A QUALITATIVE RESEARCH ON YOUNG ADULTS' PERCEPTIONS OF RELIGION AND RELIGIOSITY

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 487 - 540, 30.06.2024

Ahmet Aslan

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1456155

Öz

Hızlı toplumsal değişmeler dünya görüşlerini, değer yargılarını dönüşüme uğratmaktadır. Din anlayışları da bu sürece tabidir. Saha araştırmaları Batılı son nesilde öncekilere oranla dinsiz, ateist ve spirütüelci eğilimlerin arttığına dair bulgular içermektedir. Türkiye’de yapılan araştırmalarda ise gençlerin büyük çoğunluğunun kendilerini inançlı, dindar, Müslüman, dini ve Allah’ın varlığını önemseyen kimseler olarak tanımladıkları görülmektedir. Ancak güncel bazı araştırmalar düşük oranlarda da olsa Türkiye’deki gençlerin kendilerini deist, agnostik, ateist ya da inançsız olarak tanımlayabildiklerini göstermektedir. Güncel araştırmalarda genç dindarlığı bağlamında dinden uzaklaşma, yeni spiritüel arayışlar, dinî kimliğin dönüşümü, dinin düşüşü, şüphe gibi temaların ön plana çıktığı görülmektedir. Bu temalar ebeveynlerde kaygıya sebep olmaktadır. Nitekim dijital bir evrene doğan 21. yüzyıl kuşağının önceki kuşaklardan farklılaşmayacağı düşünülemez. Bu çalışmada klasik sekülerleşme paradigmasının din-toplum ilişkisini açıklamakta yetersiz olduğu tezinden yola çıkılarak genç yetişkinlerin din ve dindarlık anlayışları konu edinilmiştir. Din anlayışı araştırması, dindarlık araştırmasından farklı olarak bireylerin algı ve anlayışlarına odaklanır. Türkiye’de gençlik ve din konusunda 2000’den sonra yapılan araştırmalar sayıca görece azdır ve bunların büyük çoğunluğu din psikolojisi alanında, nicel yöntemlerle yapılmıştır. Kategorinin genişliği ve nicel yöntemin sınırlılıkları konunun etraflıca değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple çalışmada belli bir yaş aralığında bulunan genç yetişkinlere odaklanılarak nitel yöntemle onların din ve dindarlık anlayışları incelenmiştir. Anlayıcı-yorumlayıcı paradigma ile genç yetişkinlerin din ve dindarlık anlayışlarının betimlenmesi ve beliren farklılaşmaların tespiti bu çalışmanın temel amacıdır. Keşfedici bir saha araştırması olan bu araştırmada amaçlı örnekleme yapılmıştır. Farklı sosyokültürel özelliklere sahip 19- 28 yaş aralığında; üniversite öğrencisi, çalışan, kadın, erkek kategorilerinden 18 gençle yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular genç yetişkinlerin anlayışlarındaki benzerlik ve farklılıklara odaklanılarak anlayıcı paradigma bağlamında yorumlanmıştır. Bulgular Tanrı ve din tasavvuru, dindarlık ve dindarlığa bakış, modernist/seküler eğilimler, din-ahlak ilişkisi, din-akıl/bilim ilişkisi, din ve toplumsal sorunlar, din-siyaset/devlet ilişkisi başlıkları altında sunulmuştur. Genç yetişkinlerin çoğu geleneksel taklidi bir inanç söylemine sahiptir. Bazıları içinde yaşadıkları sosyo kültürel şartların etkisiyle din ve Tanrı hakkında derinlikli düşünsel ve/veya duygusal tecrübe yaşamamış görünmektedir. Kendi tasavvurunu inşa etme ve/veya öğrenilmiş olanı içselleştirme eğilimi gösteren gençler de yok değildir. Genç yetişkinlerin tasavvurlarında din güven veren, kimlik kaynağı, kültürel bir unsur, toplumsal bütünleştirici, anlam kaynağı ve sığınak nitelikleriyle ön plana çıkmaktadır. Gençlerin bazıları inanç kimliklerine rağmen dinin temel inanç esaslarından bazıları konusunda şüphe içinde ya da bunlarla yüzleşmemiş görünmektedirler. Genç yetişkinler dinî emir ve yasaklara tam olarak riayet et(e)mediklerini belirtseler de dindarlık konusunda normatif bir tasavvur taşımaktadırlar. Onların çoğuna göre “popüler sekülarist kültür” çeşitli zorluklar üretse de “dindarlık” mümkündür. Onlara göre dinin esaslarına riayet doğrultusunda bir dindarlık ancak iman, okuma, tefekkür, araştırma, terbiye, güven ve özeleştiri kavramları çerçevesinde gerçekleşebilir. Bununla birlikte “hazcı serbestlik” eğilimlerle dindar olmayı imkânsız olarak gören gençler de bulunmaktadır. Genç yetişkinler kurumsal sekülerleşme süreçleri doğrultusunda yer yer değişime uyum sağlama eğilimi göstermektedirler. Gençlik ve din ilişkisi sorunlarının çözümünde başta aile olmak üzere, kurumsal dinî yapılara, eğitimcilere, gençlik politikaları dâhil toplumun geleceğine ilişkin politika geliştirenlere önemli görevler düşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Young Adults, Perception of Religion, Youth and Religion, Secularization

