FAKİRLİKLE MÜCADELEDE ZEKÂT VE NEGATİF GELİR VERGİSİNİN ROLÜ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 961 - 990, 30.12.2019

İsmail Yılmaz

Öz

Modern devlet aylayışında vergi, bireyin devlete olan bağlılığının önemli bir göstergesidir. Devletle birey arasındaki bu bağ sayesinde kamu giderlerinin finansmanı hedeflenmektedir. Bunun yanı sıra devlet, sosyal devlet anlayışı kapsamında bireylerin
gelirlerini arttırıcı veya bireyler arasındaki gelir farklılıklarını gidermeye yönelik birtakım önlemler almaktadır. Bu önlemler kapsamında belirlenen seviyesinin altında
gelire sahip olan bireylerin mevcut durumlarının iyileştirilmesi amacıyla negatif gelir
vergisi uygulanmaktadır. Batılı ülkelerde sıklıkla rastlanılan ve Ülkemizde yeterince
bilinmeyen negatif gelir vergisi, gelirin adaletli bir şekilde dağılımında ve yoksullukla mücadelede yardımcı unsurlardan biridir. Bu sistemle belirlenen gelir seviyesinin
altında kalan bireylere ek gelir sağlanarak veya devlete ödemeleri gereken vergi sorumluluğundan muaf tutulma şeklinde yardımcı olunmakta ve bütçelerine direkt veya
dolaylı yönden katkı sağlanmaktadır. Böylece negatif gelir vergisiyle ülkedeki fakirlik
sorunuyla mücadelede etkin rol oynanması ve en azından kişilerin yaşam koşullarının
iyileştirilmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. İslam’da zekâtın amaçlarından birisi de fakirlik problemini azaltmak ve insanların temel gereksinimlerini karşılayarak
daha bir hayat sürmesine zemin hazırlamaktır. Fakirlik şerriden Allah’a sığınılması
gereken bir sorun olarak görülmekte ve zekât aracılığıyla bu sorunun azaltılması hedeflenmektedir. Bu bakımdan zekât da teşri amacı ve harcama kalemleri açısından bakıldığında fakirlikle mücadelede etkin bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla negatif gelir
vergisi ile amaç bakımından birbirlerine benzemektedir. Özellikle İslam malî hukukunun temel unsurlarından biri olan zekâtın, ekonomik ve sosyal boyutlu fonksiyonları
açısından negatif gelir vergisinin günümüz insanına tanıtılması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Zekât, Negatif Gelir Vergisi, Fakir, Miskin, Vergi

THE ROLE OF ZAKAT AND NEGATIVE INCOME TAX IN THE FIGHT AGAINST POVERTY

Öz

Taxes in the modern state are important indicatior of the individual’s commitment
to the state. This link between the state and the individual aims to finance public expenditures. In addition, within the scope of the social state concept, the state
takes measures to increase individuals’ income or to eliminate income differences
between individuals. Negative income tax is applied in order to improve the current
situation of individuals who have income below the level determined within the
scope of these measures.
Negative income tax, which is frequently encountered in Western countries and is
not sufficiently known in our country, is one of the auxiliary elements in the fair
distribution of income and in the fight against poverty. Individuals below the income level determined by this system are assisted by providing additional income or
exempting the government from the tax liability they have to pay and contributing
directly or indirectly to their budgets. Thus, with the negative income tax, it is aimed
to play an active role in the fight against poverty problem in the country and at least
contribute to the improvement of the people’s living conditions. One of the aims
of zakat in Islam is to reduce the problem of poverty and meet the basic needs of
people to prepare the ground for a better life. Therefore, they are similar with negative income tax in terms of its purpose. In particular, it is important to introduce
negative income tax to today’s people in terms of economic and social dimensions
of zakat, which is one of the basic elements of Islamic financial law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Zakat, Negative Income Tax, Poor, Needy, Tax

