İngiliz Seyahatnameleri ve Osmanlı Arşiv Kaynakları Işığında Geç Dönem Osmanlı Anadolu’sunda Konar-Göçer Kadın

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 2, 23 - 42, 14.03.2024

Erdal Çiftçi

Öz

Konar-göçer kadınlar ile ilgili antropolojik ve sosyolojik çalışmaların varlığı söz konusu olsa da Osmanlı tarihi çalışmalarında aynı derecede zengin bir literatür yoktur. Bu çalışmada tarih yazımında geri planda kalmış olan konar-göçer kadın temsiliyetleri ile ilgili bazı ender bilgiler çerçevesinde literatüre mütevazıfakat önemli bir katkı sunulmuştur. Osmanlı arşivi kaynakları, konar-göçer kadın temsiliyetiile ilgili araştırmacılara sınırlı bir veri sunabilmesine rağmen, ender de olsa bazı arşiv belgeleri konumuzu aydınlatıcı ve yön gösterici olmuştur. Ayrıca, oryantalist ve modernist önyargılarına rağmen, doğrudan gözlemler olması açısından, önemli kaynaklardan biri olan İngiliz erkek seyyahların Anadolu coğrafyasında sosyal yaşama dair sundukları veriler ışığında da konar-göçer kadın temsiliyetinin çok yönlülüğü ile ilgili bazı veriler paylaşılmıştır. İmparatorluğun son dönemlerine ait bu seyahatnameler veyine bu döneme ait bazı Osmanlı arşiv kayıtları çerçevesinde konar-göçer topluluklarda kadının aşiret içerisindeki idari ve sosyal statülerinin çeşitliliğine ve çok yönlülüğüne değinilmiştir. Bu verilerin kritiği ve analizi çerçevesinde genellemeden kaçınarak konar-göçer kadınlar ile ilgili yapılacak sonraki çalışmalara katkı sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aşiret, kadınlar, konar-göçer, Osmanlı, seyahatnameler.

Kaynakça

• Ainsworth, W. (1839). “Notes on a Journey from Constantinople, by Heraclea, to Angora, in the Autumn of 1838”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 9: 216-276.
• Ainsworth, W. (1840). “Notes on a Journey from Kaisariyah, by Malatiyah, to Bir or Birehjik, in May and June 1839”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 10: 311-340.
• Ak, M. (2017). “Yörüklerde Kadın”. JASSS, 58:307-336.
• Aksoy, E.(2009). “TheIdentity of Women in the Sub-Culture of Nomadic Yuruks”. Sosyal Bilimler Dergisi, 22: 23-28.
• Brant, J.and A. G. Glascott (1840). “Notes of a Journey Through a Part of Kurdi-stan, in the Summer of 1838”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 10: 341-434.
• Buckingham, J.S. (1827). Travels in Mesopotamia, vol. I, London: Henry Colburn.
• Chatty, D. (2013). “Changing Sex Roles in Bedouin Society in Syria and Lebanon”. Women in the Muslim World, ed. Lois Beck and Nikki Keddie, London: Harvard University Press: 399-415.
• Demir, N. (2006). “Osman Bey (Frederick Millingen)’e Göre XIX. Yüzyılda Türk Kadınının Toplumsal Konumu”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1): 41-51.
• Dickson, B. (1910). “Journeys in Kurdistan”. The Geographical Journal, 35(4): 357-378.
• Dominian, L. (1915). “The Peoples of Northern and Central Asiatic Turkey”. Bulletin of the American Geographical Society, 47(11): 832-871.
• Driver, G. R. (1922). “Studies in Kurdish History”. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, 2(3):491-511.
• Düğer, S. (2015). “Batılı Kadın Seyyahlar İmgeleminde Osmanlı Kadını”. KOS-BED, 29: 71-90.
• Ekinci, M.R. (2022). Sebep ve Sonuçlarıyla Kırım Harbi 1853-1856, Ankara: Duvar Yayınları.
• Fraser, J. B.(1840). Travels in Koordistan, Mesopotamia, vol. I, London: Richard Bentley.
• Garnett, L.M.J. (1890). Women of Turkey and Their Folklore. London: David Nutt.
• Garnett, L.M.J. (1911). Turkish Life in Town and Counrty. London: Knickerbocker Press.
• Millingen, F. (1870), Wild Life Among the Koords, London: Hurst and Blackett Publishers.
• Hasluck, F.W. (1921). “Heterodox Tribes of Asia Minor”. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 51: 310-342.
• Kutluata, Z. (2006). “Gender and War During the Late Ottoman and Early Re-publican Periods: The Case of Black Fatma(s)”. Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Molyneux-Seel, L. (1914). “A Journey in Dersim”. The Geographical Journal, 44(1): 49-68.
• Pierce, L. P. (2016). Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pollington,V. (1840). “Notes on a Journey from Erz-Rum, by Mush, Diyar-Bekr, and Bireh-jik, to Aleppo, in June, 1838”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 10: 445-454.
• Shiel, J. (1838). “Notes on a Journey from Tabríz, Through Kurdistan, via Vân, Bitlis, Se'ert and Erbíl, to Suleimaniyeh, in July and August, 1836”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 8: 54-101.
• Stuart, R. (1876-1877). “The Ascent of Mount Ararat in 1856”. Proceedings of the Royal Geographical Society of London, 21(1): 77-92.
• Sykes, M. (1907). “Journeys in North Mesopotamia”. The Geographical Journal, 30(3): 237-254.
• Sykes, M. (1908). “The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 38: 451-486.
• Tarduş, İ. (2022). İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Taylor, J.G. (1868). “Journal of a Tour in Armenia, Kurdistan, and Upper Mesopotamia, with Notes of Researches in the Deyrsim Dagh, in 1866”.Journal of the Royal Geographical Society of London, 38: 281-361.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Devlet Arşivleri (BOA):
• HAT 102/4044, 29 Zilhicce 1220/20 Mart 1806;HAT 769/36172-E, 11 Receb
• 1234/ 6 Mayıs 1819; HAT 769/36172-J, 23 Zilhicce 1234/ 13 Ekim 1819; HAT 769/36172-F, 29 Zilhicce 1234/ 13 Ekim1819; HAT 769/36172, 29 Zilhicce 1234/ 19 Ekim 1819.
• İ.DH. 308/19650, 10 Muharrem 1271/ 3 Ekim 1854.
• H.H. İ. 13/22, 9 Muharrem 1271/2 Ekim 1854.DH. SN. THR. 31/106, 20 Mart 1328/ 2 Nisan 1912.
• DH. ŞFR. 393/24, 29 Kanunusani 1323/ 11 Şubat 1908.
• DH. MKT. 2028/79, 25 Teşrinisani 1308/ 7 Aralık 1892.Ekler