GEÇMİŞTE YAŞAMIŞ DİN KURUCUSU VEYA PEYGAMBERLER İLE İLGİLİ RİVAYETLERİN HZ. MUHAMMED’İN HAYAT HİKÂYESİNE ETKİSİ: DOĞUM OLAYLARI ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 377 - 391, 30.06.2021

Hakan Öztürk , Şahin Kızılabdullah

https://doi.org/10.46353/k7auifd.906618

Öz

Tüm dinler bir kurucu/karizmatik lider yahut peygambere sahiptir. Bu kurucu kişiler, o dinlerin kurumsallaşmasında, kutsal metinlerin teşekkülünde, ilk inanırların bir araya gelmesinde merkezi bir role sahip olmuşlardır. Din kurucusu bu insanların hayatları, takipçileri için bağlayıcı birer örnek olarak kabul edilmiştir. Doğumlarından ölümlerine kadar tüm hayatları inananlar için merak konusu olmuştur. Ancak birçoğunun hayatına dair bilgiler, onların ölümlerinden bazen yıllar bazen de yüzyıllar sonra kayda geçirilmiştir. Geçmişte yaşamış din kurucusu veya peygamberlerin doğumları ile ilgili olarak farklı rivayetler kaynaklara girmiştir. Bunların bir bölümü o dinin mensupları tarafından abartılı şekilde, içine mitolojik unsurlar da katılarak kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Diğer bir bölümü ise gerçekte vuku bulmuş, gerek Kur’an-ı Kerim gerekse diğer kutsal kitaplarda da belirtilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsa’nın babasız doğması, beşikte iken konuşması gibi mucizelerinden bahsedilmesi Hz. Muhammed (sav) için de benzer rivayetlerin özellikle irhâsât ve delâil kitaplarında yer bulmasına sebep olmuştur. Benzer şekilde Hz. Musa’nın doğumu ve akabinde gerçekleşen olaylar ile ilgili olarak da Kuran’da bilgiler verilmektedir. Bu rivayetlerin benzeri bilgiler Yahudi kaynaklarında da bulunmaktadır. Din kurucularının annelerinin mucizevi bir şekilde hamile kalması, nur veya bir ışık motifinin doğum esnasında bulunması öne çıkan benzerlikler olarak görünmektedir. Lao-Tzu’nun annesinin bir nurdan hamile kalması, Zerdüşt’ün doğumunda evin etrafını göksel bir ışığın (nurun) kaplaması ve Hz. Musa’yı doğurtan ebenin gördüğü nur buna örnek olarak verilebilir. Doğum esnasında esrarengiz varlıkların görünmesi ve zaman zaman bu varlıkların doğuma yardım etmesi de rivayet edilen olağan üstü olaylar arasında zikredilmektedir. Konfüçyüs’ün doğumu esnasında evlerine girip çıkan beş esrarengiz kişi ve Hz. İsa’nın doğumu esnasında duyduğu bir sesle yönlendirilmesi ve doğumun kolaylaştırılması ifade edilen mucizeler arasında görülebilir. Ayrıca rüya ve rüyalarda verilen müjdeli haberler de din kurucularının doğumlarına dair belirgin bir özellik olarak değerlendirilmektedir. Mahavira’nın ve Budda’nın annelerinin gördüğü rüyalar ile Hz. Meryem’in nişanlısı Yusuf’un gördüğü rüya bu türden örnekler olarak zikredilebilir. Diğer bir benzerlik ise doğacak çocuğun önemine dair anne-babasına verilen bilgilerdir. Nitekim Hz. İsmail, Konfüçyüs, Mahavira, Budda ve diğer birçoğunun ileride ne kadar önemli insanlar olacağı, tüm cihana hâkim olacağı, soyunun tüm dünyaya yayılacağı gibi bilgilerin anne ya da babalarına haber verildiği kaynaklarda belirtilmektedir. Bazı durumlarda doğacak bebeğe ne isim verileceği de bildirilmektedir. Hz. İsmail’in ve Hz. İsa’nın isimlerinin anne-babalarına bildirildiğine dair rivayetler bu durumun en güzel örnekleri olarak ifade edilebilir. Din kurucularının bu dünyaya gelmeden önce cennette ya da göksel bir mekânda yaşadıkları ve dünyadaki kötülükleri yok etmek için dünyaya gelmek istedikleri yönündeki rivayetlerde doğum hadisesi ile ilgili olarak önemli bir yer tutmaktadır. Mahavira’nın ve Budda’nın yeryüzüne gelmeyi istemesi ve Hz. İsa’nın asli günahtan insanlığı temizlemek üzere bir kurban olarak gönderilmesi, zikredilen rivayetlerin örnekleri olarak değerlendirilebilir.
Bu makalede geçmişte yaşamış din kurucusu veya peygamberlerin doğumları ile alakalı rivayetler ele alınacaktır. Rivayetlerle ilgili kutsal metinlerde, tarih kitaplarında ve mitolojik eserlerde aktarılan bilgilere yer verilecektir. Bu rivayetler ele alınırken karşılaştırma metodu kullanılacaktır. Farklı din kurucularının doğumları ile ilgili rivayetlerin benzer ve farklı yönlerine dikkat çekilecektir. Bu rivayetlerin Hz. Peygamberin doğumu ile ilgili aktarılan rivayetlerle olan benzerlikleri ve farklılıkları ortaya konulacaktır. Böylece okuyucu kitaplarda Peygamber efendimizin doğumu ile ilgili rivayetlerin kaynağının neresi olduğunu, niçin bu tarz anlatımların yazıya geçirildiğini daha iyi anlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Dinler Tarihi, Hz. Muhammed, Zerdüşt, Budda