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad. Mu’camu’l mufehres li elfâzi’l Kur’ani’l Kerim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2010.
• Acem, Refîk. Mevsûatu mustalahâti usûli’l-fıkhi inde’l-muslimîn. Lübnan: Mektebetu Lübnan, 1998.
• Aktan, Coşkun Can - Vural, İstiklal Yaşar. Yoksullukla Mücadele Ve Negatif Gelir Vergisi Önerisi. Ankara: Hak-İş Konfederasyonu Yayınları, 2002.
• Akyüz, Vecdi. Zekât. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Aynî, Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedreddin el-Aynî. el-Binâye fî şerhi’lhidâye. Beyrut: Daru’l fikr, 1990.
• Beyhakî, Ahmed. es-Sünen’s-sagir. “Zekât”. thk. Abdulmuti Emin Kal’acî. Pakistan: Dirasetü’l İslamiyye, t.y.
• Bezmul, Muhammed b. Omar b. Salim. Ahkamu’l-fakr ve’l miskin. Beyrut: Daru’l Beşâiri’l İslamiyye, 1999.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1990.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi ve İslam Hukuku Terimleri Sözlüğü. Haz. Abdullah Kahraman. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2016. Buhârî, Muhammed B. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh el-muhtasar el-müsned min umuri rasûlilehi sallahu aleyhi ve selem ve sünenihi ve eyyemihi. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dar Tavk’un-Necât, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Razî. Akhâmu’l-kurân. thk. Abdusselam Muhammed Ali Şahin, Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2007.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhah tacû’l-luga ve sıhah’ul-arabiyye. Kahire: Dar’ul Hadis, 2009.
• Cezîrî, Abdurrahman. Kitabu’l fıkhi alâ mezâhibi’l erbea. Kahire: Mektebetü’t Tevfikiyye, t.y.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. Kitâbu’t-ta’rifât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Demir, Şehmus. Zekâtın Kur’ân-ı Kerim’de Kavramsal Çerçevesi. “Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât”. İstanbul: Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi İsav, 2008.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endülüsî. Tefsir’u bahru’l-muhît. thk. Adil Ahmed Abdu’lmevcud - Ali Muhammed Avad. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2010.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed. Müsned Ebî Ya’lâ. thk. Hüseyn Selim Esed. Dımeşk: Dâr ElMe’mûn Lit-Turas, 1984.
• Ebû Dâvûd, el-Sicistânî. Sünen Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Avâme. Beyrut: Muessesetu’r-Rayyân, 1998.
• Ebu Hakkah, Ahmed. Mu’camu’n-nefâis el-vasît. Beyrut: Dar’un Nefais, 2011.
• Ebu Ubeyd, Kasım b. Sellâm. Kitabu’l-emvâl. thk. Muhammed Amara. Kahire: Daru’s Selam, 2009.
• Ebu Zehra, Muhammed. Uygulamalı Zekât Hukuku. “Temel Kaideler”. Konya: Selçuklu Matbaası, 1978.
• Erginay, Akif. Kamu Maliyesi. Ankara: Savaş Yayınları, 1994.
• Erkal, Mehmet. Zekât Bilgi ve Uygulama. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2008.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2013, 44/207- 209.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân Halil b. Ahmed. Kitabu’l ayn muretteben ala ahrufi’l mu’cem. thk. Abdulhamid Handevî. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, Ebu Ya’la Muhammed b. Hüseyin. Ahkâmu’s-sultaniyye. tsh. Muhammed Hamid El-Fıkhî, Kahire: Mektebetü’l Ezheriyye Li’t-Türâs, 2016.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. elĶāmûsü’l-muĥit. Kahire: Dar’u Tıbaat’ül Hadise, 2010.
• Gazalî, Ebû Muhammed b. Muhammed. İhya’u ulumu’d dîn. thk. Ali Muhammed Mustafa - Said Muhasinî. Dımaşk: Daru’l Feyhâ-Daru’l Manhal Naşirûn, 2010.
• Gözübenli, Beşirb Zekât-Fitre Nisablarının Değerledirilmesi Sempozyumu. V. İslam Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı. 2-4 Haziran Kızılcahamam. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Gözübenli, Beşir. İslam’a Giriş; Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2008.
• Günaydın, İhsan - Yıldız, Barış. Vergi Politikası İle Yoksulluk Azaltılabilir Mi? Global Journal Of Economic Sand Business Studies (Gjebs), Küresel İşletme Çalışmaları Dergisi, 5 (Bahar 2016), 9/90-104. http://denetimakademisi.com/ wp-content/uploads/2017/07/vergi-politikası-ile-yoksulluk-azaltılabilirmi.pdf Erişim Tarihi: 12. Aralık 2018
