DISPUTE ABOUT THE POSITION OF IJMA BESIDES THE IJMA IN SUBJECTS OF FAITH IN TERMS OF PROOF

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 2, 319 - 342, 31.07.2017

Berat Sarıkaya

https://doi.org/10.18317/kader.299109

Öz

When the sources are examined, it appeared that
the ijma has been considered as one of the shar’i arguments and has been used
in many cases. However, an alliance has not been established on the evidence
suggested for the acceptance of ijma as a shar'i evidence. It is also
determined that there are disputes in matters such as the subject of ijma, ahl
al-ijma and its obligation. Despite current disputes, it is true that the ijma
is applied to political, legal and ideological issues. This study deals with
the reasons for accepting ijma as a source and appealing to it, despite
disputes about it. On the other hand, it attempts to determine the causes that
reveal the consideration of the ijma that it is not initially included among
the shar’i proofs. It has been investigated whether it is possible to apply to
the evidence of ijma on the basis of the definitions and applications on delicacy.
In addition, comments have been included on the obligation of an issue proved
on ijma.

Anahtar Kelimeler

Ijma, Absolute evidence, Douptful evidence, Dispute, Faith, Takfir

İCMÂ DELİLİ ÜZERİNDEKİ İHTİLAF VE DELALET BAKIMINDAN İTİKADÎ KONULARDA İCMÂ

Öz

Kaynaklar incelendiğinde, icmâ’ın, şer’î
delillerden biri olarak kabul edildiği ve birçok meselede bu delile
başvurulduğu görülmektedir. Ancak icmâ’ın, şer’î bir delil olarak kabul
edilmesi için öne sürülen deliller üzerinde bir ittifak sağlanmış değildir.
Ayrıca icmâ’ın konusu, ehli ve bağlayıcılığı gibi konularda da ihtilafların
olduğu tespit edilmektedir. Mevcut ihtilaflara rağmen siyasi, hukuki ve itikadî
meselelerde icmâ’a müracaat edildiği vakıadır. Çalışmamızda, hakkındaki
ihtilaflara rağmen icmâ’ın bir kaynak olarak kabul edilmesi ve bu delile
başvurulmasının nedenleri ele alınmıştır. Öte yandan başlangıçta şer’î deliller
arasında yer almayan icmâ anlayışını ortaya çıkaran sebepler tespit edilmeye
çalışılmıştır. Delile dair yapılan tanım ve uygulamalardan hareketle itikadî
konularda icmâ deliline başvurmanın mümkün olup olmadığı araştırılmıştır. Ayrıca
icmâ edilen bir meselenin bağlayıcılığı hususundaki görüşlere yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