GENÇ YETİŞKİNLERİN DİN VE DİNDARLIK ANLAYIŞLARI ÜZERİNE NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Öz

Hızlı toplumsal değişmeler dünya görüşlerini, değer yargılarını dönüşüme uğratmaktadır. Din anlayışları da bu sürece tabidir. Saha araştırmaları Batılı son nesilde öncekilere oranla dinsiz, ateist ve spirütüelci eğilimlerin arttığına dair bulgular içermektedir. Türkiye’de yapılan araştırmalarda ise gençlerin büyük çoğunluğunun kendilerini inançlı, dindar, Müslüman, dini ve Allah’ın varlığını önemseyen kimseler olarak tanımladıkları görülmektedir. Ancak güncel bazı araştırmalar düşük oranlarda da olsa Türkiye’deki gençlerin kendilerini deist, agnostik, ateist ya da inançsız olarak tanımlayabildiklerini göstermektedir. Güncel araştırmalarda genç dindarlığı bağlamında dinden uzaklaşma, yeni spiritüel arayışlar, dinî kimliğin dönüşümü, dinin düşüşü, şüphe gibi temaların ön plana çıktığı görülmektedir. Bu temalar ebeveynlerde kaygıya sebep olmaktadır. Nitekim dijital bir evrene doğan 21. yüzyıl kuşağının önceki kuşaklardan farklılaşmayacağı düşünülemez. Bu çalışmada klasik sekülerleşme paradigmasının din-toplum ilişkisini açıklamakta yetersiz olduğu tezinden yola çıkılarak genç yetişkinlerin din ve dindarlık anlayışları konu edinilmiştir. Din anlayışı araştırması, dindarlık araştırmasından farklı olarak bireylerin algı ve anlayışlarına odaklanır. Türkiye’de gençlik ve din konusunda 2000’den sonra yapılan araştırmalar sayıca görece azdır ve bunların büyük çoğunluğu din psikolojisi alanında, nicel yöntemlerle yapılmıştır. Kategorinin genişliği ve nicel yöntemin sınırlılıkları konunun etraflıca değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple çalışmada belli bir yaş aralığında bulunan genç yetişkinlere odaklanılarak nitel yöntemle onların din ve dindarlık anlayışları incelenmiştir. Anlayıcı-yorumlayıcı paradigma ile genç yetişkinlerin din ve dindarlık anlayışlarının betimlenmesi ve beliren farklılaşmaların tespiti bu çalışmanın temel amacıdır. Keşfedici bir saha araştırması olan bu araştırmada amaçlı örnekleme yapılmıştır. Farklı sosyokültürel özelliklere sahip 19- 28 yaş aralığında; üniversite öğrencisi, çalışan, kadın, erkek kategorilerinden 18 gençle yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular genç yetişkinlerin anlayışlarındaki benzerlik ve farklılıklara odaklanılarak anlayıcı paradigma bağlamında yorumlanmıştır. Bulgular Tanrı ve din tasavvuru, dindarlık ve dindarlığa bakış, modernist/seküler eğilimler, din-ahlak ilişkisi, din-akıl/bilim ilişkisi, din ve toplumsal sorunlar, din-siyaset/devlet ilişkisi başlıkları altında sunulmuştur. Genç yetişkinlerin çoğu geleneksel taklidi bir inanç söylemine sahiptir. Bazıları içinde yaşadıkları sosyo kültürel şartların etkisiyle din ve Tanrı hakkında derinlikli düşünsel ve/veya duygusal tecrübe yaşamamış görünmektedir. Kendi tasavvurunu inşa etme ve/veya öğrenilmiş olanı içselleştirme eğilimi gösteren gençler de yok değildir. Genç yetişkinlerin tasavvurlarında din güven veren, kimlik kaynağı, kültürel bir unsur, toplumsal bütünleştirici, anlam kaynağı ve sığınak nitelikleriyle ön plana çıkmaktadır. Gençlerin bazıları inanç kimliklerine rağmen dinin temel inanç esaslarından bazıları konusunda şüphe içinde ya da bunlarla yüzleşmemiş görünmektedirler. Genç yetişkinler dinî emir ve yasaklara tam olarak riayet et(e)mediklerini belirtseler de dindarlık konusunda normatif bir tasavvur taşımaktadırlar. Onların çoğuna göre “popüler sekülarist kültür” çeşitli zorluklar üretse de “dindarlık” mümkündür. Onlara göre dinin esaslarına riayet doğrultusunda bir dindarlık ancak iman, okuma, tefekkür, araştırma, terbiye, güven ve özeleştiri kavramları çerçevesinde gerçekleşebilir. Bununla birlikte “hazcı serbestlik” eğilimlerle dindar olmayı imkânsız olarak gören gençler de bulunmaktadır. Genç yetişkinler kurumsal sekülerleşme süreçleri doğrultusunda yer yer değişime uyum sağlama eğilimi göstermektedirler. Gençlik ve din ilişkisi sorunlarının çözümünde başta aile olmak üzere, kurumsal dinî yapılara, eğitimcilere, gençlik politikaları dâhil toplumun geleceğine ilişkin politika geliştirenlere önemli görevler düşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Genç Yetişkinler, Din Anlayışı, Gençlik ve Din, Sekülerleşme

