THE USE OF A VERB IN SURAH NISÂ IN BOTH THREE LETTER VERB AND DERIVED VERB AND THE ANALYSIS OF CHANGES IN MEANING

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 263 - 293, 30.06.2024

Bekir Yıldırım

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1456476

Öz

The Holy Qur’ān performs an important function in the preservation of the Arabic language to the present day. Because the Qur’ān contains all the features of literate Arabic and is at the peak of eloquence. For this reason, the most important source of ıstishhād in Arabic is the Qur’ān. The rules in Arabic also have an important place in understanding the Qur'an. One of these rules is the issue of mujarrad and mezīd in verbs. Mujarrad refers to the root form of the word, while mezīd refers to the increase of letters to the root. In Arabic, verbs are divided into two as mujarrad and mezīd in terms of the number of letters. Mujarrad is a verb with at least three and at most four letters, all of which are composed of their original letters. The one with three letters is called sulāsī mujarrad and the one with four letters is called rubāī mujarrad. Mazīd is a verb to which one or more letters are added to the original letters; a verb, including the suffixes, cannot have more than six letters. Sulāsī mujarrad verbs consist of three letters and have six forms. Sulāsī mazīds are made by adding one letter, two letters, and three letters. Sulāsī mazīd consists of rubāi, ifāl, tafīl, and mufāale meter. When a sulāsī mujarad al-major verb is transferred to ifāl and tafīl, it turns into a mujaddī, and verbs that take a mefūl become two-mefūl. The tafīl part also indicates that an action is done a lot. The imperfective mufāala, on the other hand, usually refers to the joint performance of an action between two or more people. Sulāsī mazīd humasi consists of infi'al, if'ilal tefe'ul, and ifti'al tefā'ul. In these patterns, some changes in the meaning of the verbs occur. Infi'al, the verb ceases to be a conjunctive verb and its mef'ūl becomes the verb. The infi'ilal tense is made from necessary verbs. It is mostly used to show the excess of color and defect. The tafā'ul tense transforms the taf'īl tense into mutāva'at, and sometimes it can also signify gradualism. The tafā'ul tense refers to the joint performance of an action between two or more people. It differs from the tafā'ala tense in that in this tense two people are agents by attribution, whereas in the tafā'ala tense one of them is the agent and the other is the object. The tense of ifti'al includes many meanings such as acquisition, possession, work and demand, partnership, and mutawa'at (reflexivity). Although there are four forms of sulāsī mazīd sudāsī, the most commonly used form, istifāl, expresses more of a demand and request. Sometimes this form is also used for the transition from a state, whether figurative or literal. This pattern also contains metaphor. The other forms are ifīlāl, ifivwāl, ifīlāl. These patterns indicate strength in meaning to the extent of the addition to the original. Language scholars state that additions to the root of words are reflected as an increase in meaning. In order to investigate the changes in the meaning of a sulāsī mujarrad verb when it turns into a mazīd form and to contribute to a better understanding of the harmony of words and meaning in the Qur’ān within the scope of I'jāz al-Qur’ān studies, the study titled “The Use of a Verb as Both Sulāsī Mujarrad and Mazīd in Sūrah al- Nisā and the Analysis of the Changes in Meaning” was prepared. As a method, first, the verses in which a sulasi mujarrad verb is used in both its mujarrad and sulāsī mazīd forms were identified, and the wording and meanings of the sample verses were mentioned together. First, the usage and meanings of the relevant verbs in the verses were pointed out in the dictionary, and then the meaning of the verb in the verse and why it was used in that verse were analyzed. With the analysis method, the changes in meaning that may arise as a result of the use of the verb outside of its own verb form are analyzed. This study will answer the following questions: 1-What kind of changes in form and meaning are caused by the additions made to the sulāsī mujarrad verb? 2-What is the reason for the reflection of the meaning of the use of the same verb in the verses in sulāsī mujarr or mezīd and the change of meter? It is seen that the same verb is used in Sūrah al-Nisā in the meter of if'āl, taf'īl, mufā'ale, ifti'āl, tafā'ul, and istif'āl of sulāsī mujarrad and sulāsī mazīd. When some of the verbs in the verses are transformed into mazīd, they change from necessity to mutadīd, and in the mutadīd ones, the number of makaf'ūl increases. The tenses in which the verbs are used are shaped according to the context, and it is seen that the tenses most suitable for expressing the intended meaning are chosen in the verses.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Sūrah al-Nisā, Morphology, Stem Verb, Derived Verb, Analysis

