Rusların Hizmetinde Bir Türk: Mendiyar Bekçurin'in 1781 Buhara Seyahati

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 4, 1465 - 1476, 24.10.2024

Emre Keser

https://doi.org/10.21547/jss.1466376

Öz

XVIII. yüzyılda Buhara Hanlığı ve Rusya İmparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkiler gelişmemiştir. Ruslar Maveraünnehir bölgesine uzun zaman aralıklarıyla elçiler göndermiştir. Bu durumun oluşmasında Maveraünnehir’in siyasi ve coğrafi vaziyeti de etkili olmuştur. Avrupa’daki siyasi dengeler ve Hindistan’daki İngiliz nüfuzunun artması Rusları doğuya yöneltmiştir. Rus devlet adamları Buhara Hanlığıyla diplomatik ilişkileri arttırmak istemiştir. Rusların nihai hedefi Buhara Hanlığı üzerinde siyasi ve ticari menfaatler elde etmektir. Bu sayede Hindistan coğrafyasına yaklaşmak ve İngilizlerle mücadele etmek amaçlanmıştır. Buhara’ya gönderilecek elçilik heyetine görevi başarabilecek nitelikte kişiler aranmıştır. Tatar Türkü olan Mendiyar Bekçurin bu görev için en uygun adaydır. Mendiyar Bekçurin İdil-Ural bölgesinde yetişmiştir. O Türk lehçelerini ve kültürlerini çok iyi bilen bir kimsedir. Bekçurin’in elçilik heyetine Maveraünnehir bölgesine aşina kimseler dâhil edilmiştir. Elçilik heyeti Buhara şehrine geldiğinde çok iyi karşılanmıştır. Mendiyar Bekçurin 1781 yılı itibariyle Ebu’l Gazi Han’ın 2 kez huzuruna çıkmıştır. Dönemin önemli şahsiyeti Danyal Bey Atalıkla görüşmelerde bulunmuştur. Mendiyar Bekçurin bu görüşmelerde Buharalı devlet adamlarının güvenini kazanmaya çalışmıştır. Rus elçilik heyetinde bulunan diğer görevlilerde benzer faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bekçurin siyasi ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi için yoğun çaba sarf etmiştir. Bekçurin’in elçilik heyeti kısmi başarılar elde edebilmiştir. Bunun nedeni hanlığın karışık siyasi durumu ve Rus heyetine güvenilmemesidir. Çalışmamızda Mendiyar Bekçurin’in seyahat günlüğü incelenmiştir. Bu kaynak Danyal Bey Atalık devrini anlatan mühim bir eserdir.

Anahtar Kelimeler

Mendiyar Bekçurin, Rusya İmparatorluğu, Buhara Hanlığı, Danyal Bey Atalık, Elçilik

A Turk in the Service of the Russians: Mendiyar Bekchurin's 1781 Trip to Bukhara

Öz

In the XVIII century, diplomatic relations between the Bukhara Khanate and the Russian Empire did not develop. Russians sent envoys to the Maveraunnehir region at long intervals. The political and geographical situation of Maveraunnehir was also effective in this situation. The political balances in Europe and the increasing British influence in India directed the Russians to the east. Russian statesmen wanted to increase diplomatic relations with the Bukhara Khanate. The ultimate goal of the Russians was to gain political and commercial interests over the Bukhara Khanate. In this way, it was aimed to approach the Indian geography and to fight against the British. The embassy delegation to be sent to Bukhara sought people who could accomplish the mission. Mendiyar Bekchurin, a Tatar Turk, is the most suitable candidate for this post. Mendiyar Bekchurin grew up in the Volga-Ural region. He was well acquainted with Turkic dialects and cultures. Bekchurin's embassy delegation included people familiar with the Maveraunnehir region. When the embassy delegation arrived in Bukhara, it was very well received. Mendiyar Bekchurin appeared before Abu'l Ghazi Khan 2 times as of 1781. He held talks with the important figure of the period Danyal Beg Atalik. Mendiyar Bekchurin tried to gain the trust of Bukharan statesmen during these meetings. Other members of the Russian embassy delegation engaged in similar activities. Bekchurin made great efforts to develop political and commercial relations. Bekchurin's embassy delegation could achieve partial success. The reason for this was the complicated political situation of the khanate and lack of trust in the Russian delegation. Mendiyar Bekchurin's travel diary was analysed in our study. This source is an important work describing the period of Danyal Beg Atalik.