İcmâ, Kat’î delil, Zannî delil, İhtilaf, İtikad, Tekfir

Kaynakça

• Âmidî, Seyfeddîn Ali b. Ebî Ali, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, (I-IV), thk.: Abdürezzâk Afîfî, Beyrut: Mektebetü’l-İslâmiyye, tsz.
• Basrî, Muhammed b. Ali Ebu’l-Hüseyin, el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkh, thk.: Halil el-Meyyis, y.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buhârî, (I-IX), thk.: Muhammed Züheyr b. Nâsır, Beyrut: Dâr-u Tavki’n-Necât, 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, çev.: Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli, İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, (I-IV), thk.: Uceyl Câsim en-Neşemî, Kuveyt: Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1985.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbu’t-Târîfât, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cüveynî, Ebu’l-Me’âlî İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah, Kitâbu’t-Telhîs fî Usûli’l-fıkh, (I-III), thk.: Abdullah Cülem en-Nibâlî-Beşîr Ahmed el-Umerî, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
• ……….., el-Burhân fî Usûli’l-fıkh, (I-II), thk.: Salâh b. Muhammed b. Uveyza, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “İcmâ”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXI, 417-31.
• Duman, Ali-Ayran, Şükrü, “Kâdî Abdülcebbâr’ın Şer’iyyat’ında ve Gazâlî’nin el-Mustasfâ’sında İcmâ’ Anlayışlarının Karşılaştırması”, Hikmet Yurdu, Yıl: 8, c: 8, Sayı: 15, (2015): 33-50.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, Sünen-i Ebî Dâvud, thk.: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, tsz.
• el-Cevziyye, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb İbnu’l-Kayyım, Îlâmu’l-Muvakiîn an Rabbi’l-Âlemîn, (I-IV), thk.: Muhammed Abdüsselam İbrahim, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Eraslan, Şule, “Klasik İcmâ Teorisine Modern Yaklaşımlar”, doktora tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâil, Kitâbu’l-luma’ fi'r-reddi alâ ehli'z-zeyğ ve'l-bida’, tash. ve ta'lik: Hamûde Garâbe, Mısır: Matbaatu Mısr, 1955.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ, thk.: Muhammed Abdusselam Abduşşâfî, y.y.: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Hallâf, Abdülvehhâb, İlmu Usûl’l-Fıkh, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1984.
• Hallaq, Wael b., “On the Authoritativeness of Sunni Consensus”, International Journal of Middle East Studies, New York 18 (1986): 427-54.
• Hanefî, Hasan, Mine’l-Akîde il’s-Sevrâ, Kahire: Mektebetû Medbûlî, 1988.
• Izutsu, Toshihiko, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, çev.: Selahattin Ayaz, İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed, el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr, (I-IIV), thk.: Kemal Yusuf el-Hût, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409 h.
• İbn Emîr Hâc, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed, et-Takrîr ve’t-Tahbîr, (I-III), y.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, (I-VIII), thk.: Şeyh Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, tsz.
• …………., Merâtibü’l-icmâ‘ (İbn Teymiyye’nin Nakdü Merâtibi’l-İcmâ adlı eseriyle birlikte), Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1982.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid, Sünen-i İbn Mâce, (I-II), thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, y.y.: Dâru İhyâi'l-Kutubi'l-Arabî, tsz.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, (I-XV), Beyrut: Dâru Sâdır, 1414 h.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim, Mecmu’u Fetavâ, Riyad: Dâru Âlimi’l Kütüb, 1991.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmet, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, (IV-XX), nşr.: Muhammet Ali Beydûnî, Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiye, tsz.
• Karaağaç, Hilmi, “Ehl-i Sünnet’e Göre Tekfir Problematiği”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 40, (2013): 163-186.
• Keleş, Ekrem, “İslam Hukukunun Kaynağı Olarak İcmâ”, doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh, İkfâru’l-Mülhidîn fî Zarûriyyâti’d-Dîn, Pakistan: Mecmûatu Resâili’l-Keşmîrî, 2004.
• Meymûn b. Muhammed en-Nesefî, Bahru’l-Kelâm, ta’lik: Veliyyüddîn Muhammed Salih Farfûr, Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Farfûr, 2000.
• Murtazâ, Ebu’l-Kâsım Âlemülhüda Ali b. Hüseyin Şerif, ez-Zerîa ila Usûli’ş-Şerîa, thk.: Ellecnetü’l-İlmiyye fî Müessesti’l-İmâm es-Sadık, Kum: Müessestü’l-İmâm es-Sadık, 1429 h.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim, (I-V), thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, tsz.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer el-Huseyn b. Ali, el-Mahsûl fi İlmi’l-Usûli’l-Fıkh, thk.: Tâhâ Câbir Feyyaz Alvanî, y.y.: Müessesetü’r-Risale, 1980.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl, Usulü’s-Serahsî, (I-II), thk.: Ebü’l-Vefa Efgânî, Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1954.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh), çev.: İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk.: Ahmed Şâkir, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm b. Ebî Bekr, el-Milel ve’n-Nihal, (I-II), thk.: Emir Ali Mehnâ, Ali Hasan Fâûr, Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2001.
• Şeltut, Mahmud, Akaid ve Şeriat, (I-II), çev.: Muharrem Tan, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1991.
• Taha Nas, “İcmâ Teorisi ve Bâkıllâni’nin Etkisi”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 30 (2014/2): 1-38.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, Sünen-i Tirmizî, (I-VI), thk.: Beşşâr Avvâd Mâruf, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Türcan, Talip, “Klasik İslam Kamu Hukukunun Kaynağı Olarak İcmâ-Tarihî Uygulamanın Hukukileşmesi Üzerine Bir Örnekleme-“,İslâmiyât V, sy: 2, (2002): 117-130.
• Yavuz, Y. Vehbi, “İcmâ’ın Hakikati ve İslam Teşri’indeki Önemi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 3, (2004): 85-112.
• Yılmaz, Fetullah, “İbn Hazm’da İcmâ Kavramı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 21, (2013): 131-158.