KUR’ÂN’DA ZİKREDİLEN SEÇKİN ŞAHSİYETLERİN HADİSLERDEKİ YERİ BAĞLAMINDA HABÎB EN-NECCÂR İLE İLGİLİ RİVAYETLERİN TETKİK VE TENKİDİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 79 - 107, 30.06.2021

Mustafa Genç

https://doi.org/10.46353/k7auifd.879351

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de, peygamberler haricinde Firavun’un karısı Âsiye, Firavun ailesinin mü’min zatı, ashab-ı kehf, Hızır, Zülkarneyn, Lokman, Hz. Meryem ve Yâsin sûresindeki ashabü’l-karye kıssasında geçen Habîb en-Neccâr gibi bir kısım örnek şahsiyetlerin hayatlarının bazı kesitlerinden ve hak yolunda gösterdikleri gayret ve mücadeleden bahsedilir. Örnek şahsiyetlere ilişkin âyetlerle sübût bulan bu değişmez gerçeğin hadis rivayetlerine hangi oranda ve bağlamda konu teşkil ettiği, ayrıca ilgili hadislerin sıhhat kriterlerine ne ölçüde uygun olduğu meselesi ise Kur’an-sünnet bütünlüğünün doğası itibariyle önem arz etmektedir. Bu kapsamda makalenin amacı ashâbü’l-karye kıssasında zikredilen ve rivayetlerde sâhibü Yâsîn olarak geçen Habîb en-Neccâr ile ilgili rivayetleri ele almaktır. Bu çalışmada Habîb en-Neccâr’ın özellikle tercih edilmesinin sebebi ise diğer seçkin zümreden farklı olarak Kur’ân’ın açık beyanına göre kendilerine gönderilen elçilere imana davet ettiği halkı tarafından şehit edilmesi ve bu sebeple cennetle mükafatlandırılmasıdır. İdeal örnekliği ve üstünlüğü Kur’ân’ın şahitliğiyle tescil edilmiş olan Habîb en-Neccâr’ın hadis kültüründeki yeri ve değeri bu bakımdan ilgi ve merak konusu olmuştur. Makalede ayrıca diğer seçkin şahsiyetler hakkında yapılmış olan hadis eksenli çalışmalara da kısaca değinilmektedir. Habîb en-Neccâr hakkındaki sayıca az ve kütüb-i tis’a dışındaki bir kısım kaynaklarda geçtiği tespit edilen rivayetler öncelikle uygun başlıklar altında zikredilerek konu çeşitliliğinin boyutları gösterilmeye çalışılmıştır. Ardından rivayetlerin senedindeki bütün râviler zikredilmiş ve hadis tenkit otoriteleri tarafından cerh edilmiş râviler üzerinde durulmuştur. Daha sonra da rivayetin metniyle ilgili mülahazalara yer verilmiştir. Bu çerçevede rivayetlerin, Habîb en-Neccâr’ın şehit edilme tarzını aktaran bir rivayet haricinde genellikle onun faziletlerini kategorize ettiği müşahede edilmiştir. “Cennetle mükâfatlandırılma”, “en hayırlı ölüm (şehitlik)”, “iman ve ittibâdaki öncülük/önderlik”, “sıddıklık” ve “üsve-i hasene” olmak üzere beş farklı kategoriye ayrılabilecek bu faziletler manzumesin ilk dördü itibariyle Habîb en-Neccâr, Habil, Yûşâ b. Nûn, Firavun’un karısı Âsiye, Firavun ailesinin mü’mini, Hz. Meryem, Hz. Hamza, Hz. Ali gibi seçkin bir zümrenin yanı sıra Bedir, Uhud, Hendek ve Huneyn gibi gazalarda şehit edilenlerle aynı düzlemde zikredilmektedir. “Üsve-i hasene” kategorisinde ise Habîb en-Neccâr’in hak mücadelesindeki eylem benzerliği sebebiyle Urve b. Mes’ûd’un ona teşbih edilmesini ifade eden rivayet yer almaktadır. Ancak söz konusu rivayetlerin senedlerinin zayıf, metruk, münkerü’l-hadis ve yalancı râvilerden müteşekkil olduğu görülmüş ve merfû muttasıl rivayetler arasında sıhhat kriterlerini taşıyan bir hadis tespit edilememiştir. Özellikle Hz. Ali taraftarlığıyla bilinen bazı râvilerin yer aldığı rivayetlerde Hz. Ali’nin Habîb en-Neccâr ile aynı çerçevede zikredilmiş olması, rivayetlerin metin itibariyle sıhhatini gölgeyen bir unsur sayılmaktadır. Bu noktada söz konusu fazilet kategorileri içerisinde sıhhat kriterleri açısından delil olarak kullanılmaya elverişli gözüken rivayet, Urve b. Mes’ûd’un Habîb en-Neccâr’a teşbih edildiği rivayettir. Her ne kadar bu rivayetin merfû muttasıl versiyonları, senedleri bakımından diğer kategorideki merfû rivayetlerde olduğu gibi itibara alınabilecek durumda olmasalar da, “mürsel” olan tariklerin meşhur ve fazla sayıda olması, merfû muttasıl tariklerin metinlerini takviye edici bir unsur sayılır. Zira mürsel hadisin kabulüne dair alimler arasında bir takım ihtilaflar bulunmasına rağmen, genel manada kabul için gerekli görülen ‘şöhret ve çok sayıda râvi tarafından nakledilmiş olması’ şartlarının bu rivayet özelinde tahakkuk etmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca rivayetin siret kaynaklarında geçmesi açısından bakıldığında, hadis tenkit usulünün bu rivayetlere tavizsiz bir şekilde tatbik edilmesi halinde siret edebiyatının bütünlüğünde bir takım kronolojik boşlukların oluşabileceği ihtimali vardır. Dolayısıyla siretle ilgili rivayetlerin kabul şartlarında biraz daha esnek davranılarak ‘başka bir rivayetle çelişmemesi ve siyer râvisinin güvenilir olması’ gibi temel koşulları göz önünde bulundurmak yeterli sayılacaktır. Kaldı ki bahsi geçen mürsel tariklerden bir kısmının bazı tenkit otoriteleri tarafından “hasen” sayılmış olması da rivayetin sıhhati yönündeki kanaati destekleyen bir veridir. Sonuç itibariyle Urve b. Mes’ûd’un eylem benzerliği sebebiyle Habîb en-Neccâr’a teşbih edildiği rivayetin, diğer rivayetlere göre delil alınmaya elverişli en sahih rivayet olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ashâbü'l-karye, Habîb en-Neccâr, Sâhibü Yâsîn, Rivayet, Tenkit, Fazilet