• Hakîm, en-Neysâbûrî. el-Müstedrek Ala’s-Sahihayn. thk. Yusuf Abdurrahman elMeraşlî, Beyrut: Daru’l-Marife, 1990.
• Hamidullah, Muhammed. İslam’ın Hukuk İlmine Yardımları. Drl. Salih Tuğ. İstanbul: Milliyetçiler Derneği Yayınları, 1962.
• Hiraşî, Abdusselam. Fıkhu’l fukarâi ve’l mesakîn fi’l kitabi ve’s sünne. Riyad: Daru’l Mueyyed, 2002.
• Isfehanı, Rağıb. Müfredâtü’l-elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebet’ül-Asriyye, 2009.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffaddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi’l imami’l mübeccel Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Faris - Mas’adabdul Hamid Sa’danî, Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• İbn Mâce, Muhammed. Sünen İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Dâru’l İhyâi’l-Kütüb’il-Arabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ebû’l- Fadl Muhammed b. Mukrim el-İfrîkî. Lisânü’larab. Beyrut: Dâru’s Sâdr, 1994.
• İbn Zenceveyh, Ebu Ahmed Hamid b. Muhalled b. Kuteybe. Kitabu’l-emvâl. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2006.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin. Reddu’l muhtâr alâ durri’l muhtâr şerh tenviru’l ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed Muavvad, Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah. Musannef İbn Ebî Şeybe. thk Muhammed Avvâme, Cidde: Dâr el-Kıble, 2006.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. thk. Şuayb El-Arnaûd. Beyrut: Müessetu’r-Risâle, 1990.
• İbn Hibbân, Muhammed. Sahihi ibn Hibbân bi tertîbi ibn Belbân. thk. Şuayb ElArnaûd. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Huzeyme, Muhammed. Sahih İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa elÂzami. Beyrut: Mektebu’l- İslamî, 1970.
• İbni Kesir, Ebî’l Fidâ’ İsmail b. Ömer. Tefsiru’l Kur’âni’l Azîm. thk. Ebû Muaviye Mazin b. Abdurrahman el-Buhasâlî. Suudi Arabistan: Daru’s-Sıddîk, 2011.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrahim b. Muhammed. Bahru’r-râik şerhu Kenzu’d-dekâik. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, t.y.
• İbn Rüşd, Ebû’l Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî
• el-Endülüsî. Bidayetu’l-müctehid nihâyetül muktesıd. Kahire: Daru’l Hadis, 2004.
• İbnu’l Arabî, Ebû Bekir Muhammed B. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 2008.
• İbnu’l Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid es-Sivasî. Şerhu Fethu’lkadîr. Kahire: Mektebe ve Matbaatu’l Babi’l Halebi, 1970.
• Kallek, Cengiz. “Miskin”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 30/183-184 Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Karadavî, Yusuf. Fıkhu’z-zekâti diraseten mukaraneten li ahkamihe ve felsefetihe fi davi’l Kur’âni ve’s- sünne. Beyrut: Müessetü’r Risale Naşirun, 2014.
• Karadavî, Yusuf. Devrü’z zekâti fî ilacî müşkilâti’l iktisadiyye ve şuruti nicahihe. Kahire: Daru’ş Şurûk, 2001.
• Karadavî, Yusuf. Müşkiletu’l fakri ve keyfe alacehe’l İslam. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 1985.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed Bin İdrîs. ez-Zahîra. thk. Muhammed Hüccî. Beyrut: Dâru’l Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş şerâi. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1997.
• Kızılot, Şükrü - Taş, Metin. Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. Ankara: Gazi Kitapevi, 2013.
• Kurtubî, Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed. Camiu’ li ahkâmu’l Kur’ân. thk. Muhammed İbrahim Hifnevî - Mahmud Hamid Osman. Kahire: Daru’l Hadis, 2010.
• Mannan, A. Muhammed. İslam Ekonomisi Teori ve Pratik. trc. Bahri Zengin. İstanbul: Fikir Yayınları 4/1973.
• Mardavî, Aladdin Ebi’l Hasan Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî ma’rifetir’r-râcih min’el hilaf ala mezhebi’l imami’l mübeccel Ahmed İbni Hanbel. thk. Muhammed Hamid el-Fakî. Beyrut: Dar İhya Turasi’l Arabî, 1986.
• Maverdî, Ebi’l Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. Ahkamu’s-sultaniyye ve’l vilayetü’d diniyye. Kahire: Şirketu’l Küds li’n Neşr ve’t Tevzi’, 2014.
• Merginânî, Burhaneddin Ebi’l Hasan Ali b. Ebi Bekir b. Abdulcelil. el-Hidâye şerhu bidâteyü’l mübtedi’. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1990.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdud. el-İhtiyar lita’lili’l-muhtar. thk. Ali Abdulhamid Ebû’l Hayr- Muhammed Vehbi Süleyman, Beyrut: Daru’l Hayr, 1998.
