SALYANE RECORDS IN SIVAS COURT RECORDS IN THE LAST QUARTER OF THE 18TH CENTURY

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 5 - 79, 30.06.2023

Ebubekir Sıddık Yücel

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1261870

Öz

Sivas is the oldest of the Anatolian cities and is located at a geopolitically important point. The city of Sivas, whose existence has been known since prehistory, has preserved its position as an important city and state center of the Danishmends, Eratnas, Anatolian Seljuks and the Ottoman state, which was opened to the Turks and Islam together with Malazgirt. Although it could not catch up with the commercial vitality of the Anatolian Seljuks, it never lost its geopolitical position during the Ottoman Empire. The writing of the histories of the cities goes back to very ancient times. It is possible to multiply examples of this in Islamic historiography. Apart from the monumental structures, the economic, political and architectural examination of the city is possible by revealing the archive materials and working on them. It has been an Ottoman city since the 15th century, together with Sivas Çelebi Mehmet (1413-1421). In the Ottoman Empire, from the Principalities Period, subasis was appointed to represent the administration and kadis were appointed to represent the conquered regions. The qadis had to record their cases in the registers called kadi/shar'iyya registers. These ledgers kept; Although it is known as kadı divan, şer'iyye registers, kadi registers, it was more common to use it as şer'iyye registers. Briefly called court records. Şer'iyye registers are rich sources in terms of showing the judicial, economic, social, centre-country relations of the city. The continuity of these books makes it important for making comparisons between periods in terms of administrative, legal, economic and social aspects. Because there is a wide range of information about social events such as inheritance, divorce, kassam, criminal offenses, debt, taxes. It is possible to follow some of the units and functions of production in the records here. Registry books have always been an indispensable primary source for local history research. It is possible to see all correspondence information of the Ottoman state diplomatic, except for the letters sent to foreign statesmen, in the state order. One of these correspondences is salyane records. Salyane; It means the annual payments made to some of the state officials within the financial discipline of the Ottoman State and the remaining part of the taxes collected from the people in the provincial provinces, after the payments made within the framework of the expenditure items, to the treasury. However, in later times, salyane turned into a form of paying the salaries of the people who ruled a city and the expenses of the city with the taxes collected from the people to the extent permitted by the laws. The expenses determined by the notables of the city took the form of a financial practice in the form of distribution to the neighborhoods, tradesmen, sub-districts and villages to be used in the determined expenditure items. The names of neighborhoods and tax amounts of the period, production units and names, village names and their economic status in terms of financial liabilities are clearly seen in these records. War required by the state, etc. Apart from the taxation that it obliges in such cases, the contents of the areas where the taxes distributed by the provinces will be used, namely the expense books, are also important. This study is to determine the salyane records in the şer'iyye registers belonging to Sivas and covering the dates 1777-1802. The salyanes and their amounts, the way they were accrued, and their deductions are shown according to the years, which are required to be given by the neighborhoods, villages and tradesmen. The records, which will be given in tables, contain important data in terms of seeing the economic functioning of a city. Our main starting point in the study is; It will be in the form of an analysis of the data, along with the material ready for researchers who are experts in economic matters. Because the examination and interpretation of each material in these notebooks by the experts of the subject is important in terms of revealing the nature of the work in a healthier way. Although the fate of the books before this date is not known, the fact that there are traces of water in many of the existing books indicates that a large part of the books were exposed to fire due to the fire in the provincial building where the registry books were kept. After the fire, they were preserved in the building where the Sivas Congress was held, and they were transferred to the Ankara National Library with the right decision.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Sivas Court Records, Salyane, Tekalif, Tax, Reâya

18. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİNDE SİVAS ŞER’İYYE SİCİLLERİNDEKİ SALYÂNE KAYITLARI

Öz

Sivas, Anadolu şehirlerinin en eskisi ve jeopolitik olarak önemli bir noktasında bulunmaktadır. Tarih öncesinden itibaren mevcudiyeti bilinen Sivas şehri, Malazgirtle birlikte Türklere ve İslam’a açılmış Danişmendliler, Eratnalılar, Anadolu Selçukluları ve Osmanlı devletinin önemli şehri ve eyalet merkezi konumunu muhafaza etmiştir. Anadolu Selçukluları dönemindeki ticari canlılığı yakalayamamış olsa da Osmanlı Devleti döneminde jeopolitik konumunu hiç kaybetmemiştir. Şehirlerin tarihlerinin yazılması çok eski dönemlere kadar inmektedir. İslam Tarih yazıcılığında bunun örneklerini çoğaltmak mümkündür. Şehirlerin tarihleri kurulduğu andan itibaren hakkında tutulan verilerle ancak ortaya çıkartılabilir. Anıtsal yapıların haricinde şehrin iktisadi, siyasi, mimari açıdan incelenmesi arşiv malzemelerinin ortaya çıkartılması ve üzerinde çalışma yapılmasıyla mümkün olmaktadır. Sivas Çelebi Mehmet’le (1413-1421) birlikte 15. asırdan beri Osmanlı şehridir. Osmanlı Devleti’nde Beylikler Dönemi’nden itibaren fethedilen bölgelere idareyi temsil vazifesiyle subaşılar, adaleti temsilen de kadılar tayin edilirdi. Kadıları davalarını, kadı/şer’iyye sicilleri denilen defterlere kaydetmek zorunda idiler. Tutulan bu defterler; kadı divanı, şer’iyye sicilleri, kadı sicilleri olarak bilinmekle birlikte şer’iyye sicilleri olarak kullanılması daha yaygındı. Kısaca mahkeme kayıtları denmektedir. Şer’iyye sicil defterleri şehrin adlî, iktisadî, toplumsal, merkez-taşra münasebetlerini göstermesi bakımından zengin kaynaklardır. Bu defterlerin sürekliliği onu idari, hukuki, iktisadi ve içtimai olarak dönemler arasında mukayese yapılabilmesi için önemli kılmaktadır. Çünkü toplumsal olaylara ait tereke, boşanma, kassam, cezai suçlar, borçlanma, vergiler gibi konularla ilgili geniş malumat bulunmaktadır. Kayıtlarda üretimin birimleri ve fonksiyonlarının bir kısmını buradan takip edilebilmek mümkündür. Sicil defterleri mahalli tarih araştırmaları için vazgeçilemez birincil kaynak olma özelliğini her zaman korumuştur. Osmanlı devlet diplomatikasının yabancı devlet adamlarına gönderilen mektuplar hariç devlet nizamı içindeki tüm yazışma bilgilerini burada görmek mümkündür. Bu yazışmalardan birisi de salyâne kayıtlarıdır. Salyâne; Osmanlı Devleti malî disiplini içerisinde devlet görevlilerinden bir kısmına yıllık yapılan ödemeler ve taşra vilayetlerinde halktan toplanan vergilerin harcama kalemleri çerçevesinde yapılan ödemelerden sonra geri kalan kısmının hazineye gönderilmesi anlamına gelmektedir. Fakat ilerleyen zamanlarda salyâne bir şehri idare eden kişilerin maaşları ve şehrin masraflarının kanunnamelerin müsaadesi ölçüsünden halktan alınan vergilerle ödenmesi şekline dönüşmüştür. Şehrin ileri gelenleri vasıtasıyla belirlenen masraflar, belirlenen harcama kalemlerinde kullanılmak üzere, mahalleler, esnaf, nahiye ve köylere tevzi edilmesi şeklinde bir mali uygulama şeklini almıştır. Dönemin mahalle isimleri ve vergi miktarları, üretim birimleri ve isimleri, köy isimleri ve mali yükümlülükleri itibariyle ekonomik durumları bu kayıtlarda açıkça görülmektedir. Devletin ihtiyaç duyduğu savaş vb. gibi durumlarda zorunlu tuttuğu vergilendirmenin haricinde, vilayetlerin kendi içlerinde tevzi etmiş oldukları vergilerin kullanılacağı alanların yani masraf defterlerinin içerikleri de ayrıca bir önem arz etmektedir. Bu çalışma Sivas’a ait olan ve 1777-1802 tarihlerini kapsayan şer’iyye sicillerinde bulunan salyâne kayıtlarının tespit edilmesidir. Yıllara göre mahallelerin, köylerin, esnafın vermesi gereken salyâneler ve miktarları, tahakkuk ediliş biçimi, mahsupları gösterilmiştir. Tablolar halinde verilecek olan kayıtlar, bir şehrin ekonomik olarak işleyişini görme bakımından önemli veriler ihtiva etmektedir. Çalışmadaki ana çıkış noktamız ise; iktisadi konularda uzman olan araştırmacılara hazır malzeme ile birlikte ortaya çıkan verilerin bir analizi şeklinde olacaktır. Çünkü bu defterlerde bulunan her bir malzemenin konunun uzmanları tarafından tetkik ve yorumlanması, işin mahiyetinin daha sağlıklı bir biçimde ortaya konması bakımından önemlidir. Sivas gibi önemli bir Osmanlı şehrinin tarihine ışık tutacak bu mahkeme kayıt defterlerinin ilkinin 1777 tarihinden itibaren olan defterinin elimizde bulunuyor olması Sivas tarihi bakımından üzücü bir durumdur. Bu tarihten önceki defterlerin akıbeti bilinmemekle beraber mevcut defterlerin birçoğunda su izlerinin bulunuyor olması sicil defterlerinin muhafaza edildiği vilayet binasının yangın geçirmiş olmasından dolayı, defterlerin büyük bir kısmının yangına maruz kaldığını göstermektedir. Yangından sonra Sivas Kongre’sinin yapıldığı binada muhafaza edildikten sonra isabetli bir kararla Ankara Milli Kütüphaneye nakledilmek suretiyle muhafaza altına alınmışlardır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Sivas Şer'iyye Sicilleri, Salyâne, Tekâlif, Vergi, Reâya