Teşekkür

İlgi ve gayretinizden dolayı teşekkürlerimi sunarım.

THE ANALYSIS AND CRITICISM OF NARRATIONS ABOUT HABĪB AL-NAJJĀR IN CASE OF HADITHS RELATED TO DISTINGUISHED PEOPLE MANTIONED IN QURAN

Öz

In Qur’ān, other than the prophets, there are mentions of struggle and effort of exemplary personages such as Habīb al-Najjār who mentioned in the narration of ashāb al-karyah in sūrah Yā Sīn, Khidr, Maryam, Luqman, Dhu al-Qarnayn, Companions of the Cave, Asiyah who is the wife of Pharaoh and believer of the Pharaoh family, towards the right way. To what extent and in what context this immutable truth, which is determined by the verses regarding exemplary personalities, constitutes the subject of the hadith narrations, moreover, the issue of to what extent the relevant hadiths comply with the criteria of authenticity is important due to the nature of the integrity of the Qur’ān-Sunnah. In this context, the aim of the article is to deal with the narrations about Habīb al-Najjār mentioned in the story of ashāb al-karyah and mentioned as the Sāhib Yā Sīn the narrations. The reason why Habīb al-Najjār is especially preferred in this study is that the messengers sent to them according to the clear statement of the Qur’ān were martyred by their people whom they invited to Islam, and therefore they were rewarded with heaven, unlike other distinguished groups. The place and value of Habīb al-Najjār, whose ideal exemplary and superiority was registered with the witness of the Qur’ān, in hadith culture has been a subject of interest and curiosity in this respect. The article also mentions briefly the hadith-based studies on other distinguished figures. The narrations about Habīb al-Najjār, which were found to be few in number and in some sources other than The Nine Authentic Books (al-kutub al-tis'ah), were first mentioned under appropriate titles and the dimensions of the subject diversity are tried to be shown. Secondly, all the narrators who in the isnad of the narrations are mentioned, and the narrators who were cited by the hadith criticism authorities are emphasized. Thereafter, some comments on the text of the narration are given. In this context, it is observed that the narrations generally categorize Habīb al-Najjār's virtues, except for a narration that conveys the way of his martyrdom. These virtues, which can be divided into five different categories: "being rewarded with heaven", "the best death (martyrdom)", "leading/leadership in faith and unity", "veracious" and "uswa hasana", Yusha' bin Noon, Pharaoh's wife Asiyah, the believer of the Pharaoh's family, Maryam, Hamza, Ali; in addition to a distinguished group as mentioned above, it is also on the same level as those who were martyred in the holy wars such as Badr, Uhud, Khandaq, and Hunayn. In the category of "uswa hasana", due to the similarity of the actions of Habīb al-Najjār in the struggle for rights, there is a narration about ʿUrwa b. Masʿūd regarded as similar to him. However, it is seen that the isnads of the said narrations are weak, abandoned, munkar al-hadīth (suspect in hadīth) and false narrators, and no hadiths meeting the criteria of authenticity among the uninterrupted narrations were found. The fact that Ali is mentioned in the same frame with Habīb al-Najjār in the narrations, especially in the narrations that are known to support Ali is regarded as an element that overshadows the authenticity of the narrations in terms of text. At this point, the narration that seems suitable to be used as evidence in terms of authenticity criteria within the said virtue categories is the rumor that ʿUrwa b. Masʿūd regarded as similar to Habīb al-Najjār. Although the uninterrupted versions of this narration are not in a position to be considered as in the other category of marfūʻ narrations regarding their isnads, the famous and large number of "mursal" variants is considered to be a reinforcing factor in the texts of the uninterrupted line. Although there are some disagreements among scholars regarding the acceptance of the hadith, it is seen that the conditions of "fame and being transmitted by many narrators", which are considered necessary for acceptance in general, is realized in this narration. In addition, considering that the narration is mentioned in the sīrah sources, it is possible that if the method of criticizing hadith is applied to these narrations without compromise, some chronological gaps may occur in the unity of the sirah literature. Therefore, it will be sufficient to behave a little more flexible in the acceptance conditions of the narrations related to the sīrah and to consider the basic conditions such as "not contradicting another narration and being reliable". Moreover, the fact that some of the aforementioned mursal methods was deemed as "hasan" by some criticism authorities is a data that supports the opinion on the authenticity of the narration. As a result, it is possible to say that the narration in which ʿUrwa b. Masʿūd is likened to Habīb al-Najjār due to the similarity of action is the most authentic narration suitable for taking evidence comparing it to other narrations.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Ashābu-l Karyah, Habīb al-Najjār, Sāhib Yā Sīn, Criticism, Narration, Virtue

