FERİT KAM’S IDEA OF “UNIQUENESS OF THE EXISTENCE’’ ON THE CONTEXT OF PANTHEISM CRITICISM

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 241 - 272, 29.06.2019

Zafer Çaylı

Öz

Anahtar Kelimeler

Religion Philosophy, Unity of existence, Pantheism, God, Universe, Metaphysics, Religion

FERİT KAM’IN PANTEİZM ELEŞTİRİSİ BAĞLAMINDA “VAHDET-İ VÜCÛD” ANLAYIŞI

Öz

İnsanoğlunun zihninde kadim zamandan beri
Tanrı ile ilgili birtakım sorular vardır. Bu soruların başında “kendisinin
Tanrı’yı bilip bilemeyeceği, bilebilirse bu bilgi Tanrı’nın varlığı, mahiyeti
ve sıfatlarından hangilerini kapsıyor” gelmektedir. İnsan bu alanda kesin
bilgiye ulaşabilir mi, yoksa sadece en muhtemel görüşle mi yetinmek zorundadır?
Tanrı’nın bilgisine hangi yolla ulaşılabilir? Keşf ile nazar ve istidlal bu
yollar arasında sayılabilir. Kimilerine göre Tanrı’nın mahiyeti bilinemez,
fakat varlığı ve sıfatları bilinebilir. Bununla birlikte kimi akli yolun
yetersizliğine vurgu yapıp keşfi ön plana çıkarırken kimi keşfin insanı
yanlışlığa sürükleyebileceğini, dolayısıyla onun akıl ile kontrol edilmesi
gerektiğini savunur. İşte bu anlamda Tanrı âlem ilişkisi, Tanrı’nın âlemi
ihtiva mı ettiği yoksa âlemden ayrı bir boyutu mu olduğu problemi en önemli sorulardandır.
Düşünce tarihi incelendiğinde sonsuz varlık olan Tanrı ile sonlu varlık(lar)
arasında nasıl bir ilişki olduğu probleminin birçok filozof tarafından değişik
felsefî sistemlerle açıklamaya çalışıldığını görmekteyiz. Bu sistemlerden biri
de varlığın özdeşliği ilkesi üzerine kurulu olan panteizmdir. Aynı şekilde
İslam düşüncesinde varlığın birliği temeli üzerine oturtulan “Vahdet-i Vücûd”
doktrini de Allah-âlem ilişkisine getirilen önemli açılımlardan biridir. Bu iki
doktrinin aynı öğretiyi dile getirip getirmediği Osmanlı son dönemlerinden
itibaren gerek din felsefesi bağlamında gerekse tasavvuf bağlamında da
tartışılmıştır. Osmanlı son dönem düşünürlerimizden müellifimiz Ferit Kam da bu
bağlamda “Vahdet-i Vücûd” ismiyle bir eser vermiş olup bu çalışmasında bu iki
anlayışı incelemektedir. Çalışmamızda asıl konu Ferit Kam’ın “Vahdet-i Vücûd”
anlayışı olup bu bağlamda düşünürümüz de asıl mevzuya girmezden önce Panteizm
hakkında bilgi vermektedir. İşte bundan dolayı biz de genel anlamda panteizm ve
“Vahdet-i Vücûd” hakkında genel bir inceleme yapacağız ve daha sonra asıl
konumuz olan Ferit Kam’ın “Vahdet-i Vücûd” ile ilgili görüşlerini incelemeye
çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, “Vahdet-i Vücûd”, Panteizm, Tanrı, Âlem, Metafizik, Din

Kaynakça

• Afîfî, Ebü’l-Alâ, İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler, trc. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.……………, Muhyiddinİbnü’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, trc. Mehmet Dağ, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınevi, Ankara 1975.Arıcan, Musa Kazım, Din Felsefesi El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara 2014.Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Selçuk Yayınları, İzmir 1994.Bolay, Süleyman Hayri, Çankırı’dan Felsefeye Ferit KAM, Hayatı Eserleri ve Başlıca Fikirleri, Çankırı Araştırmaları Dergisi, Çankırı 2007.Demirli, Ekrem, “Vahdet-i vücûd”, TDV İslam Ansiklopedisi, IVII, ss.431-35, İstanbul 2012.Erdem, Hüsamettin, Bazı Felsefe Meseleleri, Hü-er Yayınları, Konya 2009.……….., Bir Tanrı Âlem Münasebeti Olarak Panteizm ve “Vahdet-i vücûd”Karşılaştırması, Kültür Bakanlığı Yayınevi, Ankara 1990.Kam, Ferit, “Vahdet-i vücûd”, hazr. Ethem Cebecioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003.İbnü’l-Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, trc: Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2012.İbni Sina, Kitâbü’ş-Şifâ: Metafizik, Litera Yayıncılık, İstanbul 2013.İsmail Fennî, Lûgatçe-i Felsefe, trc. Recep Alpyağıl, Çizgi Kitabevi, Konya 2012.Sadreddin Konevî, Tasavvuf Metafiziği: Miftah’ulGayb, trc. Ekrem Demirli, Kapı Yayınları, İstanbul 2010.Spinoza, Etik, çevr Çiğdem Dürüşken, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2013.Uludağ, Süleyman, Ferit KAM ve “Vahdet-i Vücûd” Adlı Eseri, Tasavvuf (İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi)2-23, ss 25-325, İstanbul 2009.Ülken, Hilmi Ziya, Etika, Ülken Yayınevi, İstanbul 1965.Tanrıverdi, Hasan, “Vahdet-i vücûd” ve Panteizm Karşılaştırması, Dinî Araştırmalar Dergisi, 15/40, ss. 65-89. İstanbul 2012.