Kaynakça

• Akgül, Mehmet. “Dijitalleşme ve Din”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17/2 (Aralık 2017), 191-207.
• Akyüz, Niyazi. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din Anlayışı Ölçeği Üzerine Bir Pilot Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2002), 123-134.
• Alıcı, Mustafa. “Post-Religio Et Ratio: Postmodern Din Bilimlerinde Akıl-Din İlişkisi”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 8/20 (2020), 15-44. https://doi.Org/10.31126/Akrajournal.648616
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Seküler Ahlak Bağlamında Din-Ahlâk İlişkisi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (June 2011), 1-23.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1990.
• Aydın, Mustafa. “Dinin Toplumla ve Diğer Kurumlarla İlişkisi”. Din ve Toplum, ed. Yasin Aktay. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013. Ayten, Ali-Vural, M. Enes. Ah Bu Gençler Günümüz Gençliğinde Dini Kimliğin Görünümleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Barbour, Ian G. Bilim ve Din: Çatışma, Ayrışma, Uzlaşma. çev. Nebi Mehdi-Mübariz Cemal. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Bayyiğit, Mehmet. Gençlik ve Din. Konya: Yediveren Kitap, 2011.
• Bayyiğit, Mehmet. Üniversite Gençliğinin Dini İnanç, Tutum ve Davranışları Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
• Bell, Daniel. “Kutsalın Dönüşü”. Ali Köse (Der.), Kutsalın Dönüşü, (229-442), İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Bergen, Lütfü. Hanif Türk Gök Millet Nuh'un Töreli Torunları. İstanbul: Yazıgen, 2022.
• Berger, Peter L. Dinin Sosyal Gerçekliği. çev. Ali Coşkun. İstanbul: İnsan Yayınları, 1993.
• Berger, Peter L. “Secularism in Retreat”, The National Interest, Winter 46, (1996/97), 3-12.
• Buhari, Ömer Kemal. Varoluşsal Tehcir Yeni Batı ve Dönüştürücü Şiddet. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
• Buhler, Charlotte. “About the goal‐structure of human life. Theoretical considerations”, Dialectica 11/1-2 (1957), 187-205.
• Cengiz, Kurtuluş vd. Türkiye’de Spiritüel Arayışlar, Deizm, Yoga, Budizm, Meditasyon, Reike vb. İstanbul: İletişim Yayınları, 2023.
• Cevizci, Ahmet. Felsefeye Giriş. İstanbul: Say Yayınları, 2019.
• Chaves, Mark. “Secularization as Declining Religious Autbority”. Social Forces 72/3 (1994), 749-774. https://doi.org/10.2307/2579779
• Clarke, Peter B. “Küresel Bir Çerçevede Daha Organik Bir Din Anlayışına Doğru”. Din Sosyolojisi Kuram ve Yöntem. drl. Peter B. Clarke, çev. ed. İhsan Çapçıoğlu. 33-72. Ankara: İmge Kitabevi, 2012.
• Collins-Mayo, Sylvia. “Youth and Religion: An International Perspective”. Theo-Web. Zeitschrift Fuer Religionpaedagogik [Academic Journal of Religious Education] 11/1 (2012), 80-94.
• Çelik, Celaleddin. “Dindarlık Tipolojilerine Metodolojik Bir Yaklaşım”. İslamiyât 8/2 (2005), 71-90.
• Davie, Grace. Religion in Modern Europe: A Memory Mutates. Oxford: Oxford University Press, 2000.
• Davis, Winston. “Din Sosyolojisi”, çev. İhsan Çapçıoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/2 (2004), 231-308.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Yayınları, 2014.
• Diyanet-Sen. “Din ve Toplum Dergisi _ Gençlik ve Din sayısı”. Din ve Toplum 17 (2022).
• Dobbelaere, Karel. “Sekülerleşmenin Anlamı ve Kapsamı”. Sekülerleşme, Klasik ve Çağdaş yaklaşımlar. çev. ed. Mehmet Süheyl Ünal, M. Ali Kirman ve İhsan Çapçıoğlu, 57-74, Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Düzce, Mesut. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din Anlayışı (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. Marifetname 8/2 (Aralık 2021), 607-639.
