HİCRÎ V. YÜZYILA KADAR OLAN DÖNEMDE SÛFÎ VE ŞİÎ DÜŞÜNCE AÇISINDAN EPİSTEMOLOJİK İNSAN HİYERARŞİSİNDE VELÎ VE İMAM’IN KONUMU

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 3, 615 - 642, 31.12.2017

Fehmi Soğukoğlu , Ramazan Biçer

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.353986

Cited By: 1

Öz

Sûfîlik ve şiîlik günümüzde birbirlerinden ayrı
iki düşünce sisteminin adı olsa da, Şîa’nın imam gördüğü şahsiyetlerle,
sûfîlerin velî gördüğü bazı zâtların ortak olması, iki ekolün imâmete/velâyete
benzer bir yaklaşım içerisinde bulunmalarını mümkün kılmaktadır. Bu doğrultuda
sûfî ve şiîlerin bilgi açısından insanları sınıflandırma şekilleri
incelendiğinde birbirlerine yakın görüşler ürettikleri ortaya çıkmaktadır.

Her iki ekolün insan sınıflandırmasında avam,
havas ve havasü’l-havas diyebileceğimiz üçlü sınıflandırma göze çarpmaktadır.
Bu sınıflandırmanın epistemolojik açıda yapıldığı görülmektedir. Bu bağlamda
bilgiye ulaşabilme noktasında havasü’l-havasın duyu ötesi bilgiye ulaşabilirliği
benimsenirken, diğer insanların standart bilgi kaynaklarının dışına
çıkamayacağı kabul edilir.

Havasü’l-havas teriminin sûfî düşüncede peygamberler
ve velîleri, şiî düşüncede ise peygamberler ve imamları içine alması, bu iki
düşünce sisteminin birbirlerine olan etkisi olarak düşünülebilir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şîa, Epistemoloji, Veli, İmam, Nebî, Havas

WALI-IMAM IN THE EPISTEMOLOGICAL HIERARCHY OF HUMANITY IN TERMS OF SUFISM AND SHIA THOUGHTS UP TO FIFTH CENTURY OF HIJRA ERA

Öz

Although Sufism and Shia are seen as two separate systems of thoughts in today’s world, the fact that some of the Islamic personalities are common in Shia and Sufism as Imam / Wali, makes it possible for both schools of thought to take similar approaches in terms of Walayah / Imamate. Accordingly, when the Shia’s and Sufi’s classification of people in terms knowledge were examined, it is found out that both Shia and Sufism shared similar opinions in this regard.

In both schools of thought, there is a triple classification as avam (commons), havas (notables) and havasu’l-havas (leaders) for the classification of people. It is seen that; this was an epistemological classification. In this context, it is accepted that, havasu’l havas can reach extrasensory knowledge whereas other people are limited with standard source of knowledge. The fact that, havasu’l havas term is used to describe prophets and walis in Sufism whereas it is embraced prophets and imams in Shia, can be considered as the effect of these two systems of thought on one another.

