TANRI VE DİN TASAVVURU BAĞLAMIYLA DEİZM VE YAYILIMI ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 8, 13 - 42, 15.06.2018

Hasan Peker

Öz

Son
dönemlerde toplumumuzda,  özellikle mütedeyyin ailelere mensup
gençlerin Tanrı tasavvuru ve din algısı noktasında farklı söylem
ve tutum sahibi oldukları ve bunun tezahürünün çoğunlukla felsefi terminolojide
“deizm” olarak ifade edilen bir eksende yaygınlık kazandığı gündeme taşındı.
Bu, üzerinde durulması ve irdelenmesi gereken bir iddiadır. Böyle bir iddianın
dayanağı ve gerçeklik payı nedir? ‘Yaygınlık’ kesp eden şey söze konu edilen
vakıa mı? Yoksa vakıanın söze konu edilmesi midir? Ayrıca vakıaya dair
söylemlerin öne çıkardıkları deizm kavramı ile hep aynı şey mi ifade edilmektedir?
Yani deizmin yayılım gösterdiği noktasında neredeyse söz birliği edenler, bu
kavramın çerçevesi ve içerikleri noktasında da söz birliği içerisinde midirler?
Bir kimseyi, özelde bir genci, dahası Müslüman bir genci bu yola sevk
edebilecek etken(ler) ne(ler)dir? Felsefî sorgulamanın bu etkenler arasında
yeri ve ağırlığı nedir? Problem olan nedir? Probleme dair tespitler nelerdir ve
değerlendirilmeleri ne yöndedir? Çalışmamızda, bu vb. soruları -hem kavramsal
bazda hem de yazılanlar üzerinden sorgulamalar yaparak- ele alacak ve ilgili
değerlendirmelerde bulunacağız.

