RAMAZAN ORUCUNUN TEŞRÎİ

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 6, 0 - 0, 15.06.2017

Muhammed Selman Çalışkan

Öz

Hicrî
ikinci senede farz kılınan orucun ilk dönemdeki eda keyfiyeti ile oruç hakkında
inen son ayetlerdeki orucun eda keyfiyetinin farklılık arz ettiğine dair
rivayetler bulunmaktadır. Oruç hükümlerinin zikredildiği yegâne Kur’ân pasajı
Bakara 183-187 tetkik edildiğinde de Ramazan orucunun tedrîce mütevakkıf bir
inzâli olduğunu ifade eden bu rivayetler ile ayetler arasında bir paralellik
olduğu görülmektedir. Orucun gerek vaktinde gerekse keyfiyetinde meydana gelen
istihâlenin tüm aşamalarını Kur’ân ayetlerinde bulabilmenin ne derece mümkün
olduğu, buna imkân bulunamadığı noktalarda Hadis ve Tefsir kaynaklarının nasıl
bir açılım sağladığı bu makalenin araştırma alanını oluşturmaktadır. Kaynaklardaki
muhtelif rivayetleri sistematik bir şekilde derleyerek oruç ibadetinin nüzul
sürecini kurgulamak böylece ilgili ayetlerin nüzulünün otantik bağlamını
tespite çalışmak araştırmanın esas amacını teşkil etmektedir. Araştırma
sonucunda, orucun ilk döneminde Müslümanların yatsı vaktinden ertesi günün akşamına
kadar oruç tuttukları ve evvelden oruç tecrübeleri olmadığı için miskin
doyurmak ile oruç tutmak arasında muhayyer bırakıldıkları görülmüştür. Bu
dönemden sonra ise ilk etapta fidye muhayyeriyeti kaldırılmış, hasta ve yolcu dışındakilerin
Ramazan ayının tüm günlerini oruçlu geçirmeleri irade buyurulmuştur.
Müslümanların Ramazan ayı boyunca yatsıdan akşama kadar oruç tutmada
zorlanmaları üzerine de ikinci etapta orucun günlük süresi tan yerinin ağarmasından
akşama kadar olacak şekilde düzenlenmiş ve Ramazan orucu bugünkü halini
almıştır.

