Hitit Kültüründe “Kandırma Eylemi” Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 61 - 82, 26.06.2023

Hasan Tuncer

https://doi.org/10.38000/juhis.1270568

Öz

İnsan, tarih boyunca emellerine ulaşmak için çeşitli yollar denemiştir. Amacına ulaşmaya çalışan kimse, kimi zaman etik kurallara uygun davransa da kimi zaman da bu durumu gözetmemiştir. İnsanın hedefine ulaşmak için kullandığı yöntemlerden birisi, kandırma eylemi ile durumu kontrol altına alma çabasıdır. Kişi, içinde bulunduğu olumsuz durumdan kurtulmak, içinde bulunduğu durumu korumak ve devam ettirmek ve kötü durumu lehine çevirmek amacıyla kandırma eylemini gerçekleştirmiştir. Kandırma eyleminin kullanımı diğer toplumlarda olduğu gibi Hititlerde de kayıtlara geçmiştir. Hititçe birçok farklı metinde belgelenen bu eylemde tanrılar, insanlar, hayvanlar ve cansız nesneler yer alabilmektedir. Tanrının başka bir tanrıyı, insanın başka bir insanı, insanın tanrıyı ve tanrının insanı kandırması şeklinde kaydedilmiştir. Ayrıca canlı veya cansız vekiller kullanılarak da kandırma eylemi gerçekleştirilmiştir. Kandırma eylemini gerçekleştiren kimselerin, bunu yapmaması gerektiği aksi halde ağır şekilde cezalandırılacakları da metinlerde zikredilmiştir. Bazen bir savaşın seyrini bile değiştirebilen bu eylemler, kimi zaman başarılı olmuş kimi zaman ise başarıya ulaşmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Kandırmak, Yalan, Aldatmak, Hile

An Evaluation on the “Act of Deception” in the Hittite Culture

Öz

Throughout history, man has tried various ways to achieve his goals. The person trying to reach his goals sometimes behaves in accordance with the ethical rules, but sometimes he does not observe this situation. One of the methods that people use to reach their goals is utilize the act of deception. Man has committed the act of deception in order to get rid of a negative situation he is in, to protect and maintain the situation he/she is in, and to turn the bad situation in his/her favour. The use of deception was recorded in the Hittite texts as in other societies. This action, which is documented in many different Hittite texts, can include deities, humans, animals and inanimate objects. It is recorded that a deity deceives another deity, man deceives another man, man deceives a deity, and deity deceives man. In addition, an act of deception was carried out by using live or inanimate proxies. It is also mentioned in the texts that those who commit the act of deception should not do this; otherwise they will be severely punished. These actions, which can sometimes even change the course of a war, were sometimes successful and sometimes not.