NİSÂ SÛRESİNDE BİR FİİLİN HEM SÜLÂSÎ MÜCERRED HEM DE MEZÎD KULLANIMI VE MÂNÂ DEĞİŞİKLİKLERİNİN ANALİZİ

Öz

Kur’an-ı Kerim, Arapçanın bozulmadan günümüze kadar ulaşmasında önemli bir fonksiyon icra etmektedir. Çünkü Kur’an fasih Arapçanın bütün özelliklerini barındırmakta ve belâgatin zirvesindedir. Bu nedenle Arapçanın en önemli istişhad kaynağı Kur’an’dır. Arapçadaki kural ve kâideler de Kur’an’ın anlaşılmasında önemli bir yere haizdir. Bu kâidelerden biri de fiillerdeki mücerred ve mezîd konusudur. Mücerred, kelimenin kök halini, mezîd ise köke yapılan harf artışını ifade eder. Arapçada fiiller harf sayısı bakımından mücerred ve mezîd olarak ikiye ayrılır. Mücerred, bütün harfleri aslî harflerinden oluşan en az üç, en çok dört harfli fiildir. Üç harfli olana sülâsî mücerred; dört harflisine ise rubâî mücerred denir. Mezîd, asıl harflere bir veya daha fazla harfin eklendiği fiildir, ekler dahil bir fiil, altı harften fazla olamaz. Sülâsî mücerred fiiller üç harften oluşur ve altı kalıbı vardır. Sülâsî mezîdler ise bir harf, iki harf, üç harf eklenerek yapılır. Sülâsî mezîd rubâi, ifâl, tefîl ve mufâale vezinlerinden oluşur. Sülâsî mücerred lâzım bir fiil, İfâl ve tefîl vezinlerine aktarıldığına müteaddîye dönüşmekte; mefûl alan fiiller ise iki mefûllü hale gelmektedir. Tefîl bâbı ayrıca bir eylemin çokça yapıldığına işaret eder. Müfâale vezni ise genellikle iki veya çok kişi arasındaki bir işin müşterek yapılmasını ifade eder. Sülâsî mezîd humasi, infi'al, if'ilal tefe'ul, tefâ'ul ifti'al vezinlerinden oluşmaktadır. Bu vezinlerde fiillerde bazı anlam değişikliğine neden olmaktadır: İnfi'al, babında fiil müteaddî olmaktan çıkar, mef’ûlü, fâil konumuna geçer. İf'ilal vezni, lâzım fiillerden yapılır. Çoğunlukla renk ve kusurun fazlalığını göstermek için kullanılır. Tefe'ul vezni, tef’îl veznini mutâva’ata dönüştürdüğü gibi bazen tedriciliğe de delalet edebilmektedir. Tefâ'ul vezni iki veya daha çok kişi arasında bir eylemin müşterek yapılmasına delâlet eder. Müfâ’ale vezninden farkı, bu vezinde iki kişi atıf suretiyle fâil iken mufâ’ale vezninde biri fâil, diğeri mef’ûl konumundadır. İfti'al vezni bir şeyi edinme, sahip olma, çalışma ve talep ifade etme, ortaklığa işaret