Sünger Avcılığında Mahir Bir Ada “Sömbeki” (1786 -1909)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 51 - 78, 25.06.2022

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.38000/juhis.1098274

Öz

Süngercilik ,Akdeniz ve Adalar Denizi(Ege Denizi ) , Anadolu, Bingazi, Girid, İsporat Adaları, Kalimnoz ,Kıbrıs, Midilli, Mısır, ,Meis, Trablusgarp, Sömbeki, Sakız, ,Sisam Suriye kıyılarında yoğun olarak yapılmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin sünger avı ile ilgili ilk kayıtları, sünger avcılarının daha ziyade gayrimüslimler tarafından yapıldığını göstermektedir. Süngerin bu topraklardaki asıl vatanı Girit, Rodos, ile Anadolu’nun batı kıyılarını çevreleyen sığlık sulardır. Bu çalışma Osmanlı karasularında sünger avcılığında önemli ölçüde avcılığın yaygın olduğu Sömbeki Adası ve bu adada sünger avı için bir yeni teknik olan “Skafender- Denayrouze-Supiray ” denilen Osmanlının makine ile sünger avı olarak belirttiği, makinenin kullanımı ve sorununu, sünger resmi ve Oniki Ada çevresi ve Afrika’ya kadar uzanan geniş Akdeniz sularında yaşanan sünger toplayıcılığının ekonomik yapısı üzerinde durulmuştur. Ada dağlık oluşu sebebiyle tarım ve hayvancılıktan uzaklaşarak baharın gelişi ve kışın başlayışıyla belli mevsim döngüsünde yapılan bir ekonomik faaliyet olan süngerciliğe yönelmiştir. Kıyılarda uygulanan tezkere zorunluluğu ile süngercilerin her gittikleri limandan tezkere almaya zorlanmaları, yine tezkeresiz avlanmaları sorun olmuş; Yunan Hükümetinin kendi sularında güvenliği sağlama ve ihlalleri önlemek amacıyla başlattığı istimbot-gambot uygulaması, Osmanlı hükümetince de önce Trablusgarp sahillerinde, geçte olsa daha sonra da Sömbeki Adası’nda uygulamaya sokabilmiştir. Bu çalışmada kullanılan veri ve bilgiler ağırlıklı olarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler, döneme ilişkin resmi istatistikler ve diğer yayınlardan elde edilmiştir.   

Anahtar Kelimeler

Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti, Sömbeki Adası, Sünger Avcılığı, Vergilendirme, Makine İle Avlanma (Skafender- Denayrouze -Supiray).

An Island Skilled in Sponge Hunting “Symi”(1786 -1909)

Öz

Sponge hunting was undertaken in the Mediterranean and of the Aegean Sea (the Sea of Islands), Anatolia, Benghazi, Crete, Isporat Islands, Kalymnosis, Cyprus, Lesbos, Egypt, Meis, Tripoli, Symi, Chios, Samos, on the Syrian coasts. The first records of the Ottoman Empire about sponge diving show that sponge fishermen were mostly non-Muslims. The original homeland of the sponge in these lands was the shallow waters surrounding Crete, Rhodes, Cyprus and the western shores of Anatolia. In this study we mainly focus on, the use and problem of the machine, which was called “Skafender- Denayrouze-Supiray”, a new technique for sponge diving on the island of Symi, where sponge diving was widespread in Ottoman territorial waters, and the sponge tax and the surroundings of the Dodecanese, which the Ottomans stated as sponge diving areas, and the economic structure of sponge collecting in the wide Mediterranean waters extending to Africa. Due to the mountainous nature of the island, the working population moved away from agriculture and animal husbandry and turned to sponge diving, which was an economic activity that was carried out in a certain seasonal cycle between the arrival of spring and the onset of winter. With the necessity of a missive applied on the coasts, it was a problem that sponge divers were forced to take permits from every port they went to, and that they were hunted if without a permit with; the steamboat-gunboats, which was initiated by the Greek Government to ensure security in its own waters and to prevent violations, was also put into practice by the Ottoman government, first on the coast of Tripoli, and later, from Symi Island. The data and information used in this study were mainly obtained from the documents in the Presidential Ottoman Archive, official statistics of the period and other publications.

Anahtar Kelimeler

Eyalet of the Archipelago (Eyālet-i Cezāyir-i Baḥr-i Sefīd in Ottoman Turkish), Symi Island, Sponge Diving, Taxation, Machine Hunting (Skafender- Denayrouze -Supiray).