Anahtar Kelimeler

Hittite, Deceive, Lie, Betray, Cheat

Kaynakça

• [1] Archi, Alfonso ve Klengel, Horst (1985), “Die Selbstrechtfertigungeines Hethitischen Beamten (KUB LIV 1)”, Altorientalische Forschungen 12. (52-64).
• [2] Akdoğan, Rukiye (2007), “Hitit Devlet Antlaşmaları ve Huqqana Antlaşması ile İlgili Bazı Notlar”, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’e Armağan, (Haz. M. Alparslan-M. D. Alparslan-H. Peker), Ege Yayınları. (27-35).
• [3] Akdoğan, Rukiye (2011), “Huqqana Antlaşması (A Nüshası) Transkripsiyon ve Tercümesi, Höyük, s. 4. (1-74).
• [4] Alp, Sedat (2011), Hitit Çağında Anadolu: Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, TÜBİTAK, Ankara.
• [5] Beal, Richard H. (1992), The Organisation of the Hittite Military, THeth 20, Carl Winter, Heidelberg.
• [6] Beckman, Garry (1982), “The Anatolian Myth of Illuyanka”, Journal of Ancient Near Eastern Society 14. (11-25).
• [7] Beckman, Garry (1999), Hittite Diplomatic Texts, Society of Biblical Literature, Atlanta.
• [8] Collins, B. J. (2014), hethiter.net/: CTH 407 (Portal Mainz).
• [9] Devecchi, Elena (2015), Trattatiinternazionaliittiti, Paideia Editrice, Brescia.
• [10] Friedrich, Johannes (1930), Staatsverträgedes Hatti-Reiches in Hethitischer Sprache, Heft IV, MVAcG 34/1, J. C. Hinrichs’sce, Leipzig.
• [11] Gilan, Amir (2011), “Dashuhn, das Eiunddie Schlange: Mythosund Ritual im Illuyanka-Text”, Hethitische Literatur Überlieferungsprozesse, Textstrukturen, Ausdrucksformenund Nachwirken, Alter Orient und Altes Testament, Band 391. (99-114).
• [12] Gilan, Amir (2015), Formen und Ilhaltealthethitischerhistorischer Literatur, Universitätsverlag Winter, Heidelberg.
• [13] Giorgieri, Mauro (1995), I testi ittitidigiuramento, Firenze.
• [14] Goetze, Albrecht (1928), Madduwattaš, J. C. Hinrichs’sche, Leipzig.
• [15] Goetze, Albrecht (1969), “Hittite Rituals, Incantations, and Description of Festival”, Ancient Near EasternTexts Relatingtothe Old Testament. (346-361).
• [16] Gurney, O. R. (1977), Some Aspects of Hittite Religion, Oxford University Press, Oxford.
• [17] Güterbock, Hans Gustav (1945), Kumarbi Efsanesi, (çev: Sedat Alp), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [18] Güterbock, HansGustav (1956), “The Deeds of Suppiluliuma as Toldby His Son, Mursili II (Continued)”, Journal of Cuneiform Studies, 10/3. (75-98).
• [19] Hoffner, Harry Angier (1997), The Laws of the Hittites, Brill, Leiden.
• [20]Hoffner, Harry Angier (1998), Hittite Myths, Society of Biblical Literature, Atlanta.
• [21] Hoffner, Harry Angier (2009), Lettersfromthe Hittite Kingdom, Society of Biblical Literature, Atlanta.
• [22] Imparati, Fiorella (1992), Hitit Yasaları, İtalyan Kültür Heyeti, (çev: Erendiz Özbayoğlu), Ankara.
• [23]Karauğuz, Güngör (2002), Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitabevi, Konya.
• [24]Karauğuz, Güngör (2015), Hitit Mitolojisi, Çizgi Kitabevi, Konya.
• [25]Kitchen, Kenneth A. ve Lawrence, Paul J. N. (2012), Treaty, Lawand Covenant in the Ancient Near East, Part 1, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• [26]Kümmel, Hans Martin (1967), Ersatzritualefür den Hethitischen König, StBoT 3, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• [27] Miller, Jared L. (2013), Royal Hittite Instructionsand Related Administrative Texts, Society of Biblical Literature, Atlanta.
• [28]Oettinger, Norbert (1976), Die Militärischen Eide der Hethiter, StBoT 22, Otto Harrassowitz, Wiesbaden. [29]Otten, Heinrich (1969), Sprachliche Stellungund Datierungdes Madduwatta-Textes, StBoT 11, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• [30]Otten, Heinrich (1973),Einealthethitische Erzählung um die Stadt Zalpa, StBoT 1973, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• [31] Pascual-Ezama, David (2018), “Why Do We Lie? A Practical Guide to the Dishonesty Literature”, Journal of Economic Surveys, Vol.32/2. (357-387).
• [32]Reyhan, Esma (2018), “Hitit Toplumunda ‘Öldürme Eylemi’ Üzerine Bir İnceleme”, VII. Türk Tarih Kongresi, Ankara.
• [33]Rieken, E. (2009), hethiter.net/: CTH 334.10 (Portal Mainz).
• [34]Rieken, E. (2010), hethiter.net/: CTH 321 (Portal Mainz).
• [35]Rieken, E. (2015), hethiter.net/: CTH 389.1 (Portal Mainz).
• [36]Rizza, Alfredo (2006), “Dueprotagonistidellamitologiaanatolica. Intorno a CTH 321”, Atti del terzo, quarto, quintoincontrogenovesedi Studi Vedici e Paniniani (Genova, 26 luglio 2004; 27 luglio 2005; 29 giugno 2006), Milano. (321-356).
• [37] Saxe, Leonard (1991), “Lying: Thoughts of an Applied Social Psychologist”, American Psychologist, Vol. 46/4. (409-415).
• [38]Seçer, Sezer (2012), Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [39]Sevinç-Erbaşı, Fatma (2013), Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü: Cenaze/Diğer Ritüeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• [40]Siegelova, Jana (1971), Appu-Märchenund Hedammu-Mythus, StBoT 14, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• [41] Süel, Aygül (1985), Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri ile İlgili Bir Direktif Metni, Ankara Üniversitesi Dil ve tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• [42]Trabazo, JoseVirgilioGarcia (2010), “CTH 419, Ritual de Sustitucion Real EdicionCritica y Traduccion”, Historiae 7. (27-49).
• [43]Tuncer, Hasan (2020), Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Dokuma: Siyasi, Ekonomik ve Dini Yönleriyle, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• [44]Ünal, Ahmet (2000), “Adana’da Kizzuwatna Krallığı: Taş Devrinden Hitit Devleti’nin Yıkılışına Kadar Adana ve Çukurova Tarihi”, Efsaneden Tarihe. Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı, Haz. Erman Artun-M. Sabri Koz, İstanbul. (43-69).
• [45]Ünal, Ahmet (2005), Hititler Devrinde Anadolu, C. 3, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• [46]Ünal, Ahmet (2016), Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük: Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca sözcük Listeleriyle Birlikte, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• [47]Vigo, Matteo (2019), “Textilesand Textile Tools in Hittite Ritual Praxis. An Overview”, Textiles in Ritualand Cultic Practices in the Ancient Near East fromthe Third tothe First Millenium BC, Eds. Salvatore GASPA-Matteo VIGO, Münster, (109-133).
• [48] Wilhelm, G. (2006), hethiter.net/: CTH 51.I (Portal Mainz).
• [49] Wilhelm, G. (2006), hethiter.net/: CTH 26 (Portal Mainz).
• [50] Wilhelm, G. (2011), hethiter.net/: CTH 42 (Portal Mainz).
• [51] Yiğit, Turgut (2006), “Uršu Kuşatması Metni’nin Yeniden Değerlendirilmesi”, Anadolu/Anatolia 31. (43-55).
• [52] Yiğit, Turgut, Özcan, Ali vd. (2016), Hitit İmparatorluk Dönemi Kaya Anıtları, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.