Local Shipyards in the Ottoman Empire: Lemnos Island (1780–1862)

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 251 - 283, 15.12.2021

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.38000/juhis.1023490

Cited By: 1

Öz

The lifeblood of Lemnos Island is the small shipyard located just at the entrance of the port. In this shipyard, Istanbul's frigate and galleon needs were met. Permanent workers were provided to be employed in shipbuilding on the island. Together with these workers, the timber necessary for shipbuilding material was provided from the forests in the Rumelia Sanjak; iron and nails were provided from Istanbul. Together with this shipyard, the region revived economically. The most common types of ships constructed on the island of Lemnos were the galleon and the frigate, which was a medium-sized warship. The two most important elements for shipbuilding were the personnel to be employed and the materials to be used in the construction of the ship. These two important issues were intertwined with each other. The captain of the ship was held responsible for carrying out these two works. If the ships that were constructed were not finished and sent in a certain time, there was a situation that the ship's material would perish. If the ship could not be finished within the specified time, the material could not. It was constantly mentioned in the documents to bring the materials as soon as possible and to provide the workers. While some of the ships belonging to the navy in Istanbul were constructed as shares, we see that most of them were constructed by the tax collector and voivode, who were in charge of the island administration. The influential factor in the region, who was personally responsible for shipbuilding on the island, was the Voivode Abdulkerim Ağa. Ağa, who was personally responsible for the construction of seven ships in different periods, successfully completed his duties. In our article, the relationship of dependency on Istanbul, which started to change especially in the provincial shipbuilding dockyards during the 18th century, was examined. To the extent possible with archival documents, due to the proximity of Lemnos Island to Istanbul, with the support of the aid received from the capital, the construction of medium-sized ship that the navy needs and the maximum capacity that could be done tried to be explained. 

Anahtar Kelimeler

Lemnos Island, Frigate, Shipbuilding, Timber and Iron, Voivode Abdulkerim Ağa, Elective Monarchy

Osmanlı İmparatorluğu'nda Yerel Tersaneler: Lemnos Adası Örneği (1780–1862)

Öz

Limni Adası’nın can damarı, limanın hemen giriş kısmında bulunan küçük tersanedir. Bu tersanede İstanbul’un fırkateyn ve kalyon ihtiyacı karşılanmıştır. Adada gemi inşasında çalıştırılmak amacıyla sürekli işçi temin edilmiştir. Bu işçiler ile beraber, gemi yapım malzemesi için gerekli olan kereste Rumeli Sancağı’ndaki ormanlarından demir ve çivi İstanbul’dan sağlanmıştır. Bu tersane ile beraber bölge ekonomik olarak canlanmıştır. Limni Adası’nda en fazla yapılan gemi tipi kalyon ve orta büyüklükte bir savaş gemisi olan firkateyndir. Gemi inşası için en önemli iki unsur çalışacak olan personel ile geminin inşasında kullanılacak olan malzemelerdir. Bu iki önemli konu birbiri ile iç içedir. Geminin kaptanı bu iki işi yürütmekten sorumlu tutulmuştur. İnşa edilen gemiler, belli sürede bitirilip gönderilmek zorundaydı; çünkü gemi malzemesinin telef olma durumu vardı. Eğer gemi belirlenen sürede bitirilemezse; malzeme çürüyebiliyordu. Bu yüzden evraklarda sürekli olarak biran evvel malzemenin getirilmesi; işçilerin temin edilmesinden bahsedilmektedir. İstanbul’a donamaya ait olan gemilerin inşa merkezi olan gemilerin bir kısmı hisseli olarak inşa edilirken; birçoğunun ada yönetiminde görevli mültezim ve voyvoda tarafından inşa edildiğini görüyoruz. Limni Adası’nda gemi yapımından bizzat sorumlu bölgedeki en etkili unsur Voyvoda Abdülkerim Ağa’dır. Farklı dönemlerde dokuz geminin yapılmasından bizzat sorumlu olan ağa; görevlerini başarıyla tamamlamıştır. Makalemizde XVIII. yüzyıl sürecinde özellikle taşra tezgâhlarında değişmeye başlayan İstanbul’a olan bağımlılık ilişkisi incelenmiş; arşiv belgeleriyle elverdiği ölçüde Limni Adası’nın İstanbul’ a olan yakınlığı dolayısıyla, başkentten aldığı yardımların da desteğiyle donanmanın ihtiyacı olan orta büyüklükte ve yapılabilecek maksimum kapasitede gemi inşası açıklanmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Limni Adası, Fırkateyn, Gemi İnşası, Kereste ve Demir, Voyvoda Abdülkerim Ağa, Seçmeli Monarşi