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût-Âdil Mürşid vd. 45 Cilt. b.y: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Feżâʾilü’ṣ-ṣaḥâbe, thk. Vasiyyullah Muhammed Abbas. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1403/1983.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî el-. Câmiʿu’t-taḥṣîl fî aḥkâmi’l-merâsîl. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1407/1986.
• Ateş, Süleyman. “Habîb en-Neccâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/373-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Aydınlı, Abdullah. “İbn Ebû Leylâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/435-436. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Aydınlı, Abdullah. “Muallak”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/309-310. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2016.
• Bahadır, Gürhan. “Hristiyanlığın Antakya’da Şekillenmesi ve Habîb-i Neccâr”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/23 (2013), 207-214.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1. Basım, 1422/2001.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Âdil b. Yusuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1419/1998.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî el-Mevsılî. Müsnedü Ebî Ya’lâ. thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1. Basım, 1404/1984.
• Erdim, Sinan. “Hemmâm Sahîfesi’ndeki Rivayetlerin Hz. Peygamber’e Nisbet ve Muhteva Problemi -Hızır Hadisi Özelinde-“. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2013), 183-203.
• Erdoğan, Mehmet. Hukuk ve Fıkıh Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Rüşdî es-Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, ts.
• Fığlalı, Ethem Ruhî. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/175-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Gezer, Arif. “Hadis Edebiyatında Ashab-ı Kehf”. Uluslararası İnanç Turizmi ve Eshâb-ı Kehf Sempozyumu, ed. Seydihan Küçükdağlı vd.. 371-384. Kahramanmaraş: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2013.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411/1990.
• Hamidullah, Muhammed. “Hudeybiye Antlaşması”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Ebî Bekr el-. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
• Hıdır, Özcan. Yahudi Kültürü ve Hadisler. İstanbul: İnsan Yayınları, 4. Basım, 2018.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 1412/1992.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu’avvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkī. Târîḫu Dımaşḳ. thk. Amr b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib el-Muhâribî el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. 6 Cilt. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Meclisü Dâireti’l-Maarifi’l-Osmâniyye. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1371/1952.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suud: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Kitâbü’l-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. thk. A. Ahmed Abdülmevcûd- Ali Muhammed Mu’avvad. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım,1415.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-marife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dârul-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1423/2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. nşr. Muhammed Abdülmu’îd Hân. 9 Cilt. Haydarâbâd/Dekkan: Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1393/1973.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm el-Basrî. es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Babî el-Halebî ve evladih, 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr ed-Dımaşkī. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Taybe, 2. Basım, 1420/1999.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târîḫu’l-Medîneti’l-münevvere. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: y.y., 1399.
• İbn Teymiyye Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî naḳżı kelâmi’ş-Şî’a el-Ḳaderiyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. b.y.: Câmi’atü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye, 1. Basım, 1406/1986.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-ġābe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1409/1989.
