EBÛ BEKİR RAZİ EL-CESSÂS VE EBU İSHAK EŞ-ŞÎRÂZÎ'NİN EMİR VE NEHİY KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 225 - 253, 30.06.2023

İsmail Yılmaz , Nurcan Küleç

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1267351

Cited By: 1

Öz

Hiç şüphesiz emir ve nehiy usulü fıkhın en önemli konularının başında gelmektedir. Zira, emir ve nehiy konusunun gerektiği şekilde tahkik edilmesi Allah'ın kullarına olan hitabındaki maksadın anlaşılmasında önem arz etmektedir. Fıkıh Usulü ekollerinden Fukaha ve Mütekellimin ekolleri arasında emir ve nehyin anlaşılmasında farklılıklar bulunmaktadır. Mezhepler arasında hatta mezheplerin kendi içlerinde farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Bu konuda farklılıkların başında Emrin tanımı, sıgası, gereği ne zaman ve ne miktarda yerine getirilmesi gerektiği, emrin ve nehyin zıtlarına hangi hükmün bağlanıp bağlanmayacağı gibi meseleler usûl âlimleri arasında tartışıla gelmiş konuların başında gelmektedir. Hanefî usûl âlimlerin önde gelen isimlerinden biri olan Ebû Bekir Razi el-Cessâs (v. 305/917)’ın el-Fusûl fi'l Usûl’u Hanefi hukuk sistematiğinde önemli bir yere sahip olan bir eserdir. Aynı şekilde Şafiî usûl geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri olan Ebû İshak eş-Şîrâzî (v. 450/1058)’nin Lüma’, Şerhü’l Lüma’ ve Tabsıra fî Usûli’l-Fıkh isimli eserleri de Şafiî Hukuk literatüründe önemli bir yere sahiptir. Bu iki alimin emir ve nehiy konusundaki görüşünün belirlenmesi ve birbiriyle karşılaştırılması önem arz etmektedir. Bu çalışmada her iki alimin görüşlerinin karşılaştırılması sırasında yer yer her iki gelenekten gelen diğer alimlerin görüşlerine de yer verilmiştir. Bu iki âlimin emir ve nehiy konusundaki görüşleri hem mensup oldukları mezhebin görüşlerini yansıtması açısından hem de diğer mezhepler içerisindeki farklı görüşlerin aktarılması bağlamında önem arz etmektedir. Emir ve nehiy kavramları ve bu kavramların ihtiva ettiği alt başlıklar Cessâs ve Şirazî tarafından ele alınmıştır. Emir konusunda öncelikle emrin tanımı, kapsamı ve emre mahsus sığa konularında görüşler öne sürülmüştür. Emrin tanımlanması hususunda dikkat çeken noktalar emreden kişinin konumu, emir lafzında bir gerekliliğin bulunması ve emir de irade problemidir. Aynı şekilde Kur'ân'da emir sığasıyla varid olan tüm lafızların hakikat anlamında mı mecazen mi emir olarak isimlendirilmesi gerektiği konusu emir konusunda ele alınan alt başlıklardan biridir. Yine emir lafzının varid olduğu zaman kimlere hitap ettiği, herhangi bir şart, vasıf vb. bir kayıttan soyut olarak varid olmuş emrin hükmünün ne olması gerektiği, bunun zıddı olarak bir şarta, vasfa veya zamana bağlı olarak emredilen lafızların hükmü, emrin yerine getirilme zamanı, mutlak olarak varid olan emir lafzının bir defa yapılmakla gereğinin yapılmış olacağı mı yoksa mutlak emrin birden fazla yapılmaya mı delâlet ettiği emir kapsamında ele alınan meselelerdendir. Emir konusunda Cessâs ve Şirazî tarafından ele alınan konulardan bir diğeri de zamana bağlı emrin vakti içerisinde yerine getirilmemesi durumunda kazasının ikinci bir emirden sonra mı, yoksa ikinci bir emir beklenmeksizin mi yapılması gerektiğidir. Yemin kefâretinde olduğu gibi belli bir sıraya riâyet edilerek yerine getirilmesi gereken (tertip) emrin durumu, aynı şekilde zıhar kefâretinde mükellefe kendisine sunulan seçenekler arasından birini yerine getirmesi (tahyir) istenildiğinde emrin durumu emir konusunda tartışılan konulardandır. Cessâs ve Şirazî tarafından emre hangi hükmün bağlanılacağı araştırıldığı gibi emrin zıddına hangi hükmün bağlanacağı ve bunun devamı olarak bir tane zıddı olan emir ve birden çok zıddı olan emrin zıddının hükmü de ele alınmıştır. Aynı şekilde Nehiy konusu da birçok hususta emirle aynı olmakla birlikte, nehye has olan, Cessâs ve Şîrâzî 'nin değindiği önemli meselelerin başında; Şîrâzî'ye göre mutlak olarak varid olan nehiy sığası emrin aksine derhal terk etmeyi ve sürekliliği gerektirir. Cessâs da emirden farklı olarak nehyin ebediyen yasaklığa ve nehyin derhal terk edilmesine delâlet etmesi bakımından aynı görüştedir. Cessâs mutlak nehyin ister muamelat alanında, isterse de ibadet konusunda olsun haricî bir karine bulunmadıkça fesada haml edilmesi gerektiği savunmuştur. Şîrâzî de Şafiî fukahasının çoğunluğunun görüşü olan mutlak nehyin fesada delâlet ettiği görüşünü tercih ettiğini ifade etmektedir. Cessâs'a göre nehyin tek bir zıddı varsa, bu o zıddın emredilmesi anlamına gelmektedir. Fakat nehyin birden çok zıddı var ise, bu bütün zıtlarının emredilmesi anlamına gelmez, çünkü nehyin zıtlarının içerisinde ibahaya veya nedbe haml edilmesi gerekenler olabilmektedir. Şîrâzî'de nehyin bir tek zıddı varsa, o zıddın emre haml edilmesi gerektiğini konusunda Cessâs'la aynı fikirdedir. Ama nehyin birden çok zıddı var ise Şîrâzî'ye göre bu zıtlardan yalnızca bir tanesi emredilmiş demektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh Usulü, Emir, Nehiy, Cessâs, Şîrâzî