Kaynakça

• [1] Ali Emiri Tasnifi (III. Selim), AE. SSLM. III, 128, 7806; AE. SSLM. III, 147, 8866; AE.SSLM.III, 352, 20191; AE.SSLM.III , 177, 10611; AE.SSLM III, 249, 14463.
• [2] Ali Emiri Tasnifi (I. Abdülhamit), AE.SABH.I.., 300, 20197; AE.SABH.I.., 300, 20189; AE.SABH.I., 182, 12151.
• [3] Amedi Kalemi A.}MKT. , 225, 19.
• [4] Babı Asafi (Divani Hümayun Kalemi), A. }DVN., 139, 42; A}. DVN., 173, 88; A.}DVN., 174, 15; A}DVN, 176, 14; A}DVN, 161, 26; A.}DVN., 139, 43; A.}DVN., 139, 35; A.}DVN., 139, 41; A.}DVN. , 150, 38.
• [5] Babı Defteri(Baş Muhasebe Defterleri), D..BŞM.TRE.d..., 15416; D..BŞM.TRE.d..., 15393; D..BŞM.TRE.d..., 15419; D..BŞM.TRE.d... , 15409.
• [6] Cevdet Tasnifi (Bahriye Tasnifi ), C.BH.., 199 , 9336; C.BH.., 142 , 6850; C..BH.., 203 ,9493; C.BH.., 18 , 885; C..BH.., 211 , 9861; C.BH.., 259, 11994; C..BH.., 167 ,7900; C.BH.., 208 ,9720; C..BH.., 226, 10503; C.BH.., 195, 9167; C..BH.., 217, 10131; C..BH.., 214 , 9990; C..BH.., 168, 7948; C..BH.., 150, 7159; C..BH.., 61, 2900; C..BH.., 123, 5950; C.BH..,; 260 , 12021; C..BH.., 255, 11783; C..BH.., 39, 1858; C.BH.., 41, 1910; C.BH.., 36 , 1713; C..BH.., 30, 1410; C..BH.., 22, 1051; C..BH.., 73, 3458; C..BH.., 28, 1344; C.BH.., 18, 883; C.BH.., 17, 826; C..BH.., 210, 9811; C..BH.., 117, 5672; C.BH.., 73, 3489; C..BH.., 42, 1987; C..BH.., 49, 2342; C..BH.., 20, 988; C..BH.., 192, 9005; C..BH.., 19, 932; C.BH.., 21, 1012; C.BH.., 28, 1310; C.BH, 238, 11037; C..BH.., 83, 3942; C..BH.., 117, 5664; C..BH.., 16, 761; C.BH.., 182, 855; C..BH.., 36 , 1702; C..BH.., 241, 11180; C..BH.., 22, 1032; C.BH, 220, 10232.
• [7] Hattı Hümayun Tasnifi, HAT, 364, 20161; HAT, 112, 4500; HAT, 205, 10715; HAT, 207, 10978.
• [8] Kamil Kepeci Tasnifi (Defterler), KK.d..., 5739, 102.
• [9] Maliyeden Müdevver Defterler, MAD. d, 10359.
• [10] 1312 Cezayir Bahri Sefid Salnamesi, Matbaayı Vilayet, Rodos.
• [11] Aydın, Yusuf Alperen, (2011), Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), Küre Yayınları, İstanbul.
• [12] Arı, Kemal, (2009), “Yelkenliden Buharlıya Geçiş”, Türk Denizcilik Tarihi, Editör: Zeki Arkan- Lütfi Sancar, Cilt 2, Boyut Yayınları, İstanbul. (125–145)
• [13] Batmaz, Şakir, (2009), “II. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Bahriyesi”, Türk Denizcilik Tarihi, Editör: Zeki Arıkan - Lütfi Sancar, Cilt 2, Boyut Yayınları, İstanbul. (159–173)
• [14] Baykara Taşkaya, Arzu, (2020), “Akdeniz’de Bir Geçit: Rodos Karantinası”, Antik Çağdan Günümüze Tarih Yazıları, Editör: Metin Kopar, İksad Yayınevi, Ankara. (147 -187)
• [15] Beydilli, Kemal, (1995), Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776–1826), Eren Yayınları, İstanbul.
• [16] Bostan, İdris, (1999), “XVI-XVII Yüzyıllarda Osmanlı Tersaneleri ve Gemi İnşa Teknolojisi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt VI, Ankara.
• [17] Bostan, İdris, (2003), Osmanlı Bahriye Teşkilatı: 17. Yüzyılda Tersane-i Amire, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [18] Bostan, İdris, (2004), “Kadırga'dan Kalyon' a XVII. Yüzyılın İkinci Yansında Osmanlı Gemi Teknolojisinin Değişimi” Osmanlı Araştırmaları, İstanbul, The Journal Of Ottoman Studıes, XXIV. (65-86)
• [19] Bostan, İdris, (2005), Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, Bilge Yayım Habercilik ve Danışmanlık, İstanbul.
• [20] Bostan, İdris, (2009), “Kalyonun Yükselişi ve Akdeniz’de Osmanlı Donaması(XVIII. Yüzyıl)”, Türk Denizcilik Tarihi, Cilt 2, Boyut Yayınları, İstanbul. (15-27)
• [21] Bostan, İdris, (2020), “Osmanlılar Niçin Kalyon İnşasından Bir Süre İçin Vazgeçtiler? (1656-1682)”, Tarih Dergisi - Turkish Journal of History, 71, (2020/1 ). (223-238 )