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III.], No. 141-8535.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Sultan Selim III [AE.SSLM.III.], No. 72-4333.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1777-1781). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No. 01. MŞH.SŞS.d.., 7963/1.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1781-1787). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No. 2. MŞH.SŞS.d.., 7964/2.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1787-1790). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No. 3. MŞH.SŞS.d.., 7965/3.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1791-1798). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No.4. MŞH.SŞS.d.., 7966/4.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1794-1794). Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No. 5. MŞH.SŞS.d.., 7967/5.
• Sivas Şer’iyye Sicil Defteri (1798-1802) No: 6. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, No. 6. MŞH.SŞS.d.., 7968/6.
• Açıkel, Ali - Sağırlı, Abdurrahman. “Tokat Şer’iyye Sicillerine Göre Salyâne Defterleri (1771-1840)”. Tarih Dergisi 41 (2005), 95-146.
• Akgündüz, Ahmet. Şer’iyye Sicilleri. 2 Cilt. İstanbul: TDAV, 1988.
• Alan, Gülbadi. “19. Yüzyılda Osmanlıda Sürgün Politikası Çerçevesinde Sürgün Kadınlar”. Belleten 78/281 (2014), 245-272.
• Bayraktar, Kaya. “Osmanlı Maliyesi Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Türk Araştırmaları Literatür Dergisi 1/1 (2003), 115-145.
• Beydilli, Kemal. “Selim III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/425-426. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bostan, İdris. “Salyâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/ 59-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Demirel, Ömer. Osmanlı Dönemi Sivas Şehri ve Esnaf Teşkilatı. Sivas: Sivas Belediyesi Kültür Yayınları, 1998.
• Denizli, Hikmet. Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: Sivas Belediyesi Kültür Yayınları 1. Basım, ts.
• Ergenç, Özer, “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”. Belleten 52/203 (1988), 667-684.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyehatnamesi. çev. Tevfik Temelkuran - Necati Aktaş. 10 Cilt. İstanbul: Akide-Üçdal, 1. Basım, 1986.
• Kurt, Yılmaz. Koçi Bey Risalesi. Ankara: Ecdad Yayın Pazarlama, 1. Basım, 1994.
• Mantran, Robert. 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul. çev. Mehmet Ali Kılıçbay - Enver Özcan. 2 Cilt. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1. Basım, 1990.
• Özkaya, Yücel. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Özkaya, Yücel. “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Tevzi Defterlerinin Kontrolü”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1 (1981), 135-155.
• Pakalın, Mehmet Zeki., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 1-3. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1983.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları, 8. Basım, 2013.
• Şahin, Salih. Mekân ve İnsanıyla Sivas. İstanbul: Buruciye Yayınları, Bilnet Matbaacılık., 2013.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK, 1988.
• Yücel, Ebubekir Sıddık. “Sivas Şer’iyye Sicilleri Toplu Kataloğu Üzerine”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (2018), 1059-1079.