• https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1016848 Elmalı Karakaya, Ayşe vd. “Türkiye’de Üniversite Gençliğinin İslam Dinine İnanma Düzeylerine Bakış: Literatür Taraması”. Dergiabant 11/2 (Kasım 2023), 282-297. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1360733
• Er, İzzet. “Sosyal Bilimlerde ve İslam'da Din Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Ocak 1998), 1-12.
• Erdiç, Şaban. “İlahiyat Fakültelerinde Din ve Modernleşme-Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Örneği-”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/3 (Aralık 2022), 1021-1035. https://doi.org/10.18505/cuid.1156818
• Erikson, Erik. "Eight Ages of Man," Childhood and Society. New York: W.W. Norton and Co., 1963.
• Esmer, Yılmaz vd. Türkiye Değerler Atlası 2012: Değişimin Kültürel Sınırları. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Fahrenberg, Jochen. Annahmen über den Menschen. Eine Fragebogenstudie mit 800 Studierenden der Psychologie, Philosophie, Theologie und Naturwissenschaften. Freiburg: Forschungsberichte des Psychologischen Instituts der Albert-Ludwigs-Universität Freiburg im Breisgau 164, 2006.
• Ferrari, Silvio. “İslam ve Din-Devlet İlişkilerinde Batı Avrupa Modeli”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004), 300-319.
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. çev. M. Emin Köktaş. Din Sosyolojisi. drl. Yasin Aktay-Mehmet Emin Köktaş. 252-274. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Gülbenkian Komisyonu. Sosyal Bilimleri Açın Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Rapor. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: Metis Yayınlan, 1998.
• Gümüşay, İbrahim. “Türkiye’de Dini Otorite Meselesi ve Dini Bilginin Bireyselleşmesi”. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 15 (2023), 221-242. https://doi.org/10.53112/tudear.1229066
• Hankin, Benjamin L. vd. “Development of Depression from Preadolescence to Young Adult-hood: Emerging Gender Differences in a 10-year Longitudinal Study”. Journal of Abnormal Psychology 107 (1998). Haralambos, Michael-Heald, R. M. “Din: Sosyolojik Bir Bakış”. çev. Ensar Göçmez-Abdulvahap Taştan. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/2 131-164 (Şubat 2011).
• Havighurst, Robert J. Developmental tasks and education. The University of Chicago Press, 1948.
• Hökelekli, Hayati. Ergenlik Çağı Gençlerinin Dini Gelişimi. Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1983.
• Inglehart, Ronald F. Religion's Sudden Decline: What's Causing it, and What Comes Next?. (New York: Oxford Academic Çevrimiçi, 17 Dec. 2020). Erişim 06 Aralık 2023. https://academic.oup.com/book/33489 İmamoğlu, Tuncay. “Ahlaksız Hukuk Ve Dinsiz Ahlak Mümkün Müdür?: Felsefi Bir Yaklaşım”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (June 2021), 237-249. https://doi.org/10.29288/ilted.882188
• İnce, Abdullah vd. “Beliren Yetişkinlerde Din Anlayışı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/46 (Aralık 2022), 607-633.
• Jones, Jeffrey M. “Belief in God in U.S. Dips to 81%, a New Low”. Gallup. Erişim 06 Aralık 2023. https://news.gallup.com/poll/393737/belief-god-dips-new-low.aspx
• Karaşahin, Hakkı. “Gençlik ve Din”. Din Sosyolojisi. ed. Niyazi Akyüz-İhsan Çapçıoğlu. 237-252. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Kaymakcan, Recep. Gençlerin Dine Bakışı ve Okullarda Din-Değerler Öğretimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2021.
• Kılıç, Recep. Ahlâkın Dinî Temeli. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Konrad-Adenauer-Stiftung. Türkiye Gençlik Araştırması 2021. Ankara: Kondrad-Adenauer Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, Şubat 2022. Koştaş, Münir. Üniversite Öğrencilerinde Din’e Bakış. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Köse, Ali. Dinin Geleceği. Ankara: Nobel Yayınları, 2023.