• [22] Choiseul-Gouffier, Marie-Gabriel-Auguste-Florent, comte de, (1782), Voyage pittoresque de la Grèce, Paris.
• [23] Çalık, Metin, (2019), Ömür Devri Maliyetleme,Üretim Açısından Maliyet Modelinin Analizi, Gazi Yayınları, Ankara.
• [24] Çetin, Birol, (2002), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Teknolojinin Takibi (1700–1900)”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt VI, Ankara.
• [25] Çırpan, Mustafa, (2020), “Osmanlı Devleti’nde Gemi Tipleri Ve Gemi Kazaları İle İlgili Değerlendirmeler”, Gidb Dergi, Sayı 19. ( 41-58 )
• [26] Cipolla , Carlo M, (2003), Yelken ve Top, Çev: Aslı Kayabal, Kitabevi Yayınları , İstanbul.
• [26] Demircan, Yasemin, (2014), Osmanlı İdaresinde Limni Adası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [27] Duran, Faik Sabri, ( 1996), Büyük Atlas, Kanaat Yayınları, İstanbul.
• [28] Emecen, Feridun, (2003), “Limni”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27.
• [29] Genç, Mehmet, (2006),”Mukataa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 31.
• [31] Gencer, A.İ., (2001), Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867), TTK Yayınları, Ankara.
• [31] Guilmartin, John, F, (2010), Kalyonlar ve Kadırgalar, Çev: Ali Özdamar, Kitapevi Yayınları, İstanbul.
• [32] Hinz, W, (1990), İslam’da Ölçü Sistemleri, Çev: Acar Sevim, İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• [33] Karal, Enver Ziya, (1988), Selim III’ ün Hattı Hümayunları-Nizam-ı Cedit 1789-1807, TTK Yayınları, Ankara.
• [34] Kramers J. H. and Darkot ,Besim, (1955), “Limni”, İslam Ansiklopedisi, Cilt VII.
• [35] Mufassal Osmanlı Tarihi, (1955), Cilt. III, İstanbul.
• [36] Özdemir Gümüş, Şenay, (2010), “Osmanlı’da Gemilerin Denize İndirilmesi”, Sosyal Bilimler 8/1, Celal Bayar Üniversitesi, Cilt :8 Sayı :1. (15-36)
• [37] Özkaya, Yücel, (1985) , Osmanlı İmparatorluğu'nda Ayanlık, TTK Yayınları, Ankara.
• [38] Özvar, Erol, (2013), “Voyvoda”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 43.
• [39] Panzac, Daniel, (2009), “Osmanlı Donanması Başlangıcından Nizamı Cedide Kadar 14 ve 18. Yüzyıllar”, Osmanlı Donanmasının Seyir Defteri- Gemiler, Efsaneler, Denizciler, The Logbook of the Ottoman Navy-Ships, Legends, Sailors, Yay: Ekrem Işın, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi, İstanbul. (16-32)
• [40] Payzın, Levent, (2008), 18. yy Midilli Adası, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• [41] Sahillioğlu, Halil, (1994 ), “ Dirhem”, TDV İslâm Ansiklopedisi.
• [42]Sannav, Sabri Can, (2004), Yakın Dönem Tarihimizde Limni Adası, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• [43] Şakiroğlu, Mahmut, (1993) , “Cezâyir-i Bahr-i Sefîd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7.
• [44] Şemsettin Sami, (1314 ), Kāmûsü’l-A‘lâm, Cilt 5, Mihran Matbaası, İstanbul.
• [45] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1988), Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara.
• [46] Ünal, A, (2002), “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz, Ege Adaları) ya da Kapudan Paşa Eyaleti”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (12). ( 251-261 )
• [47] Ünen, Uğur, (2013), XVIII. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Rodos, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• [48] Ünver, Metin, (2012), Midilli Adası’nın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (1876-1914 ), İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• [49] Zorlu, Tuncay, (2009), “III. Selim ve Osmanlı Deniz Gücü”, Osmanlı Donanmasının Seyir Defteri, Gemiler, Efsaneler, Denizciler, The logbook of the Ottoman Navy-Ships, Legends, Sailors, Yay: Ekrem Işın,Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi , İstanbul. (32-44)