ve mutâva’at (dönüşlülük) gibi birçok anlamı içerir. Sülasi mezid südasinin dört şekli olmakla birlikte en yaygın kullanılanı istifâl kalıbı daha çok taleb ve istek ifade eder. Bazen mecâzî veya hakikî olsun bir halden geçiş için de bu vezin zikredilir. Yine bu kalıp mübâlağa da içermektedir. Diğer vezinleri ise ifîlâl, ifivvâl, ifîlâldir. Bu vezinler asıllarına yapılan ilave miktarınca mânâda kuvvetliliğe işaret eder. Dil bilginleri kelimelerin köküne yapılan ilavelerin anlama artış olarak yansıdığını belirmektedirler. Sülâsî mücerred fiil, mezîd hale dönüştüğünde ondaki anlam değişikliklerini araştırmak ve İ’câzü’l-Kur’an çalışmaları kapsamında Kur’an’da lafız ve mâna uyumunun daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak için “Nisâ Sûresi’nde Bir Fiilin Hem Sülâsî Mücerred Hem de Mezîd Kullanımı ve Mânâ Değişikliklerinin Analizi” isimli çalışma hazırlanmıştır. Yöntem olarak önce sülasi mücerred bir fiilin, hem mücerred hem de sülâsî mezidlerinin geçtiği âyetler tesbit edilmiş, örnek âyetlerin lafız ve mealleri birlikte zikredilmiştir. Âyetlerde geçen konuyla ilgili fiillerin önce sözlükteki kullanım ve anlamlarına işaret edilmiş, sonra âyette kazandığı anlam ve kullanıldığı vezin tahlil edilmeye çalışılmıştır. Analiz yöntemiyle de fiilin kendi vezninin dışında kullanımı neticesinde ortaya çıkabilecek anlam değişiklikleri incelenmiştir. Bu çalışmada şu sorulara cevap verilecektir: 1-Sülâsî mücerred fiile yapılan ziyadeler, fiilde ne tür şekil ve anlam değişikliğine sebep olmaktadır? 2-Aynı fiilin âyetlerde sülâsî mücerred veya mezîd kullanımının manaya yansıması ve vezin değişikliğine sebep olan amil nedir? Aynı fiilin Nisâ Sûresinde sülâsî mücerred ve sülâsî mezîdinin if’âl, tef’îl, mufâ’ale, ifti’âl, tefâ’ul, istif’âl vezinlerinde kullanıldığı görülmektedir. Âyetlerdeki bazı fiiller mezîde dönüştüğünde lâzımlıktan müteaddîliğe geçmekte; müteaddî olanlarda ise mef’ûl sayısı artmaktadır. Fiillerin hangi vezinde kullanılacağı ise bağlama göre şekillenmekte, kastedilen manayı ifade etmeye en uygun olan veznin âyetlerde seçildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dli ve Belagatı, Nisâ Sûresi, Sarf, Sülâsî Mücerred Fiil, Mezîd Fiil, Analiz