Anahtar Kelimeler

Tanrı, Din, Tasavvur, Deizm, Yayılım

Kaynakça

• Allport, G.W., Olmaktan Oluşa, 1.B., Çev. Bilal Sambur, Katkı Yay., Ankara, 2006.Ardoğan, Recep, “Deizm”, -Buhrandan Burhana- Günümüz Kelam Problemleri, 1.B., Komisyon, İstanbul Matbaası, İstanbul, 2017, ss. 80-85.Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, 4.B., Vadi Yay., Ankara, 1999.Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, 2. B., Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., İzmir, 1990._______, “Tanrı Hakkında Konuşmak -Felsefî Bir Tahlil-“, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1983, c: 1, ss. 25-44.Aytepe, Mahsum, “Deizm-Bilim İlişkisi ve İslam Düşüncesi”, bkz. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Yıl 3, Cilt 3, Sayı 1, Bahar 2017, ss. 113-136.Bacanlı, Hasan, Eğitim Psikolojisi, 20.B., Pegem Akademi,Ankara, 2004.Bloom, Paul, “Evrimsel Bir Rastlantı Olarak Dini İnanç”, Çev. Osman Zahid Çiftçi, Beytülhikme Dergisi, Adıyaman, Haziran-2015,Sayı: 9, s.163-176.Bolay, Süleyman Hayri, Felsefî Doktrinler Sözlüğü, 5.B., Akçağ Yay., Ankara, 1990.Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, 8.B., Paradigma Yay., İstanbul, 2013.Ceylan, Ahmet, “Deistik Tanrı Tasavvuru ve Hayata Yansımaları”, Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Sakarya, 2005, ss. 181-203.Clifford, William Kingdon “İnanç Ahlakı”,Çev. Ferit Uslu, Geleneksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar, l-ll, (Der. Recep Alpyağıl), 2.B., İz Yay., İstanbul, 2012, c: 1, s. 159.Coşkun, İbrahim, “Modern Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 41-70.Dawies; Paul C.W.,”Kozmoloji Çağırıyor”, Meraklı Zihinler, 2.B., John Brockman (Editör), Çev. Ülker İnce, Tübitak, Ankara, 2007.Dorman, Emre, “Tarihsel ve Teolojik Açıdan Deizm ve Eleştirisi”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 217-242.Draz, Abdullah, Din ve Allah İnancı, Çev. Akif Nuri, Çığır Yay., İstanbul, 1978.Düzgün, Şaban Ali, “Deizm: Öncü İsimler ve Temel Doktrin”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 3-13.-----------“Din-Bilim İlişkisinde Modeller ve Ortak Kavramlar”, Kelam Araştırmaları, 4:14 (2006), ss. 51-62.Erdem, Hüsameddin, Bazı Felsefe Meseleleri (Felsefeye Giriş), 3.B., Konya, 2012.-----------"DEİZM", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/deizm (19.05.2018)Ertuğrul, İsmail Fenni, Lûgatçe-i Felsefe [Felsefe Terimleri Sözlüğü], Recep Alpyağıl (Yayına Hazırlayan), Çizgi Kitabevi Yay., Konya, 2015.Evkuran, Mehmet, “Eş‘arî Kelam Sisteminin Teolojik Temelleri Üzerine -Deizm Bağlamında Bir Tartışma-”, Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri Siirt Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi (21-23 Eylül 2014), Editör: Cemaleddin Erdemci ve Fadıl Aygan, Beyan Yay., Cilt:2, ss. 35-48.Garaudy, Roger, Hâtıralar, Çev. İbrahim Demirci-İshak Yetiş, 1.B., Hece Yay., Ankara, 2004.Genç, Cafer, “Eğitim Felsefesi Açısından Deizm İmkânının Tartışılması”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 71-92.Gordner, Alwin W., Entelektüelin Geleceği, 1.B., Çev. Ahmet Özden ve Nuray Tunalı, Eti Yay., İstanbul, 1993.Gündoğar, Hamdi, “Deizm; Aklın Tanrılaştırılması Ya da Sorumsuz Özgürlük”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Van, 2017, ss. 29-40.Gündüz, Şinasi, “Giriş”, Yaşayan Dünya Dinleri, Komisyon, 1.B., Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 2007.Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Sözlüğü, ,21. B., Remzi Kitabevi, İstanbul, 2013.Harman, Vezir, “Kelâm İlminin Deizm Eleştirisi Bağlamında Akıl ve Âlem Tasavvuru”, Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 3, Sayı: 1, ss. 13-51.İkbal, Muhammed, İslam Felsefesine Bir Katkı, Çev. Cevdet Nazlı, İnsan Yay., İstanbul, 1995.Kardaş, Meryem, “Deizm İncilinde Tanrı ve Din Tasavvuru”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 15-27.Koç, Turan, Din Dili, İz Yay., 1998.Köse, Ali ve Ali Ayten, Din Psikolojisi, 2.B., Timaş Yay., İstanbul, 2012.Kurt, Abdurrahman, Din Sosyolojisi, 6.B., Sentez Yay., Ankara, 2014.Mehmedoğlu, Ali Ulvi, Tanrıyı Tasavvur Etmek, 1.B., Çamlıca Yay., İstanbul, 2001. Mengüşoğlu, Takiyettin, Felsefeye Giriş, 4.B., Remzi Kitabevi, İstanbul, 1988.Mensching, Gustav, Dinî Sosyoloji, Çev. Mehmet Aydın, Tekin Kitabevi, Konya, 1994.Özcan, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, İfav Yay., 2. Baskı, İstanbul, 2012.Öztürk, Mustafa, “Deizmin Ayak Sesleri”, Karar, 15.04.2017.Öztürk, Yaşar Nuri, Tanrı, Akıl ve Ahlâktan Başka Kutsal Tanımayan Dini İnanç Deizm, 6.B., Yeni Boyut Yay., İstanbul, 2016.Peterson, Michael vd., Akıl ve İnanç -Din Felsefesine Giriş-, 3.B., Çev. Rahmi Acar, Küre Yay., İstanbul, 2012.Pintner, Rudolf, “Büyüme”, Eğitim Psikolojisi, Rudolf Pintner ve diğerleri, Çev. Sabri Akdeniz, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1987, ss. 46-54.Reçber, Mehmet Sait, “Din Felsefesi”, Din Felsefesi, Recep Kılıç, Mehmet Sait Reçber (Editör), Grafiker Yay., Ankara, 2014.Saruhan, Emeti, “Anne Ben Ateist Oldum”, Gerçek Hayat, bkz. http://www.gercekhayat.com.tr/dosya/anne-ben-deist-oldum. (Erişim: 21.05.2018).Schiller, Herbert, Zihin Yönlendirenler, 1.B., Çev. Cevdet Cerit, Pınar Yay., İstanbul, 1993.Sönmez, Vecihi, “Nübüvvete Yapılan İtirazlar Bağlamında İbnü’r-Ravendî ve Nübüvveti İnkâr Düşüncesi,” Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, Editör: Vecihi Sönmez vd., Ensar Neşriyat, Van, 2017, ss. 271-295.Şenlikoğlu, Emine, Gençliğin İmanını Sorularla Çaldılar, Festival Yay., 2016.Taylan, Necip, İlim-Din (İlişkileri-Sahaları-Sınırları), Çağrı Yay., İstanbul, 1979.Timuçin, Afşar, Düşünce Tarihi, BDS Yay., İstanbul, 1992.Tolstoy, Lev Nikolayevich, Hz. Muhammed -Ünlü Rus Yazarın İslam Peygamberi İli İlgili Kayıp Risalesi-, Çev. Arif Arslan, Karakutu Yay., İstanbul, 2005.Topaloğlu, Bekir, "ALLAH", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/allah#1 (19.05.2018).Tresmontant, C., “Gelişen Kozmolojide Ateizmin Meseleleri”, Çev. Hayrani Altıntaş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVlll, Ankara, 1987.Tümer. Günay, "DİN", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/din#1-genel-olarak-din (19.05.2018).Wach, Joachim, Din Sosyolojisi, Çev. Ünver Günay, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 1990.Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, 4.B., Çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yay., İstanbul, 1991.Yavuz, Kerim, Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişimi (7-12 Yaş), Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1987.Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, l-X, Eser Neşriyat, 1979.