Anahtar Kelimeler

Ramazan, oruç, teşrî, sıyâm, savm

Kaynakça

• ABDULBÂKÎ, Muhammed Fuâd: el-Mu‘cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire, Dâru’l-Hadîs, 1364 h.
• AHMED b. Hanbel (v. 241): el-Müsned, Kahire, Dâru’l-Hadîs, 1995.
• ALALU, Suzan vd.: Yahudilikte Kavram ve Değerler: Dinsel Bayramlar-Dinsel Kavramlar-Dinsel Gereçler, İstanbul, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, 1996.
• ALİ HATÎB: es-Sıyâm mine’l-Bidâye hatta’l-İslâm, Kahire, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, t.y.
• ÂLÛSÎ, Mahmûd b. Abdillah (v. 1270/1854): Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• ÂLÛSÎ, Mahmûd Şükrî b. Abdillah (v. 1924 m.): Bülûğu’l-Ereb fî Marifeti Ahvâli’l-Arab, tsh. Muhammed Behçet el-Eserî, 2. Baskı, y.y., t.y.
• ATEŞ, Ali Osman: “İslâm Orucunun Menşei ile İlgili Olarak Hz. Peygamber Hakkındaki Bazı İddiaların Tetkiki”, Diyanet İlmi Dergi, Ankara, 1992, cilt: XXVIII, sayı: 3, s. 95-118.
• AYVERDİ, İlhan: Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat, 2006.
• BEYHAKÎ, Ahmed b. Hüseyin (v. 458): el-Câmiu li Şuabi’l-Îmân, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• _______ es-Sünenü’l-Kebîr, Kahire, Merkezü Hecr, 2011.
• BİKÂÎ, İbrahim b. Ömer (v. 885), Nazmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Süver, Kahire, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• BOZKURT, Nebî ve Mustafa Sabri Küçükaşcı: “Mescid-i Nebevî” md., Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIX, 281-290.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail (v. 256): Sahîhu’l-Buhârî, Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 2002.
• CEVAD ALİ (v. 1987): el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm, y.y., Câmiatü Bağdât, 1993.
• CEZERÎ, Abdurrahman (v. 1941 m.): Fıkhu alâ Mezâhibi’l-Erbaa, Kahire, Dâru’l-Hadis, 2004.
• CİLÂCI, Osman: İlâhi Dinlerde Oruç Hac ve Kurban, İzmir, Akyol Neşriyat, 1980.
• EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. El-Eş‘as es-Sicistânî (v. 275): Sünenü Ebî Dâvûd, Riyad, Mektebetü’l-Maârif, t.y.
• EBÛ HAYYAN, Muhammed b. Yusuf (v. 745): el-Bahru’l-Muhît, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• EBÛ UBEYD, Kasım b. Sellam el-Herevî (v. 224): en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’âni’l-Azîz ve mâ fîhi mine’l-Ferâizi ve’s-Sünen, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd, t.y.
• ERBAŞ, Ali: Hıristiyanlıkta İbadet, İstanbul, Ayışığı Kitapları, 2003.
• ERDEM, Sargon: “Bayram” md., Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, V, 257-259.
• EZRAKÎ, Muhammed b. Abdullah (v. 250): Ahbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âsâr, y.y., Mektebetü’l-Esedî, 2003.
• FERRÂ, Yahyâ b. Ziyâd (v. 207): Meâni’l-Kur’ân, Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• HALÎFE b. Hayyât (v. 240): Târîh, Riyad, Dâru Tîbe, 1985.
• HÂZİN, Ali b. Muhammed (v. 741): Lübâbu’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl, y.y., 1317 (h.).
• HİBETULLÂH b. Selâme, en-Nâsih ve’l-Mensûh, Mısır, Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1967.
• İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir (v. 1973): et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus, Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İBN EBÎ HÂTİM, Abdurrahman b. Muhammed (v. 327), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Riyad, Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İBN FÂRİS, Ahmed (v. 395): Mucemu Mekâyîsi’l-Luğa, y.y., Dâru’l-Fikr, 1979.
• İBN HACER, Ahmed b. Ali (v. 852): el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, y.y., t.y.
• _______ Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Riyad, 2001.
• İBN KAYYIM el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr (v. 751): Zâdü’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• İBN KESÎR, İsmâil b. Ömer (v. 774): el-Bidâye ve’n-Nihâye, Cezîre, Dâru Hicr, 1997.
• _______ Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Riyad, Dâru Tîbe, 1999.
• İBN MÂCE, Muhammed b. Yezîd (v. 273): Sünen, Riyad, Mekte-betü’l-Maarif, t.y.
• İBN SA‘D, Muhammed b. Sa’d (v. 230): Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, Kahire, Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (v. 597): Nevâsihu’l-Kur’ân, Medine, el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 2003.
• İBNÜ’L-ESÎR, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed (v. 606): Câmiu’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl, y.y., Mektebetü’l-Halvânî, 1969.
• _______ en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, Riyad, Dâru İbni’l-Cevzî, 1421 h.
• KESKİNÖZ, İlhan: Hristiyanlıkta Oruç, İstanbul, Türk Dünyası Presbiteryen Kilisesi, 2002.
• KURTUBÎ, Ahmed b. Ömer (v. 656): el-Müfhim li mâ Eşkele min Telhîsi Kitâbi Müslim, Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 1996.
• KURTUBÎ, Muhammed b. Ahmed (v. 671): el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyyinu limâ Tedammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân, Beyrut, Müessesetü’r- Risâle, 2006.
• KÜÇÜK, Abdurrahman: “İbâdet” md. (İslâm Öncesi Dinlerde İbadet), Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIX, 235-240.
• MÂTÜRÎDÎ, Muhammed b. Muhammed (v. 333): Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• MÂVERDÎ, Ali b. Muhammed (v. 450): en-Nüket ve’l-Uyûn, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, t.y.
• MUKÂTİL b. Süleyman (v. 150): Tefsiru Mukatil b. Süleyman, thk. Abdullah Mahmud Şehhâte, Beyrut, Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, 2002.
• MÜSLİM b. el-Haccâc (v. 261): Sahîhu Müslim, Bey-rut, Dâru’l-Fikr, 2003.
• NEHHÂS, Muhammed b. Ahmed Ebû Cafer (v. 338): Kitâbu’n-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, y.y., el-Mektebetü’l-Allâmiyye, 1938.
• NESÂÎ, Ahmed b. Şuayb (v. 303): Sünenü’n-Nesâî, Riyad, Mektebetü’l-Maârif, 1417 h.
• OLGUN, Tahir: Müslümanlıkta İbadet Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları, 1998.
• ÖZEN, Adem: Yahudilikte İbadet, İstanbul, Ayışığı Kitapları, 2001.
• PRINCE, Derek: Oruç: Hıristiyanlıkta Bir Yaklasım, trc.: Hande Taylan, İstanbul, Müjde Yayıncılık, 1995.
• RÂĞIB ISFAHÂNÎ, Hüseyin b. Muhammed (h. V. asrın ilk çeyreği): el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, y.y., Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, t.y.
• RÂZÎ, Muhammed b. Ömer (v. 606): Mefâtîhu’l-Ğayb, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1981.
• REŞÎD RIZÂ, Muhammed (v. 1935 m.): Tefsîru’l-Menâr, Kahire, Dâru’l-Menâr, 1947.
• SEMERKANDÎ, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed (v. 375): Bahru’l-Ulûm, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• SOYSALDI, H. Mehmet: Kur’an ve Sünnet Işığında İbadet Tarihi, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• SUYÛTÎ, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr (v. 911): ed-Dürru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, Kahire, Merkezu Hecr li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, 2003.
• _______ el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, Daru İbn Kesîr, 2002.
• TABERÎ, Muhammed b. Cerîr (v. 310): Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, y.y., Dâru Hicr, t.y.
• TİRMİZÎ, Muhammed b. İsa (v. 279): Sünen, Riyad, Mektebe-tü’l-Maarif, t.y.
• ZECCÂC, İbrâhim b. es-Seri (v. 311): Meâni’l-Kur’ân, Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• ZEMAHŞERÎ, Mahmûd b. Ömer (v. 538): el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, Riyad, Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
• ZEYD, Mustafa: en-Nesh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Medîne, Dâru’l-Vefâ, 1987.
• ZUHAYLÎ, Vehbe: İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, terc. Dr. Ahmet Efe vd., İstanbul, Risâle Yayınları, 1994.