Anahtar Kelimeler

Mendiyar Bekchurin, Russian Empire, Bukhara Khanate, Danyal Beg Atalik, Embassy

Kaynakça

• Akmanov, İ. G., Gvozdikova, İ. M. (2011). İstoriya Başkirskogo naroda v 7 tomah III, Ufa: Gilem.
• Allworth, E. A. (1990). The modern Uzbeks from the fourteenth century to the present a cultural history. Kaliforniya: Hoover Institution Press.
• Aygan, B. (2004). Kazahstan natsionalnaya entsiklopediya I, Abiev S. (Ed.). Bekşorin (s. 392). Almatı: Glavnaya Redaktsiya.
• Boukhary, M. A. K., (1876). Histoire de l’Asie Centrale (Afghanistan, Boukhara, Khiva and Khoqand). (Schefer, Charles Çev.). Paris: E. Leroux.
• Brejneva, S. N. (2011). Popıtki ustanovleniya pervıh kulturnıh i torgovıh kontakov Rossii s hanstvami Sredney Azii v XVIII veke. Vestnik SGTU, (4), s. 289-295.
• Habibulloeviç, C. C. (2013). İssledovanie istorii Buharskogo Emirata Russkimi i Evropeyskimi avtorami XVIII-XIX vv Kratkiy Obzor İstoçnikov. Vestnik TGUPBP, (4), s. 211-219.
• İvanov, P. P. (1958). Oçerki po istorii Sredney Azii. Moskova: Vostoçnoy Literaturı.
• Jukovskiy, S. (1916). K istorii snoşeniy Rossii s Buharoy i Hivoy kontsa XVIII veka. Posolstvo perevodçika Bekçurina v Buharu v 1781 godu. Vostoçnıy Sbornik, 2, s. 273-340.
• Jukovskiy, S. V. (1915). Snoşeniya Rossii s Buharoy i Hivoy za poslednee trehsotdetıe. Petrograd: N.İ. Evstifeeva. Kasımbaev, J. K. (2012). İstoriya Kazahstana: hrestomatiya. Almatı: Mektep.
• Koç, D. (2017). Buhara Hanlığı’na gelen Rus diplomat ve askerler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 115(227), s. 61-90.
• Maslova, O. V. (1955). Obzor Russkih puteşestviy i ekspeditsiy v Srednyu Aziyu çast I 1715-1856. Taşkent: Sagu.
• Ochildiev, F. (2021). The administrative division and management system of the Bukhara Emirate ın the second half of the XIX century and early XX century. International Journal of Aquatic Science, 12(2), s. 2465-2478.
• Özkan, M. (2021). Buhara Hanlığı. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Poçekaev, R. Y. (2017). Gosudarstvennost i pravo Sredneaziatskih hanst v zapiskah Rossiykih puteşestvennikov XVIII v., Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta, (414), s. 108-113.
• Skrine, F. H., Ross, E. D. (2005). The heart of Asia a history of Russian Turkestan and the Central Asian khanates from the earliest times. New York: Routledge Curzaon.
• Suleymanoviç, İ. İ. (2014). Diplomatiçeskaya deyatelnost Maksyuta Yunusova i Mendiyara Bekçurina v yugo-vostoçnoy politike Rossii v XVIII v, Teoriya i Praktika Obşetvennogo Razvitiya, (13), s. 114-116.
• Şubinskiy, P. P. (1897). Buharskie posolstva pri dvore Ekaterinı II, İstoriçeskiy Vestnik, (2), s. 518-538.
• Tuymirzayevich, B. A. (2020). Organizational structure of the troops of the Bukhara Khanate of the XVIII century, Academy, 3, s. 69-71.
• Vladimiroviç, B. E. (1941). K İstorii snoşeniy Rossii s Sredneaziatskimi hanstvami v XIX. v., Svotskoe Vostokovedenie, 2, s. 5-26.
• Yetişgin, M. (2000). How the times of London covered and interpreted Russian expansion into Central Asia in the second half of the nineteenth century. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Texas Tech University, Texas.