THE EFFECT OF NARRATİONS CONCERNING THE FOUNDERS OF RELIGION OR THE PROPHETS IN THE PAST ON THE PROPHET MUHAMMAD'S LIFE STORY: EXAMPLE OF BIRTH EVENTS

Öz

All religions have a founding/charismatic leader or prophet. These founding figures played a central role in the institutionalization of those religions, the formation of the scriptures, and the gathering of the first believers. The lives of these religious founders are accepted as binding examples for their followers. All their lives, from birth to death, have been a matter of curiosity for believers. However, information about the lives of many was recorded sometimes years and sometimes centuries after their deaths. Different narrations about the birth of founders of religion or prophets before the Prophet Muhammad have been mentioned in the sources. Some of them have been transferred from generation to generation by the members of religion in an exaggerated and mythological manner. The other part of narrations are historical facts mentioned both in the Quran and other holy books. The mention of the miracles of Jesus such as his birth without a father and his speech in the cradle in the Quran caused the similar narrations to be included for the Prophet Muhammad (pbuh) in the books of Irhasat and Dala’il in particular. Similarly, information is given in the Quran regarding the birth of Moses and the events that took place after it. Information similar to these narrations is also found in Jewish sources. The fact that the mothers of religious founders miraculously get pregnant, the presence of a light or a light motif at birth seem to be prominent similarities. Examples include Lao-Tzu’s mother getting pregnant from a light, a heavenly light covering the house at the birth of Zarathustra, and the light seen by the midwife who gave birth to Moses. The appearance of mysterious beings during birth and the help of these beings from time to time are also mentioned among the extraordinary events reported. Five mysterious people visting their homes during the birth of Confucius and the guidance of Jesus by a voice he heard during his birth and facilitating the birth can be seen among the miracles expressed. In addition, dreams and the good news given in dreams is considered as a distinctive feature of the births of religious founders. The dreams by the mothers of Mahavira and Budda and the dreams of Mary’s fiancée, Joseph, can be cited as such examples. Another similarity is the information given to the parents about the importance of the child to be born. In fact, it is stated in the sources that information such as how important people Ismail, Confucius, Mahavira, Budda and many others will be in the future, that they will dominate the whole world, that their ancestry will spread all over the world is given to their parents. In some cases, the names to be given to the baby to be born are mentioned. The narrations that the names of Ismail and Jesus were reported to their parents can be regarded as the best examples of this situation. The accounts that the founders of religion lived in heaven or in a heavenly place before coming to this world and that they wanted to come to the world to destroy the evil in the world also have an important place in relation to the birth event. The wish of Mahavira and Budda to come to earth and the sending of Jesus as a sacrifice to cleanse humanity from the original sin can be seen as examples of the narrations mentioned. In this article, the narrations about the birth of founders of religion or prophets before the Prophet Muhammad will be analyzed comparatively. Information about narrations in scriptures, historical works and mythological works will be included. The method of comparison will be used when dealing with these narrations. Similar and different aspects of the narrations about the birth of different religious founders will be highlighted. The similarities and differences between these narrations and those about the birth of the Prophet will be revealed. Thus, the reader will better understand the source of the narrations about the birth of the Prophet in the books and the reasons why such narrations were written.