COMPRASION OF ABU BAKR RAZI AL- CESSÂS AND ABU ISHAQ AL- SHIRAZI'S VIEWS ON COMMAND AND PROHIBITION

Öz

Undoubtedly, the method of order and prohibition is one of the most important issues of fiqh. For, the proper investigation of the issue of orders and prohibitions is important in understanding the purpose of Allah's address to his servants. There are differences in the understanding of command and prohibition between the schools of Fiqh and Mutakallimin. It is possible to come across different views among the sects and even within the sects themselves. At the beginning of the differences in this regard, issues such as the definition of the order, its capacity, when and how much it should be fulfilled, and which decree should be attached to the opposites of the order and prohibition are among the issues that have been discussed among the scholars of methodology. The al-Fusûl fi'l Usûl of Abu Bakr Razi al-Cessâs (d. 305/917), one of the leading scholars of Hanafi methodology, is a work that has an important place in the Hanafi legal system. Likewise, the works of Abu Ishaq al-Shirazi (d. 450/1058), one of the most important representatives of the Shafii method tradition, named Luma', Sherhü'l Lüma' and Tabsıra fî Usûli'l-Fiqh have an important place in the Shafii Law literature. It is important to determine the views of these two scholars on command and prohibition and to compare them with each other. In this study, during the comparison of the views of both scholars, the views of other scholars from both traditions are also included. The views of these two scholars on command and prohibition are important both in terms of reflecting the views of the sect they belong to and in the context of conveying different views within other sects. The concepts of order and prohibition and the sub-headings of these concepts are handled by Cessâs and Shirazi. Regarding the order, firstly, opinions were put forward on the definition of the order, its scope and the capacitance of the order. The remarkable points regarding the definition of the order are the position of the person ordering, the existence of a necessity in the wording of the order, and the order is a problem of will. Likewise, the issue of whether all words in the Qur'an with the capacity of command should be named as orders, in the sense of truth or metaphor, is one of the sub-headings of the order. Again, when the word of the order is in existence, to whom it is addressed, any conditions, qualifications, etc. What should be the verdict of the order that has arisen abstractly from a record, on the contrary, the decree of the words ordered depending on a condition, qualification or time, the time of execution of the order, the necessity of making the absolute word of the order once, or whether the absolute order has been fulfilled more than once. It is one of the issues dealt with within the scope of the order, which it indicates to be done. Another issue discussed by Cessâs and Şirazî regarding the order is whether the accident should be done after a second order or without waiting for a second order if the time-bound order is not fulfilled in time. As in the expiation of the oath, the status of the order (arrangement) that must be fulfilled by following a certain order, and the status of the order when the taxpayer is asked to fulfill one of the options offered to him (tahyir) in the zihar expiation, are among the issues discussed in the subject of the order. Cessâs and Shirazi investigated which decree to be attached to the order, as well as which decree to be attached to the opposite of the order, and as a continuation of this, the command of the order with one opposite and the opposite of the order with more than one opposite were also discussed.

Anahtar Kelimeler

Fiqh methodology, Comman, Prohibiton, Cessâs, Shirazi

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî Usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzâk Afîfî. Beyrut: Mektebetü’l- İslamî, ts.
• Apaydın, Yunus. “Kerhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25 /285-287. İstanbul: TDV, 2022.
• Bebek, Adil. “Kâ’bî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/27. İstanbul: TDV, 2001.
• Bilal Aybakan,”Ebü’t- Tayyib et- Taberî” Aybakan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/ 313-314. İstanbul: TDV, 2010.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’lPezdevî. Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İslamî, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el- Fusûl fi’l Usûl. thk. Acîl Câsim Neşmî. b.y: et- Tûrasi’l-islâmî, 1994.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1983.
• Cüveynî, İmâmü’l Harameyn Ebi’l Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Varakât. Riyad: Darü’l Samiî, 1996.
• Cüveynî, İmâmü’l Harameyn Ebi’l- Meânî Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf. elBurhân fî Usûlü’l Fıkh. thk. Salih b. Muhammed b. Utah. Beyrut: Darü’l Kütübü’l- İlmiyye, 1999.
• Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî b. Tayyib el-Basrî, el-Muʿtemed fî uṣûli’l-fıḳh, thk. Muhammed Humeydullah, Dımeşk, By. 1964.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar Neşriyat, Ekim, 2015.
• Feyyumî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi şerhi’l Kebir. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 2012.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebu Tahit Muhammed b. Ya’kub. Kâmusu’l Muhît. Beyrut: Mektebetü’l-müessesetü’r-Risâle li’n-Neşr, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Mustasfâ min İlmi’l Usûl. thk. Şeyh İbrahim Muhammed Ramazan. Beyrut: Daru’l Erkam b. Erkam, ts.
• İbn Mâce, Ebi Abdullah Muhammed b. Yezid el- Kazvini. Sünen. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâki. Riyad: Daru’l Ahyâi’l - Kütübü’l- Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l- Arab. Beyrut: Daru’s Sadr,