İslamiyet’ten Önce Türklerde Kurban Kavramı Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 132 - 145, 15.01.2024

Hakan Ercan

Öz

Türklerin tarihte var oldukları ilk zamanlardan itibaren hem yazılı kaynaklarda hem de anlatılarda çok yönlü bir kurban geleneğine sahip oldukları görülmektedir. Zira Türk kavimlerindeki ayin ve ritüeller, genel olarak Tanrı’ya kurban sunarak yapılmıştır. Onlar kendileri için kutsal saydıkları maddi ve manevi varlıkların yanında; doğum, ölüm, zafer ve yenilgileri için de kurbanlar sunmuşlardır. Nitekim Türklerin kendi içinde kutsal saydığı her tören ve ayin kanlı veya kansız kurban ile tamamlanmıştır. Türklerin kurban ritüelleri, İslamiyet’in getirdiği kural ve kaidelerle güçlü bir inanç hâlini almıştır. İslamiyet öncesi Türklerde kurban kanlı ve kansız olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kanlı kurbanların en önemlisi attır. Attan sonra ise koyun gelmekte, sığır ise son tercih olarak görülmektedir. Kansız kurbanlarda ise en önemlileri ruhlara bağışlanarak başı boş salıverilen hayvanlar ve saçı kurbanlarıdır. Bu çalışmamızda İslamiyet’ten önce Türklerde kurban kavramı üzerine bir araştırma yapılmış, bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk, Kurban, Ritüel, Kanlı, Kansız.

Kaynakça

• Alsan, Ş. S. (2022). "Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri." Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 15.
• Arık, Durmuş. (2005). “Kırgızlar’da Kurban Fenomeni”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46, sy. 1.
• Atik, D. (2001). Eski Türkler’de Kurban İnanışı ve Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Borisovna, L. (2009). "Relegioznye predstavleniya naseleniya Prikaspiyskogo Dagestana v IV-VII." Russkaya Biblioteka, Dagestan Bilim Merkezi Tarih, Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü.
• Candan, E. (2013). Atalarımızın Gök Tanrı Dini. Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul.
• Dankoff, R. (1975). Kasgari On The Beliefs And Superstitions Of The Turks. Journal of the American Oriental Society, 95(1), Jan.-Mar.
• Durmuş, İ. (1984). Türk Kültür Çervesinde Ant. Milli Folklor Dergisi, Yıl 21, Sayı 84.
• Eğilmez, S. (2019). "Yenisey Bölgesinde Türklerde Kurban ve Ölü Gömme Adetleri." Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(67).
• Erman, A. (2016). Tanrı Dini Şamanizm. Gece Kitaplığı, Ankara.
• Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini(Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• Esin, E. (2013). Türk Kozmolojisine Giriş. Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Gömeç, S. Y. (2019). "Eski Türk Dininin Temel Özellikleri." Türk Tarihi Araştırma Dergisi, 4.
• Gumilov, L. N. (2004). Eski Türkler. (Çev: D. Ahsen Batur). İstanbul.
• Güç, A. (2002). "Kurban." İslam Ansiklopedesi, C.26, Ankara.
• Güngör, E. (1996). Tarihte Türkler. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Harva, U. (2015). Altay Panteonu Mitler Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar. (Çev: Ö. Suveren). Doğu Kütüphanesi, İstanbul.
• İbn Fadlan. (Çev: R. Şeşen). (Yıl). Seyahatnamesi. Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Basımevi, Ankara,
• İzgi, Ö. (1989). Çin Elçisi WANG YEN-TE’ nin Uygur Seyahatnamesi. TTK Basımevi.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Koppers, W. (Yıl). Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işığı Altında İlk Türklük ve İlk İndogermenlik. Türkler Ansiklopedisi, c.21.
• Korkmaz, E. (2016). Şamanizm Esrik Yolculuk. Berfin Yayınevi, İstanbul.
• Mahmûd, K. (2005). Divân ti Lugâti't-Türk. Kabala Yayınevi, İstanbul.
• Ökmen, M. (1973). Herodot Tarihi. Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Pavlovich, E. (2004). Pominnalnye pamyatniki drevnikh i srednevekovykh kochevnikov Gornogo Altaya. Barnaul.
• Polat, Kemal. (2020). “Geleneksel Türk İnançlarında Hayvanlar”, Kutsal ve Hayvan Dinlerin Hayvanlara Bakışı, ed. Süleyman Turan, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık. (Çev: A. Temir, T. Andaç, N. Uğurlu). Örgün Yayınevi, İstanbul.
• Roux, J. P. (2002). Moğoların ve Türklerin Eski Dini. (Çev: A. Kazacıgil). Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Tanyu, H. (1978). Türklerin Dini Tarihçesi. Türk Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ünver, G., & Güngör, H. (2003). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Üren, U. (2015). "Türklerde At Kurbanı ve Dede Korkut’taki İzleri." Türk Dünyası İncemeleri Dergisi, 15(2).
• Viktorovna, N. (1997). Pazyrykskaya kultura: rekonstruktsiya mirovozzrencheskikh i. Novosibirsk.
• Wensinck, A. J. (2002). "Ḳurbān." In P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs (Eds.), Encyclopaedia of Islam, Second Edition. (s.2). Online version.
• Yörükan, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. Ötüken Yayınları, Ankara.