Özbekçe Türkçe Otomatik Çeviri Yazilimi Için Deyimlerin Veritabanini Oluşturma Sorunu

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 178 - 187, 15.01.2024

Manzura Abjalova , Umida Rashidova

Öz

Deyimlerin, birkaç kelimeden oluşan ortak bir dil birimi ve harfi harfine tercüme edilemeyen sözdizimsel bir bütün olarak kabul edildiği bilinmektedir. Linguo-kültürel öneme sahip deyimler, her milletin tarihi boyunca hayatındaki çeşitli durumların bir sonucu olarak sembolik benzetmeler ve karşılaştırmalar sonucunda oluşmuştur. Çevirideki metne linguo-kültürel yaklaşım, sanatsal söylemin kültürel olarak tanımlanmış idio-etnik, kültürel farklılığının neden olduğu engellerin belirlenmesine ve aşılmasına olanak tanır. Bu nedenle, otomatik çeviride verimlilik elde etmek için, deyimsel birimlerin (DB) paralel bir veritabanını oluşturmak önemlidir. Bu makale, deyimlerin sözcüksel bir birim olarak tanımlanmasını, deyimlerin temelinin oluşturulmasını sağlayan faktörleri incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Deyimsel birim (DB), deyim, kelime, cümle, otomatik çeviri, dilsel veritaban.

Kaynakça

• [1] Балли Ш. Французская стилистика / Ш. Балли. – М.: Эдиториал УРСС, 2001. – 392 с. (Bally Sh. French style / S. Bally. - M.: Editorial URSS, 2001. - 392 p.)
• [2] Абжалова, Манзура (2020). Автоматический анализ фразеологических единиц в лингвистических программах // VIII Международная конференция по компьютерной обработке тюркских языков «TurkLang-2020». (Труды конференции). Уфа: ИИЯЛ УФИТС РАН. – С. 76-80.
• [3] Abjalova M.A., Rashidova U.M. Lingvistik ta’minotni yaratishda frazeologik birliklar masalasi // “Kompyuter lingvistikasi: muammo va yechimlar”. Xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari toʻplami. – Toshkent, 19-aprel, 2021-yil. – B. 22-26.
• [4] Abjalova M.A., Abdumuminov B. Lingvistik dasturlar uchun oʻzbek tilidagi frazemalar bazasini yaratish tamoyillari // Kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar / Respublika ilmiy-texnik konferensiya toʻplami. Elektron nashr / ebook. – Toshkent: ToshDOʻTAU, 2021. – B. 63-67.
• [5] Amanova, Lola (2014). Tűrkiye Tűrkçesindeki Deyim ve Atasőzlerin Őzbek Tűrkçesine Aktarma Problemi. TSA / YIL: 18 S: 3, Aralık, sayfa 167-177.
• [6] Rahmatullayev, Shavkat (2001). O‘zbek tilining frazeologik lug‘ati. – Toshkent: O‘qituvchi. – 407 b.
• [7] O‘zbek tilining izohli lug‘ati: 80 000 dan ortiq so‘z va so‘z birikmasi (A. Madvaliyev tahriri ostida). 5 jildli. – Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006.
• [8] Turkcha lug‘at
• [9] Rashidova, Umida (2018). O‘zbek tilidagi somatik iboralarning semantik-pragmatik tahlili (ko‘z, qo‘l va yurak komponentli iboralar misolida): Filol.fan.bo‘yicha falsafa doktori (PhD)…diss. – Samarqand, 2018. – 52 b.
• [10] Isayev
• [11] Uğurlu, Mustafa (2004). “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliliği”. Bilig, Sayı 29, sayfa 19-30.
• [12] Abjalova M.A., Rashidova U.M. Til korpuslarida frazemalar bazasini yaratish omillari // “O‘zbek tilining milliy korpusi: muammolar va vazifalar” xalqaro ilmiy-amaliy anjuman. – Samarqand, 25.03.2023. – B. 50-54.