• İbnü’l-Meğâzilî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Vâsıtî. Menâkıbü emîri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib radıyallahu anh. thk. Ebû Abdurrahman Türkî b. Abdullah el-Vâdi’î. San’a: Dâru’l-Âsâr, 1. Basım, 1424/2003.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b el-Ensârî. Muḫtaṣaru İstidrâki’l-Ḥâfıẓ eẕ-Ẕehebî ʿalâ Müstedreki Ebî ʿAbdillâh el-Ḥâkim. thk. Abdullah b. Hamed el-Laheydân –Sa’d b. Abdullah b. Abdülaziz. 8 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 1411.
• Kandemir, Yaşar. “el-Müsned”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/104-105. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kızıler, Yücel. Âyet ve Hadislerde Hızır. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî -İbrahim Etfeyş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed el-. er-Refʿ ve’t-tekmîl fi’l-cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 8. Basım, 1425/2004.
• Mağribî, Îmân bnt. Abdirrahman Mahmûd. “Kıssatü Musa ve’l-Hadir aleyhimesselâm: Dirâse nakdiyye li’r-rivâyâti’l-İsrâiliyye”. Mecelletü Câmi’ati Ümmü’l-Kurâ li ulûmi’ş-şerî’ati ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye 51 (1432), 11-62.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî.Tefsîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 6 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1423.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nazlıgül, Habil. “Urve b. Mes’ûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/183. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Nuaym b. Hammâd, Ebû Abdillâh Nuaym b. Hammâd b. Muâviye el-Mervezî. Kitâbü’l-Fiten. thk. Semîr Emîn ez-Züheyrî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’t-Tevhîd, 1. Basım, 1412.
• Oral, Osman. “Habîb en-Neccâr’ın Antakya Halkına Tavsiye Ettiği Psikososyal Hikmetler”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (Mayıs 2020), 240-251.
• Ömerî, Ekrem Ziyâ el-. es-Sîretü’n-Nebeviyyetü’s-saḥîḥa. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 6. Basım, 1415/1994.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: TDV Yayınları, 1985.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1422/2002.
• Savut, Harun. “Yasin Suresinde Geçen Resul Kavramının Rivayetler Bağlamında Analizi”. Turkish Studies 11/5 (Kış 2016), 461-480.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân Yorum Geleneğinde Habîb en-Neccâr: Bir Literatür İncelemesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/40 (2017), 445-460.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed es-. Süʾâlâtü’s-Sülemî li’d-Dâreḳuṭnî. thk. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd vd. b.y.: y.y., 1. Basım, 1427.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu‘cemü’l-kebir. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y.: Dâru Hecer li’t-tıbâati ve’n-neşr, 1. Basım, 1422/2001.
• Turgay, Nurettin. “Kur’ân’da Ashabü’l-Karye Kıssası ve Düşündürdükleri”. İslamî Araştırmalar Dergisi 16/3 (2003), 462-469.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr el-. eḍ-Ḍuʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1. Basım, 1404/1984.
• Uysal, Muhittin. “Tespit ve Yorum Bakımından Hızır’la İlgili Haberler”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2000), 337-365.
• Ürkmez, Ahmed. “İbn Abbâs Hadisi Bağlamında Hızır Kültürü ve Kimliği”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2011), 169-191.
• Yıldız, Muharrem. “Kur’ân ve Hadisler Bağlamında Hazreti Meryem’in İffeti”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 6/8 (2019), 45-69.
• Yılmaz, Yasin. İslam Kaynaklarına Göre Ashab-ı Karye ve Habîb-i Neccâr. Ankara: Semih Ofset, 2013.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed ez-. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1. Basım, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ’ . thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed ez-. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2003.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1407.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed ez-. Taḫrîcü’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âri’l-vâḳıʿa fî tefsîri’l-Keşşâf li’z-Zemaḫşerî. thk. Abdullah b. Abdurrahman es-Sa’d. 4 Cilt. Riyad: Dâru İbn Huzeyme, 1. Basım, 1414.