• Meydanî, Abdulgani el-Ganimi. el-Lübâb fî şerhi’l Kitâb. thk. Abdurrezzak Mehdi. Beyrut: Daru’l Kütübi’l Arabî, 2008.
• Müslim, İbn el-Haccâc. Sahih-i Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Daru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nesâî, Ahmed. Sünen en-Nesâî. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Mektebetü’l-Halep, Matbabatü el-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref b. Nuri. el-Mecmu’ şerhi’l mühezzeb li’ş-Şirazî. thk. Muhammed Necib el-Mutiî’. Cidde: Mektebetü’l İrşâd, t.y.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref b. Nuri. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetü’l muttakîn. thk. Zuheyr Şaviş. Beyrut: Mektebetü’l İslamiyye, 1991.
• Öncel, Türkan. “Gelirin Yeniden Dağılım Politikası Aracı Olarak Negatif Gelir Vergisi”. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları. 28. Seri, 1981-82, İstanbul: 1982.
• Pehlivan, Osman. Vergi Hukuku. Trabzon: Celepler Matbaacılık, 2017.
• Razî, Muhammed Razî Fahruddin b. Diyauddin. Tefsîru’l kebîr (mefâtîhul gayb). thk. Halil Muhyiddin Meys. Beyrut: Daru’l Fikr, 1995.
• Ruheybânî, Mustafa es-Suyutî. Matalibu uli’n nuhâ fî şerhi gâyeti’l müntehâ. Dımeşk: Menşurât Mektebetü’l İslami, t.y.
• Sabık, Seyyid. Fıkhü’s-sünne. Kahire: Daru’l Fethi’l İ’lami’l Arabî, 1994.
• Saraçoğlu, Fatih. Asgari (En Az) Geçim İndiriminin Vergi Ödeme Gücünün Kavranması Açısından Önemi Ve Türkiye’de Uygulama Açısından Gelişimi. Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi. 33-34/124. Https://Docplayer.Biz.Tr/158887-
• Asgari-En-Az-Gecim-İndiriminin-Vergi-Odeme-Gucunun-KavranmasiAcisindan-Onemi-Ve-Turkiye-De-Uygulama-Acisindan-Gelisimi.Html Erişim Tarihi: 12 Aralık 2018;
• Sayes, Muhammed Ali, v. dğr.. Tefsir ayâti’l ahkâm. Beyrut: Daru’l-Esir, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 1-XXX, Beyrut: Daru’l Ma’rife, 1993.
• Sosyal Uyum Yardım Programı (SUY), AB Tarafından Finanse Edilen ve BM Dünya Gıda Programı (WFP), Türk Kızılayı ve Aspb Arasında Oluşturulan Ortaklıkla Uygulanan Bir Yardım Programıdır. Https://Sosyalyardimlar.Aile. Gov.Tr/Yabancilara-Yonelik-Yardimlar Erişim Tarihi: 12 Aralık 2018
• Şafiî, Muhammed b. İdris. Umm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Mansura: Daru’l Vefa Li’t Tıbaa, 2001.
• Şen, Hüseyin - Sağbaş, İsa. Vergi Teorisi ve Politikası. Ankara: Kalkan Ofset, 2015.
• Şener, Ülker. Yoksullukla Mücadelede Sosyal Güvenlik. Sosyal Yardım Mekanizmaları ve İş Gücü Politikaları. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV). Ankara: 2010.
• Şevkanî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed el- Havlanî. Fethü’l kadir: el- câmi’ beyne fenneyi’r-rivaye ve’d- diraye min ilmi’t-tefsir. thk. Seyyid İbrahim. Kahire: Daru’l Hadis, 1993.
• Taberânî. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Avadallah. Kahire: Dar el-Harameyn, 1995.
• Taberî, Ebu Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezid. Câmiü’l- beyân an te’vili âyî’l Kur’ân. thk. İslam Mansur Abdulhamid. Kahire: Daru’l Hadis, 2010.
• Taşçı, Faruk. Yoksulluğa ve Yoksullara Dönük Ahlak Yaklaşımları. 481-514. Http:// Dergipark.Gov.Tr/Download/Article-File/9063 Erişim Tarihi: 12 Aralık 2018.
• Temür, Yusuf. Refah Devleti Kapsamında Negatif Vergi ve İslam Ekonomisinde Zekât Müessesesi. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi. 6/12 (2017) 1-11
• Ûdeh, Halîl Ebû Ûdeh. et-Tatavvuru’d-dilâlî beyne lugati’s-si’ri’l-câhilî ve lugati’lKur’âni’l-Kerîm. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1985.
• Yazgan, Turan. Sosyal Güvenlik Açısından Zekât. Ankara: TDV Yayınları-167, 1995.
• Yılmaz, Şiir v. dğr.. İktisat Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 2011.
• ez-Zemahşerî, Ebi’l Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Esasu’l-belağa. thk. Muhammed Basil Uyunu’s Sûd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• ez-Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-islâmiyye ve edilletuhu. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1989.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslâm’da Zekât Müessesesi. İstanbul: Feyiz Yayınları, 1972.