational Reserves and TUIK Consumer Confidence Index to the US Dollar/Turkish Lira exchange rate. In this respect, the volatility in the FX market and important macroeconomic variables should be monitored closely. This study proves the importance of foreign trade balance and direct investments. In this respect, these markets need to be analyzed meticulously and followed closely.

Anahtar Kelimeler

Curreny market, Exchange rate, VAR Analysis, Granger Causality, Türkiye.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abdoh, W. M. Y. M., Yusuf, N. H. M., Zulkifli, S. A. M., Bulot, N., Ibrahim, N. J. (2016). Macroeconomic factors that influence exchange rate fluctuation in ASEAN countries. International Academic Research Journal of Social Science, 2(1), 89-94.
• Akıncı, M., Yılmaz, Ö. (2016). The trade-off between inflation and interest rate: A dynamic least squares method for Turkish Economy in the Context of Fisher Hypothesis. Sosyoeconomy, 24(27), 33-56.
• Berument, H. (2002). Döviz kuru hareketleri ve enflasyon dinamiği: Türkiye örneği. Bilkent Üniversitesi Yayınları, 1-15.
• Brooks, C. (2008). Introductory econometrics for finance, 2. ed., New York, Cambridge University.
• Karaçayır, E., Bezgin, M. S. (2021). Döviz kuru ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkinin NARDL model yaklaşımıyla incelenmesi. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(19), 107-123.
• Campa, J. M., Goldberg, L. S. (2005). Exchange rate pass-through into import prices. Review of Economics and Statistics, 87(4), 679-690.
• Candelon, B., Kool, C., Raabe, K., Van Veen, T. (2007). Long-run real exchange rate determinants: Evidence from eight new EU member states, 1993–2003. Journal of Comparative Economics, 35(1), 87-107.
• Cenedese, G., Sarno, L., Tsiakas, I. (2014). Foreign exchange risk and the predictability of carry trade returns. Journal of Banking & Finance, 42, 302-313.
• Chowdhury, K. (2012). Modelling the dynamics, structural breaks and the determinants of the real exchange rate of Australia. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 22(2), 343-358. doi:10.1016/j.intfin.2011.10.004.
• Dickey, D. A., Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American Statistical Association, 74(366a), 427-431.
• Ferraro, D., Rogoff, K., Rossi, B. (2015). Can oil prices forecast exchange rates? An empirical analysis of the relationship between commodity prices and exchange rates. Journal of International Money and Finance, 54, 116–141.
• Granger, C. W. J. (1969) Investigation causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37, 424–438.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2021). Basın açıklaması. Erişim Adresi: https://www.hmb.gov.tr/duyuru/basin-aciklamasi-i-21-12-2021
• Işık, H. B. (2004). Enflasyon ve döviz kuru ilişkisi: Bir eşbütünleşme analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2).
• Juhn, G., Mauro, P. (2002). Long-run determinants of exchange rate regimes a simple sensitivity analysis. IMF Working Paper, No: 02/104.
• Kamin, S. B., Klau, M. (2003). A multi‐country comparison of the linkages between inflation and exchange rate competitiveness. International Journal of Finance & Economics, 8(2), 167-184.
• Kandemir, T., Vurur, N. S., Gökgöz, H. (2022). Türkiye’nin CDS primleri ile Bist 100, döviz kurları ve tahvil faizleri arasındaki etkileşimin DCC-EGARCH ve varyansta nedensellik analizleriyle incelemesi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 24(42), 510-526.
• Kaplan, F., Yapraklı, S. (2014). Ekonomik kırılganlık endeksi göstergelerinin döviz kuru üzerindeki etkileri: Kırılgan 12 ülke üzerine panel veri analizi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 6(3), 111-121.
• Kartal, M., Depren, S. K., Depren, Ö. (2018). Türkiye’de döviz kurlarını etkileyen makroekonomik göstergelerin belirlenmesi: MARS yöntemi ile bir inceleme. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 209-229.
• Konak, A., Peçe, M. A. (2023). Türkiye'de faiz oranı, enflasyon oranı ve döviz kuru arasındaki nedensellik analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(1), 171-186.
• Kubar, Y., Çoban, H. (2021). Makroekonomik değişkenlerin döviz kuru değişmelerine etkisi: Bir panel veri analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 13(24), 189-206.
• Lustig, H., Roussanov, N., Verdelhan, A. (2014). Countercyclical currency risk premia. Journal of Financial Economics, 111(3), 527-553.
• Lustig, H., Stathopoulos, A., Verdelhan, A. (2016). Nominal exchange rate stationarity and long-term bond returns. Available at SSRN.
• Ören. F. (2022). Türkiye’de döviz kuru oynaklığının analizi ve TCMB döviz rezervi ile ilişkisi. Journal of Banking and Financial Research 9, 2. 87-97.
• Öztürk, N., Durgut, D. (2011). Determinants of ınterest rate: An empirical analysis for Turkey. International Journal of Alanya Faculty of Business, 3(1), 117-144.
• Roubini, N. (2006). Why central banks should burst bubbles. International Finance, 9(1), 87-107.
• Sarıkovanlık, V., Koy, A., Akkaya, M, Yıldırım, H. H., Kantar, L. (2019). Finans biliminde ekonometri uygulamaları. Birinci Basım. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Sertkaya, B., Yaman, D. (2023). Döviz kuru istikrarsızlığının kaynakları: Türkiye için zamanla değişen nedensellik yaklaşımı. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 76-94.
• Sims, C. A. (1980). Macroeconomics and reality. Econometrica, 48, 1-48.
• Şenol, Z. (2021). Borsa endeksi, döviz kuru, faiz oranları ve CDS primleri arasındaki oynaklık yayılımları: Türkiye örneği. Business and Economics Research Journal, 12(1), 111-126.
• Şit, M., Karadağ, H. (2019). Döviz kurunu belirleyen ekonomik faktörler: Türkiye ekonomisi için ARDL sınır testi uygulaması. International Journal of Economic & Administrative Studies, (23).
• Taylor, A. M., Taylor, M. P. (2004). The purchasing power parity debate. The Journal of Economic Perspectives, 18, 135-158. https://doi.org/10.1257/0895330042632744.
• Torun, M., Karanfil, M. (2016). Relationship between Inflation and Interest Rates in Turkey economy for the period 1980-2013. Journal of Administrative Sciences, 14(27), 473-490.
• Verdelhan, A. (2018). The share of systematic variation in bilateral exchange rates. The Journal of Finance, 73(1), 375-418.
• Yenice, S. ve Yenisu, E. (2019). Türkiye’de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarının etkileşimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1065-1086.
• Yurdakul, F. (2016). Döviz kuru modellemesi ve Türkiye üzerine bir uygulama (Bölüm 1). Gazi Kitabevi: Ankara.