Çağdaşlaşma Söyleminin Post-kolonyalist Bir Okuması ve İlgili Sorunlar

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 4, 1281 - 1302, 24.10.2024

Ahmet Aslan

https://doi.org/10.21547/jss.1486861

Öz

Toplumsal sorunlarımız; Cumhuriyet’in kuruluşundan iki asır öncesinden itibaren yaşanan siyasi, sosyal, iktisadi ve fikri dönüşümler yeterince açıklanmadan anlaşılamaz. Ülkemizde toplumsal değişim konusu genellikle Batılılaşma, çağdaşlaşma, modernleşme ve sekülerleşme kavramları çerçevesinde ele alınmıştır. Post-kolonyalizm ise Batı’nın evrensel tarihin öznesi olma imtiyazına eleştiriler getirerek Batı dışı toplumların yaşadıkları dönüşümlere alternatif açıklamalar geliştirir. Yarım asrı aşkın geçmişiyle söz konusu kuram, sömürgeleştirilmiş toplumların tecrübeleri yanında sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında tahakküm ilişkilerini incelemede eleştirel bir araç olmuştur. Bu kuram, Türkiye’nin 19. ve 20. yüzyıl modernleşme tecrübesinin tahlili, Batı’ya karşı yerlilik arayışlarının ve “özne” oluşun muteber entelektüel zemini olmak açısından işlevseldir. Çalışmanın amacı söz konusu araçla Cumhuriyet Dönemi’nde geliştirilen çağdaşlaşma söylemini incelemektir. Çalışmada çağdaşlaşma söyleminin sosyal bilimlerdeki önemli temsilcilerinden Niyazi Berkes’in metinleri örneklem olarak seçilmiş, bu metinler yorumlayıcı yaklaşımla söylem analizine tabi tutulmuştur. Çalışmanın kavramsal kısmında tarihsel gelişimi, içeriği ve aldığı eleştirilerle post-kolonyal teori ve post- kolonyalist okumanın unsurları özetlenmiştir. İnceleme kısmında ise Berkes’in çağdaşlaşma söylemi oryantalizm ve Avrupa- merkezcilik eleştirisi ile kültürel melezlik açısından değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda sınırlılıklarına rağmen post-kolonyalist okumanın Batı dışı toplumların çağdaşlaşma fikir ve söylemlerini incelemede geçerliliğini ve güncelliğini koruduğu tespitine ulaşılmıştır. Buna rağmen çağdaşlaşma söyleminin oryantalizm ve Avrupa-merkezcilik eleştirisine kayıtsız kaldığı, kültürel müzakere ve melezlik yaklaşımlarına itibar etmediği çalışmanın sonuçları arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Post-kolonyalizm, Oryantalizm, Çağdaşlaşma Söylemi, Sekülerleşme, Modernleşme

A Post-colonialist Reading of the Discourse of Modernization and Related Problems

Öz

Our social problems cannot be understood without adequately explaining the political, social, economic and intellectual transformations that have taken place since the foundation of the Republic two centuries ago. In our country, the issue of social change is generally discussed within the framework of the concepts of Westernization, modernization, and secularization. Post-colonialism, on the other hand, develops alternative explanations for the transformations experienced by non-Western societies by criticizing the West's privilege of being the subject of universal history. With its history of more than half a century, the theory has become a critical tool in examining relations of domination in various fields of social sciences, as well as the experiences of colonized societies. This theory is functional in terms of analyzing Turkey's 19th and 20th century modernization experience, being a valid intellectual basis for the search for nativism against the West and becoming a “subject”. The aim of the study is to examine the modernization discourse developed during the republican period with the theory in question. In the study, the texts of Niyazi Berkes, one of the important representatives of the modernization discourse in social sciences, were selected as a sample and these texts were subjected to discourse analysis with an interpretive approach. In the conceptual part of the study, the elements of post-colonial theory and post-colonial reading are summarized with their historical development, content, and criticisms. In the review part, Berkes's modernization discourse was evaluated in terms of criticism of orientalism and Eurocentrism and cultural hybridity. As a result of the study, it was determined that, despite its limitations, post-colonialist reading maintains its validity and currency in examining the modernization ideas and discourses of non-Western societies. Despite this, it is among the results of the study that the modernization discourse remains indifferent to the criticism of Orientalism and Eurocentrism and does not pay attention to cultural negotiation and hybridity approaches.