Anahtar Kelimeler

Sire, History of Religion, Muhammad, Zoroaster, Buddha

Kaynakça

• Akman, Mustafa. “Hakikat-ı Muhammedî Düşüncesi ve Bu Düşüncenin Referanslarını Aktaran İki Kaynak ve Müellifleri”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi (2011), 2/107-131.
• Billington, Ray. Understanding Eastern Philosopfy. New York and London: Routledge, 1997.
• Burns, Kevın. Eastern Philosophy. England: Arcturus Publishing, 2006.
• Christopher W. Gowans. Phılosophy of The Buddha. New York and London: Psychology Press, 2003.
• Collinson, Diana vd. Fifty Eastern Thinkers. New York and London: Routledge, 2000.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopdesi. 15/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demirci, Mehmet. “Nûr-ı Muhammedî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983). 239-259.
• El-Halebî, Ali b. Burhâneddin. Siyer-i Halebi. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1400.
• El-İsfehani, Ebu Nuaym. Delâilü’n-Nübüvve. 1-2. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1986.
• Erşahin, Seyfettin. İslam Tarihini Anlama Klavuzu. Ankara: OTTO, 2017.
• Es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-Hasâisu’l-Kübrâ. Mısır: Dârü’l Kütüp el-Hadisiyye, 1967.
• Es-Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Olağanüstü Yönleriyle Peygamberimiz (Hasâisu’l-Kübrâ). çev. Naim Erdoğan. İstanbul: Gerçek Hayat, 2003.
• Eş-Şâmi, Sübülü’l-Hüda ver’Reşâd, 1-5, Kahire: Vizaretü’l-Evkaf, 1994.
• Et-Tirmanini, Abdüsselam. ez-Zevac Inde’l-Arab fi’l-Cahiliye ve’l-İslam. Kuveyt: Alemü’l-Marife, 1984.
• Fiske, Amos Kidder. The Myths of Israel. New York: The Macmillan Company, 1897.
• Greenberg, Moshe. S. David Sperling. “Moses”. Encyclopedia Judaica. Second Edition, Editor in Chief Fred Skolnik. Thomson Gale. New York: Keter, 2007.
• Güç, Ahmet. “Konfüçyüs ve Konfüçyüsçülük”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2001), 43-65.
• Güç, Ahmet. “Konfüçyüsçülük’te Kutsal Metinler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001), 79-94.
• Gündüz, Şinasi. “Taoizm”. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/187-197. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hakan Öztürk, “Rüya Motifi’nin Siyer Yazıcılığındaki Yeri: Hz. Muhammed’in Peygamberliğinin Doğumundan Önce Müjdelenmesi Örneği”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2013), 133-155.
• Hall, Manly Palmer. Twelve World Teachers: A Summary of Their Lives and Teachings. California: Philosophers Press, 1947.
• Harman, Ömer Faruk. “Musa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/207-213. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Harman, Ömer Faruk. “İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/519-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• George Dunea, “Divine Birth: The Birth of Moses”, Hektoen International https://hekint.org/2017/01/27/divine-birth-the-birth-of-moses/?highlight=Divine%20Birth
• Hume, Ernest. The World’s Living Religions an Historical Sketch. New York: Scribner, 1950.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik (ö. 218). es-Sîretü’n-Nebeviyye. 1-5. Beyrut: Dâru’l-Kitabü’l-Arabî, 1990.