Kaynakça

• [1] Ali Emiri Tasnifi (III. Selim 1789-1808) AE.SSLM.III 116 – 7074, AE.SAMD.III / 50 – 4953, AE.SAMD.III / 129 – 12695.
• [2] Amedi Mektubi Kalemi,A.}MKT.MHM. / 754 – 56.
• [3] Babıali Evrak Odası BEO /3136 – 235182, BEO / 2677 – 200759 ,BEO / 2760 - 206994 ,BEO 2907 – 218001 BEO , 3371 , 252770 BEO 1632 - 122399 BEO,1547,115986 .
• [4] Baykara Taşkaya, Arzu (2021), “Rodos Adası’nda Murâbıtzâdelerle Kalyonun Yükselişi (1759- 1816)” Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), cilt 8, sayı 4, ( 336-365).
• [5] Cevdet Tasnifi C..ML..57 – 2615, C..SM.. 39 – 1978, C..DH.. / 281 – 14031.
• [6] Collas, M.B.C (1861), La Turquie En 1861, Paris.
• [7] Collas, M.B.C (1864) , La Turquie En 1864, Paris.
• [8] Cuinet, Vital (1892), La Turquie D' Aise Paris, Volume 1,E. Leroux,Paris .
• [9] Çoruh, Haydar(2009), ”Osmanlı İmparatorluğu’nda Sünger Avı (1840-1912)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2 / 9 ,Fall 2009.(79-94).
• [10] Dahiliye Nezareti DH.MKT, 1550/64 DH.MKT. 1504,60 DH.MKT.1779 , 86 DH.MKT. , 1530 , 38 DH.MKT 2224 , 64, DH.MKT. 1357 , 4 DH,MKT,464,37 DH,MKT,1475,3, DH.MKT. /1522,105 DH.MKT. / 1497 – 50, DH.MKT. / 523 – 58 DH.MKT , 2469 – 119, DH.MKT. , 2320 , 59 DH.MKT. , 812 – 58 DH.MKT,1445,57, DH,MKT,1460,25 DH.MKT.1471 – 92 DH.MKT,1487,22 DH,MKT,1491,98 DH,MKT,1797,28 DH,MKT,351,61 DH.MKT. , 387 , 101,DH.İD.. / 36 – 4-60.
• [11] Dahiliye Nezareti Meclisi Vükela DH.MV,. 53/40 .
• [12] Dahiliye Nezareti (Şifre )DH. ŞFR. , 138 – 87 .
• [13] Deveciyan, Karekin (2020),Türkiye’de Balık ve Balıkçılık, (Çev. Erol Üyepazarcı), Aras Yayıncılık, İstanbul.
• [14] Evliya Çelebi (1935), Anadolu Suriye, Hicaz, 1671-1672, cilt 9, Devlet Matbaası, İstanbul.
• [15] Genç, Mehmet ( 2000),“İltizam “,TDV İslâm Ansiklopedisi, ,c 22, (154-158).
• [16] Gouffier,Choiseul (1782), Voyage Pittoresque De La Grèce 1752-1817, France.
• [17] Habibzade Rodoslu Ahmet Kemal, Isporad Adaları ve Tarihçesi, Oniki Ada (1966)Naşir: Arif Hikmet, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• [18] Halikarnas Balıkçısı (2013) , Dalgıçlar, Haz: Şadan Gökovalı, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• [19] Halikarnas Balıkçısı (2015) , Deniz Gurbetçileri, Haz: Şadan Gökovalı, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• [20] Hariciye Nezareti HR.TO.. , 532 , 76 ,HR,İD,2121,55,HR.İD. , 2121 – 56 HR.TH.. / 334 – 128.
• [21] İrade Tasnifi İ..DH.. / 915 – 72663.
• [22] Kallek, Cengiz (2002)”Kulaç “TDVİA, Ankara, ,c. 26, (353-354).
• [23] Kılıç, Orhan (2007),”Ocaklık” ,TDVİA, İstanbul,c. 33, (317-318).
• [24] Kocaoğlu, Burak (2019), “Osmanlı Devleti’nde Gemi Kazaları ve Devletin Kazalara Müdahale Usulleri (1763-1856)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(2).( 189-198).
• [25] Koç, Bekir (2006), “Tanzimat Sonrası Hukuk Metinlerinde Çevre Bilincinin Arka-Planı Olarak “Av Yasak ve Sınırlılıkları” Üzerine Bazı Düşünceler”, OTAM, Sayı: 19. (271-281).
• [26] Küçük, Cevdet (2007), “Oniki ada “TDVİA, İstanbul, c. 33, (353-355).
• [27] Meclisi Vala MVL , 802 , 8.
• [28] Meclisi Vükela Mazbataları MV., 112, 18.
• [29] Örenç, Ali Fuat (2006),Yakın dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi, İstanbul.
• [30] Özgün, Cihan (2013), “Osmanlı Devleti'nde Teknik Bir Yenilik: Skafander Makinesi”, Journal of Turkish Studies 8 (Volume 8 Issue 7), (429-457).
• [31] Şemsettin Sami (1316), Kāmûsü'l-A'lâm ,Cilt 5 , İstanbul :Mihran Matbaası.
• [32] Şurayı Devlet ŞD. / 585- 30 ,ŞD. 2915 – 45 ,ŞD,397,45 ŞD. / 2536 – 27.
• [33] Tansel, Fevziye Abdullah (1959), “Akdeniz Adalarının Elden Çıkmaması İçin Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal'in Mücadele ve İkazları”, Belleten / cilt: 23, sayı 91, (479-513).
• [34] Turner, William (1820), Journal of a Tour İn The Levant,1792-1867, Volumes 3, London.
• [35] Velay, A. Du (1978), Türkiye Maliye Tarihi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, Ankara.
• [36] Yıldız Mütenevvi Maruzat Y..MTV. 16 - 61 , Y..MTV. , 14 , 55, Y.MTV,229, 24.
• [37] Yürekli, Sıtkı (2012), “20. yüzyılın ilk yarısında Türkiye Cumhuriyeti’nde Süngercilik ve Sünger ihracatı”, Akdeniz İİBF Dergisi 12 / 24 (Eylül 2012).Cilt: 12Sayı: 24, (33 – 61).
• [38] 1312 Salnamesi, Vilayet Matbaası, Rodos.