Anahtar Kelimeler

Post-colonialism, Orientalism, Discourse of Modernization, Secularization, Modernization

Etik Beyan

Çalışmam için etik kurul raporu alınması gerekmemektedir.

Kaynakça

• Ak, G. (2014). Niyazi Berkes yazını üzerine bir bibliyografya denemesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54 (2), 419-486.
• Altun, F. (2004). Niyazi Berkes ve eserleri hakkında. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2 (1), 439-474.
• Amin, S. (1993). Avrupamerkezcilik bir ideolojinin eleştirisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ashcroft, B., Griffiths, G. ve Tiffin H. (2002). The empire writes back: theory and practice in post-colonial literatures. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group.
• Ashcroft, B., Griffiths, G. ve Tiffin H. (2007). Post-colonial studies the key concepts. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group.
• Atılgan, G. (2007). Niyazi Berkes’in Kemalizm yorumu. Bilgi ve Bellek, 4 (8), 17-37.
• Berkes, N. (1975). Türk düşününde Batı sorunu. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (1976). Asya mektupları (gezi, izlenimler, eleştiriler). İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Berkes, N. (1984) Teokrasi ve laiklik. İstanbul: Adam Yayınları.
• Berkes, N. (1985) Felsefe ve toplumbilim yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Berkes, N. (2012). Türkiye’de çağdaşlaşma. (Kuyaş, A. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, Niyazi (1936) Sociology in Turkey. American Journal of Sociology, 42 (2), 238- 246.
• Beşirli, Hayati (2023). Cumhuriyetin 100. yılı: yeni bir toplum, yeni bir insan. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı: Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye, 270-283.
• Bhabha, H. K. (2016). Kültürel konumlanış. (Uluç, T. Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bhambra, G. K. (2015). Moderniteyi yeniden düşünmek: post- kolonyalizm ve sosyolojik tahayyül. (İlyas, Ö. Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Boatcâ, M., Costa, S. (2010). Postcolonial sociology: a research agenda. E. Gutiérrez Rodríguez, E. G., Boatcâ, M. Ve Costa S. (Eds.). Decolonizing European sociology: transdisciplinary approaches (s. 13- 32) içinde. Burlington: Ashgate.
• Bulut, Y. (2021). Türk sosyolojisinin kısa tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Carr, E. H. (2011). Tarih nedir?. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chakrabarty, D. (2012). Avrupa’yı taşralaştırmak postkolonyal düşünce ve tarihsel farklılık. (Cörüt, İ. Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, İ. (1991). Niyazi Berkes üzerine. İstanbul University Journal of Sociology, 3(2), 49-86.
• Dellaloğlu, B. (2021). Modernleşmenin zihniyet dünyası: bir Tanpınar fetişizmi. İstanbul: Timaş Yayınları. Dinçer, H. (2021). Niyazi Berkes’in yetiştiği dönem ve ilk yazıları. Atatürk Yolu Dergisi, (68), 343-390.
• Dirlik, A. (2009). Kriz, kimlik ve siyaset, küreselleşme yazıları. (Oğuz, S. Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, N. (2011). Patrimonyalizm kavramına eleştirel bir yaklaşım. Liberal Düşünce Dergisi (64), 161-184.
• Ereker, F., Özer, U. (2020). Niyazi Berkes’in çağdaşlaşma tasarımında Hegelian ilerleme ve tarihin sonu: ‘Türkiye’de Çağdaşlama’yı yeniden okumak. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 75(4), 1417-1441. https://doi.org/10.33630/ausbf.571629
• Foucault, M. (2016). Özne ve iktidar. (Ergüden, I. ve Akınhay, O. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Frenkel, M. (2008). The multinational corporation as a third space: rethinking international management discourse on knowledge transfer through Homi Bhabha. Academy of Management Review, 33 (4), 924-942.
• Go, J. (2013). For a postcolonial sociology. Theory and Society, 42 (1), 25-55.
• Görgün, T. (2008). Tahsin Görgün ile modernleşme çağdaşlaşma ve Batılılaşma üzerine söyleşi. Eskiyeni, (8), 42-49.