• Kula, Mustafa Naci. Ergenlerde Kimlik Bunalımı ve Din Eğitiminin Etkisi. Uludağ Üniversitesi, YL Tezi, 1986. http://acikerisim.uludag.edu.tr/jspui/handle/11452/9545
• Lacivert. “Yeni Sekülerlik Dosyası”, 2021.
• Lindberg, Carter. Avrupa'da Reform Tarihi: Ortaçağ Avrupası'ndan Modern Avrupa'ya Reformların Tarihçesi. çev. Özgür Umut Hofaşçı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2014.
• Lyotard, Jean-François. The Postmodern Condition: A Report on Knowledge, çev. Geoffrey Bennington and Brian Massumi. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1984.
• Martin, David Martin. “The secularization issue: Prospect and retrospect.” British Journal of Sociology (1991), 465-474.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Klasik Kuramlar ve Modern Araştırmalar Bağlamında Dindarlık ve Kişilik”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik. 259-288. İstanbul: Karahan Kitabevi, 2006.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrıyı Tasavvur Etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar 1. çev. Özlem Akkaya. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2020.
• Nişancı, Zübeyir. Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık. International Institute of Islamic Thought Araştırma Raporu. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2023.
• Onur, Bekir. Gelişim Psikolojisi Yetişkinlik Yaşlılık Ölüm. Ankara: İmge Kitabevi, 2008.
• Ozment, Steven E. The Age of Reform 1250-1550. New Haven, Conn.: Yale Univ. Press, 1980.
• Özay, Mehmet. Sekülerleşme ve Din: Batı'da Sekülerleşme Teorileri ve Tartışmaları. İstanbul: İbni Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Özlem, Doğan. Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji. İstanbul: Kültürel Yayınları, 1999.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2003.
• Pew Research Center, “Modeling the Future of Religion in America”. Erişim 06 Aralık 2023. https://www.pewresearch.org/religion/2022/09/13/modeling-the-future-of-religion-in-america/
• Polat, Fazlı. “Din – Devlet İlişkisi ve Diyanet”. Ekev Akademi Dergisi 6/10 (Kış 2002), 119-128.
• Stark, Rodney. “Secularization”. Sociology of Religion, (1999), 60/3, 249-273.
• Şahin, Nurten Zeliha. “Evaluation of Generation Z and Influencer Interaction in the Scope of Religious and Cultural Values”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/3 English Special Issue (Aralık 2023), 769-785. https://doi.org/10.18505/cuid.1342352
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay-Celaleddin Çelik. 175-206. İstanbul: Karahan Kitabevi, 2006. Taylor, Charles. Seküler Çağ. çev. Dost Körpe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Tezcan, Mahmut. Gençlik Sosyolojisi ve Antropolojisi Araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, 1997.
• Tezcan, Mahmut. Gençlik Sosyolojisi Yazıları. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1991.
• Tracy, Sarah J. “Qualitative Quality: Eight “Big-Tent” Criteria for Excellent Qualitative Research”. Qualitative Inquiry 16/10 (2010), 837-851.
• Turner, Bryan S. “Religion and Contemporary Sociological Theories”. Current Sociology Review. 62/6, (2014), 771-788.
• Twenge, Jean M. İ-Nesli. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2018.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. çev. Ünver Günay. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1990.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş. çev. Battal İnandı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi 12 (29 Aralık 2020), 1-44.
• Yıldırım, Ali-Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık 2000.