Kaynakça

• Antâkî, Muhammed el-. el-Minhâc fi’l-kavâid ve’l-i’râb. Beyrut: Dâru’ş-Şerki’l-Arabî, ts.
• Bağdâdî, Abdulkâdir Ömer el-. Hızânetu’l-edeb ve lubbu lisani’l-Arab. thk. Abdüsselam Harun. Kahire: Alimü’l-Kütüb, 6. Basım, 1988.
• Bakillânî, Ebû Bekr Muhammed el-. İ’câzu’l-Kur’ân li Bâkillânî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1954.
• Beyzâvî, Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-. Tefsîru’l-Beyzâvî. thk. Muhammed Muhyiddîn el-Asfar. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2013.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl el-. Sahîh-i Buhâri. çev. Abdullah Feyzi Kocaer. İstanbul: Hüner Yayınları, 2. Basım, 2003.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sıhâh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Cürcânî, Abdulkâhir el-. el-Miftâh fi’s-sarf. thk. Ali Tevfîk. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1987.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. thk. Abdülkadir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyazi’l-Hadis, ts.
• Endelüsî, Ebû Hayyân el-. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu’rid. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd el-. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf Necâtî-Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Mısır: Matbaa Dârul Kütübi’l-Mısriyye, 1955.
• Galâyînî, Mustafa el-. Camiü’d-durûsi’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Hamlâvî, Ahmed b. Muhammed el-. Şeza’l-arfî fî fenni’s-sarf. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Hatîb, Ahmed. Şerhu’t-terğîb ve’t-terhîb li’l-Munzirî, https://shamela.org.
• İbn Aşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Fâris, Ahmed. Mekayisü’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddîn Osman. el-Kâfiye fî ilmi’n-nahv ve’ş-şâfiye fî ilmi’t-tasrîf. thk. Sâlih Abdülazîm. Kahire: Mektebetu’l-Edeb, ts.,
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddîn Osman. Mecmûatu’ş-Şâfiyye fî İlmi’t-Tasrîf ve’l-Hat. thk. Muhammed Abdüsselam Şahin. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2014.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ. Şerhu’t-Tasrîfi’l-mulûkî. thk. Fahreddîn Kabâve. Haleb: el-Mektebetu’l-Arabiyye, 1973.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. thk. Bedi’ Yakub. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İsfehânî, Ragıp el-. Mufredâtu elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2003.
• İsmail, Muhammed. Kavâidu’s-sarf bi uslûbi’l asr. Mısır: Dâru’l-Menar, 2000.
• Kılıç, Hulusi. Arapça Dil Bilgisi Sarf. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Kıray, Betül. Arapça’da Mezîd Fiiller ve Kuran-ı Kerîm’deki Kullanımları Son On Beş Cüz. Çanakkale: 18 Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kudat, Aydın. “Kur’an Kıraatı ile Arap Dilbilimi Münasebeti Üzerine”, Turkish Studies-Comparative Religious Studies, 15/1 (Mart- 2020), 63-75.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman “vd.” Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım. 2015.
• Kutub, Seyyid. fî zılâli’l-Kurʾân. çev. İ. Hakkı Şengüler Vd. 16 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, ts.
• Lebedî, Muhammed Semir Necib el-. Eseru’l-Kur’ân ve’l-kıraat fi’n-nahvi’l-Arabî. Kuveyt: Dâru’l-Kütübi’s-Sakafiyye, 1978.
• Mahallî, Celâlüddîn-Suyûtî, Celâlüddîn el-. Tefsiru’l-Celâleyn, İstanbul: Yasin Yayın Evi: 2014.
• Mevdûdî, Ebu'l-A'lâ el-. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî Vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Muhammed Kebir, Osman. “el-Fi’lü’s-Sülasî’l-Mezîd bi Harfeyn ve Delâletühû fi’l-Kur’an”, SUST Journal of Humanities Dergisi, 1/18 (2017), 18-31.
• Mustafa, İbrahim. Vd. el-Mucemu’l-vasît. Mısır: Dâru’d-Da’ve, ts.
• Müberrid, Ebü’l-Abbâs Muhammed el-. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdulhâlik Uzayme. 4. Cilt. Kahire: Cumhuriyye Mısır el-Arabiyye Vizâratü’l-Evkâf, 1994.
• Sabûnî, Muhammed Ali es-. Safvetu’t-tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm.1981.
• Sabûnî, Muhammed Ali es-. el-İbdâu’l-beyânî fi’l-Kur’âni’l-azîm. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2009.
• Sâmerrâî, Fâdıl es-. es-Sarfu’l-Arabî ahkâmun ve meânin. Şam: Dâru İbn Kesîr, 2013.
• Sâmerrâî, Fâdıl es-. Belağatu’l-kelime fi’t-ta’biri’l-Kur’anî. Şam: Dâru İbn Kesîr, 2016.
• Suyûtî, Celâlüddîn es-. ed-Durru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. 9 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd ez-. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Zihni, Hacı Mehmed. el-Muntehab ve’l-muktedab fî kavâidi’s-sarf ve’n-nahv. İstanbul: Marifet Yayınları, ts.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. İslam Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Mehmet Efe Vd. 10 Cilt. İstanbul: Risale, ts.