• Hanioğlu, M. Ş. (1992). Batılılaşma. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 148-152). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2023). Atatürk entelektüel biyografi. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2014). Tarihte akıl. (Sözer, Ö. Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kartal, Z. (2015). Marxist toplumsal gelişme aşamaları ile Rostow’un gelişme aşamaları yaklaşımlarının değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10 (2), 231-244.
• Kayalı, K. (2001). Türk düşünce dünyasında yol izleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kayalı, K. (2002). Türk kültür dünyasından portreler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kayalı, K. (2008). Niyazi Berkes, Özdemir, M. Ç. (der.), Türkiye’de sosyoloji- I (s. 739-752). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Loomba, A. (2000). Kolonyalizm postkolonyalizm. (Küçük, M. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Mülkiyeliler Birliği. (2013). Neden geri kaldık? Bitmeyen kavga: çağdaşlaşma. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Nisbet, R. (1994). The history of the ıdea of progress. New Brunswick and London: Transaction Publishers.
• Oğuz, M. C. (2008). Söylem analizi. Sosyoloji Notları, 4-5, 52-57.
• Özdemir, M. (2017). Post-kolonyalizm nedir?, İstanbul: Açılım Kitap.
• Randeria, S., Fuchs, M., Linkenbach, A., Gramlich, E. (2004). Konfigurationen der moderne: diskurse zu Indien. Baden-Baden: Nomos Verlagsgesellschaft.
• Said, E. W. (1995). Secular Interpretation: The Geographical Element, and the Methodology of Imperialism, Prakash, G. (Der.), After Colonialism (s. 21-39). Princeton, NY: Princeton University Press.
• Said, E. W. (2013). Şarkiyatçılık: Batı’nın şark anlayışları. (Ülner, B. Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Said, E. W. (2016). Kültür ve emperyalizm. (Alpay, N. Çev.). İstanbul: Hil Yayınları
• Shayegan, D. (1991). Yaralı bilinç geleneksel toplumlarda kültürel şizofreni. (Bayrı, H. Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sözen, E. (1999). Söylem belirsizlik, mübadele, bilgi/güç ve refleksivite. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Spivak, G. (2020). Madun konuşabilir mi?. (Koyuncu, E. Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Sunar, L. (2018). Değişim sosyolojisi: kavramlar, kuramlar ve yaklaşımlar. Ankara: Nobel Yayınları.
• Taylan, H. H. (2011). Sosyal bilimlerde kullanılan içerik analizi ve söylem analizinin karşılaştırılması. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 63-76.
• Trouillot, MR. (2003). North Atlantik fictions: global transformations, 1492–1945, Trouillot, MR. (Ed.). Global transformations anthropology and the modern world, (s. 29-46). New York: Palgrave Macmillan.
• Turner, B. S. (1984). Marks ve oryantalizmin sonu. (Keskinok, H. Ç. Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Turner, B. S. (1997). Oryantalizm, kapitalizm ve İslâm. (Demirhan, A. Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Turner, B. S. (2003). Oryantalizm, postmodernizm ve globalizm. (Kapaklıkaya, İ. Ç.). İstanbul: Anka Yayınları.
• Turner, B. S. (2019). Max Weber ve İslam. (Aktay, Y. Çev.). Ankara: Vadi Yayınları.
• Ulusoy, E. (2021). Aydınlanma perspektifinden Doğu’nun modernleşme sorunu ve çağdaşlaşma. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(36), 3089-3119.
• Wallerstein, I. (1997). Eurocentrism and its avatars: The dilemmas of social science. Sociological Bulletin, 46(1), 21-39.
• Wallerstein, I. (2018). Avrupa evrenselciliği gücün retoriği. (Kılıç, A. U. Çev.). İstanbul: Bgst Yayınları.
• Xie, S. (1997). Rethinking the problem of postcolonialism. New Literary History 28 (1), 7-19.
• Yerlikaya T. (2019). Niyazi Berkes ve Daniel Lerner’da Türkiye modernleşmesi: karşılaştırmalı bir inceleme, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15 (56), 235-250.
• Yıldız, A. (2012), Niyazi Berkes ve Türkiye’de Çağdaşlaşma’nın gelişimi, Sosyoloji Konferansları, 46 (2), 1-33.
• Young, R. (2016). Postkolonyalizm, tarihsel bir giriş. (Köprülü, B. T. ve Şen, S. Çev.). İstanbul: Matbu Yayınları.