• İbn İshak, Muhammed b. İshak b. Yessar. Sîret-ü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamidullah. Fas: Matbaat-ü Muhammedü’l-Hâmis, 1976.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Mani’. Tabakâtü’l-Kübrâ. 1-11. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• İbnü’l- Esir, Mecdüddîn Ebu’Saâdât el-Mübarek b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Tarih. 1-11. Beyrut: Dâru’l-Kitabü’l-İlmiyye, 1987.
• İmam Kastalâni, Mevahib-i Ledünniyye. çev. Şair Abdülbâkî. 1-2. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1983.
• Kırkland, Russel. Taoism The Enduring Tradition. New York and London: Routledge, 2004.
• Kitab-ı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2000. Komisyon. Dinler Tarihi Ansiklopedisi. 1-3. İstanbul: Gelişim Basım ve Yayım A.Ş, ts.. Küçük, Abdurrahman. Günay Tümer. Mehmet Alparslan Küçük. Dinler Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2020.
• Laidlaw, James. Riches and Renunciation, Religion Economy and Society among the Jains (Oxford: Clarendon Press, 1935).
• Lan Hu, Hsiao. William Cully Allen. Religions of The World. Chelsea: House Publishers, 2005. Larson, Paul. “Buddhism”. Encyclopedia of Psychology and Religion. ed. David A. Leeming. New York: Springer, 2010.
• Lütfullah Ahmet. Hayat-ı Muhammed. İstanbul: Kader Matbaası, 1913.
• Martin Palmer. The Elements of Taoism. Great Britain: Barnes Noble, 1991.
• Oruç, Cemalettin. “Sa’lebî’nin el-Keşfü ve’l-Beyân Adlı Tefsirinde Hz. Musa ile İlgili İsrâîlî Rivâyetlerin Değerlendirilmesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 7/2 (2009).
• Oruç, Cemalettin. Sa’lebî’nin el-Keşfü ve’l-Beyân Adlı Tefsirinde Hz. Musa ile İlgili İsrâîlî Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. İzmir: Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Özerdim, Muhaddere. Taoizm, Laotzu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1963.
• Pakış, Ömer. “ Kutsal Metinlerde İsmail ve İshak”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi S.3 IV/77 (2004)
• Parrinder, E.G.. A Book of World Religions. Great Britian. Cambridge: Hulton Educational Publications, 1982.
• Rank, Otto. The Myth of the Birth of the Hero (A Psychological Interpretation of Mythology). New York: The Journal of Nervous and Mental Disease Publishing Company, 1914.
• Rubben, Walter. Buddhizm Tarihi. çev. Abidin İtil. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi, 1947.
• Schimmel, Annemarie. Dinler Tarihine Giriş. Ankara: Kırkanbar, 1955.
• Sönmez, Zekiye Yaşayan Dinlerin Peygamber veya Din kurucularının Ortak Özellikleri. Ankara: Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Süheylî, Abdurrahman. Er-Ravdu’l-Ünüf. 1-2. Beyrut: Darü’l-Kitabü’l-İlmiyye, ts..
• Şeraiti, Ali. Dinler Tarihi. çev. Erdoğan Vatansever. İstanbul: Kırkanbar, 2001.
• Tâkî, Mustafa. Tarih-i Nur-ı Muhammedi. İstanbul: Öğüt Matbaası, 1923.
• Yakar, Cenap. Pali Kaynaklarına Göre Budizm. Ankara: Doktora Tezi), 1981.
• Yitik, Ali İhsan. “Caynizm”. Yaşayan Dünya Dinleri. İstanbul: İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Yurdaydın, H. Gazi. Dağ Mehmet. Dinler Tarihi. Ankara: Gündüz Matbaacılık, 1978.