Kırgız Atasözlerindeki Dil ve Söz Kavramları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 83 - 94, 31.12.2022

Semih Babatürk

Öz

Atasözlerinin ortaya çıkışları ile ilgili kesin bilgiye ulaşmamız mümkün olmasa da atasözleri her dilin sözvarlığının önemli bir parçasıdır. Atasözleri bir toplumun hayat felsefesini, hayat tecrübesini, maddî ve manevî kültürünü, zihniyetini ve dünyayı algılama özelliklerini yansıtan kalıplaşmış özlü sözlerdir. Atasözleri sadece dil araştırmaları için değil, kültür bilimi, sosyoloji, psikoloji gibi diğer disiplinler için de bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Bu sebeple atasözlerinin disiplinler arası yaklaşım çerçevesinde bilimsel açıdan incelenmesi de son derece önemli ve gereklidir. Kırgız Türkçesi, makal-lakap olarak adlandırılan atasözleri bakımından oldukça zengindir. Kırgız atasözlerini kültür, zihniyet ve değerler ile ilgili bilgiler içerdiği için farklı başlıklar altında incelemek mümkündür. Bu çalışmada Kırgız Türkçesindeki dil ve söz kavramları ile ilgili atasözleri incelenmiş ve günlük hayattaki önemi ile bir iletişim aracı olarak görevleri değerlendirilmiştir. Bunun için atasözleri kendi aralarında taşıdıkları anlama ve üstlendikleri işleve göre sınıflandırılmıştır. Kırgız atasözlerinin anlamlarının doğru algılanması için Türkiye Türkçesindeki eşdeğerleri verilmiş, eşdeğeri bulunmayan atasözlerinin ise Türkiye Türkçesinde anlam açıklamaları verilmiştir. Kırgız atasözlerinin bilimsel açıdan incelenmesinde betimleme, karşılaştırmalı analiz, dağılım analizi gibi araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Yapılan araştırma neticesinde sadece Kırgız ve Türk topluluklarının kültürlerinde değil, atasözlerinde de azımsanmayacak kadar benzerlik tespit edilmiştir. Bu sebeple araştırma esnasında Kırgız atasözleriyle Türkiye Türkçesindeki atasözleri arasında birçok ortak ve benzer anlam ile işlevde kullanılanlara rastlanmıştır. Bu durum Türk topluluklarının ortak kültürel mirasa, benzer zihniyet yapısına ve değerler sistemine sahip olduğunu göstermesi açısından oldukça önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Atasözleri, Dil, Söz

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayını.
• Aksan, D. (1982). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim-1. Ankara: TDK Yayını.
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözü ve Deyimler Sözlüğü (1Atasözleri Sözlüğü). İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Alkaya, E. (2001). Tatar Türkçesindeki dil ve sözle ilgili atasözleri üzerine bir inceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 55-76.
• Alseitov, A. (2005). Makal-Lakaptar. Mamlekettik Til Cana Ensiklopediya Borboru. Bişkek.
• Babatürk, S. (2018). Kırgız Türkçesinde göç ile ilgili atasözleri. Uluslararası Orta Asya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ss. 1000-1012.
• Dcapanov, A. A. (2011). Kırıgız Elinin Makal-Ilakaptarı. Bişkek.
• Doğan, L. Erdin, C. (2018). Uygur Türkçesindeki dil ve sözle ilgili atasözleri üzerine bir inceleme. 4. Uluslararası Filoloji Sempozyumu. 3-5 Mayıs 2018, Alanya
• Gökbayır, T. (2022). Dil ve söz bağlamında Kırgız Türklerinin atasözleri. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi / International Journal of Turkic Dialects (TÜRKLAD), 6(1), 255-278.
• Hatiboğlu, V. (1972). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayını. İbragimov, M. (2005). Kırgız Makal-Ilakap, Uçkul Sözdörü. Kara-
• Balta. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayını. Sadıkulova, A. (2013). Makaldar Cana Lakaptar. Bişkek.
• Yudahin, K. K. (1940-1965). Kırgızsko-Ruskiy Slovar. Moskova. https://sozluk.gov.tr/ Erişim: 15.09.2022