Anahtar Kelimeler

Islamic Mysticism, Shia, Epistemology, Wali, Imam, Prophet, Havas

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî, Şerhu’l-usûli’l-hamse, Kahire: Mektebetü vehbe, 1996.
• Akdoğan, Mehmet Nur, “Kitâbu Süleym b. Kays ve Kaynaklık Değeri”, Bitlis Eren Ünv. SBE. DER., Bitlis: 2014, sy. 2.
• Alper, Hülya, “İbn Sînâ ve Bâkıllânî Örneği’nde İslâm Filozofları ile Kelâmcıların Nübüvvet Anlayışına Genel Bir Bakış” içinde İslâm’da Peygamber İnancı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Bâbertî, Ekmeleddîn, Şerhü’l-akîdeti’t-Tahâviyye, İstanbul: Bereket Yayınları, 2011.
• Bağdâdî, Abdülkâhir, Usûlü’d-dîn, İstanbul: 1928.
• Bâkıllânî, el-Beyan ani’l-farki beyne’l-mu’cizâti ve’l-kerâmât, Beyrut: el-Mektebetü’ş-şarkiyye, 1958.
• Bâkıllânî el-İnsâf, Kahire: el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-turâs, 2000.
• Bereke, Abdülfettah Abdullah, “Hakim et-Tirmizi” DİA, XXX, Ankara: 1997, s. 196-199.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn, Şuabu’l-îmân, I-XIV, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
• Biçer, Ramazan, “Üvey Kardeşlerin Peygamberlik Anlayışlarına Dışarıdan Bakış” içinde İslâm’da Peygamber İnancı, Ensar Neşriyat, İstanbul 2009.
• Buhâri, Muhammed b. İsmâil, Câmiü’s-müsnedi’s-sahih, I-X, Beyrut: Dârü’t-te’sil, 2012.
• Bulut, Mehmet, “İsmet” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 23: 134-136, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cüveynî, İmamü’l-harameyn, el-İrşâd, Mısır: Mektebetü’l-hâncâ, 1950.
• Eş‘arî, el-İbâne, Kahire: Dârü’l-ensâr, 1977.
• Eş‘arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, Beyrut: 1980.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen, Makâlâtü’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî, Kahire: Mektebetü’s-sekâfâti’d-dîniyye, 2005. İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, I-XXXXX, Tah. Şuayb el-Arnaût vd, Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1995.
• İbn Kays, Süleym, Kitabü Süleym b. Kays, Tah. Muhammed Bâkır el-Ensârî, Kum h.1420.
• İbn Manzûr, Muhammed, Lisanü’l-Arab, I-XV, Beyrut: Dârü Sâdir, ty.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh, el-Mebdeü ve’l-meâd, Umman: 1998.
• İsfahânî, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-Evliya, I-X, Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1988.
• Kallek, Cengiz, “Mâverdî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28: 180-186, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kartaloğlu, Habib, “İmamiyye’de Ahbârî-Usûlî Farklılaşması: Şeyh Saduk Ve Şeyh Müfîd Örneği” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, sy. 24 (2011): 193-216.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim, Et-Tearruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf, Beyrut: Darü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• Kuleynî, Usûlü’l-Kâfî, Beyrut: Dârü’t-teâruf, 1990.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Letâifü’l-işârât, I-VI, Kahire: Dârü’l-kutubi’l-arabî, ty.
• Kuşeyrî, Er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, Kitabü’ü-tevhîd, İskenderiyye: Dârü’l-camiâti’l-Mısrıyye, ty.
• Mâtürîdî, Te’vilâtü’l-Kur’ân, Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, I-X, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed, A’lâmü’n-nübüvvet, Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1986.
• Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtu’l-kulûb, I-II, Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
• Muhâsibî, Hâris, “Bed’ü men Enabe İleyhi” içinde Âdâbü’-Nüfûs, Kahire: Dârü’s-selâm, 1991.
• Muhâsibî, el-Aklu ve fehmü’l-Kur’an, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1971.
• Muhâsibî, el-Mekâsib, İskenderiye: Dârü İbn Haldûn, ty.
• Muhâsibî, er-Riâye li hukûkillâh, Kahire: Dârül-meârif, ty.
• Muhâsibî, et-Tevbe, Kahire: Dârü’l-fadîle, ty.
• Muhâsibî, Kitabü’l-ilm, Cezair; el-Mektebetü’l-vataniyye, 1975.
• Muhâsibî, Muatabatü’n-nefs, Kahire: Dârü’l-i‘tisâm, ty.
• Müfîd, Ebû Abdullah, en-Nüketü fî mukaddimâti’l-usûl, Kum: el-Mu’temerü’l-âlemî li elfiyyeti’ş-Şeyh Müfîd, h.1413.
• Müfîd, Evâilü’l-makâlât, Kum: el-Mu’temerü’l-âlemî li elfiyyeti’ş-Şeyh Müfîd, h.1413.
• Müfîd, el-İfsâh fi’l-imâmet, Kum: h.1413.
• Mürtezâ, Şerîf, Resâilü’l-Murtezâ, I-IV, Kum: Dârü’l-Kur’âni’l-kerîm, 2000.
• Mürtezâ, ez-Zehira fî ilmi’l-Kelâm, Beyrut: Müessesetü’t-târihi’l-arabî, 2012.
• Mürtezâ, eş-Şâfî fi’l-imâme, I-IV, Tah. Abduzzehrâ, Tahran: Müessesetü’s-Sâdık, 2004.
• Mürtezâ, Tenzîhü’l-enbiyâ, Beyrut: Dârü’l-edvâ, 1989.
• Nûmânî, İbn Ebî Zeyneb, Kum: el-Gaybe, Dârü’l-Cûlân, 2011.
• Pezdevi, Ebu’l-Yusr, Usûlü’d-dîn, Kahire: Mektebetü’l-ezheriyye li’t-turâs, 2003.
• Radi, Şerif, Hasaisü’l-eimme, Tah. Muhammed el-Hâdî el-Emînî, Meşhed: Mucemmaü’l-buhûsi’l-İslâmiyye, h. 1406.
• Radi, Nehcü’l-belâga, I-IV, Tah. Muhammed Abdu, Beyrut: Dârü’l-ma‘rifet, ty.
• Sadûk, Ebû Ca‘fer, el-Hisâl, Kum: h. 1403.
• Sadûk, İlelü’ş-şerai‘,Beyrut: Dârü’l-Mürtezâ, 2006.
• Sadûk, el-Hidâye, Kum: Muessesetü’l-İmami’l-Hâdî, h.1418.
• Sadûk, Kemâlü’d-dîn ve tamâmu’n-ni’met, Tah. Hüseyn el-A‘lemî, Beyrut: Muessesetü’l-a‘lemî, 1991.
• Sadûk, Musannefâtu Şeyh Sadûk, Kum: Dârü’l-Müctebâ, 2008.
• Semerkandî, Ebü’l-Kasım Hakîm es-Semerkandî, es-Sevâdü’l-a‘zam, Ter. İbrahim Koçaşlı, Balıkesir: 1964.
• Serrâc, Ebû Nasr, Lüma‘, Mısır: Darü’l-kütübi’l-hadise, Tah. Abdulhalîm Mahmud, 1960.
• Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm, Beyânü’l-fark beyne’s-sadr ve’l-kalb ve’l-lübb ve’l-fuâd, Tah. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, Kahire: Merkezü’l-kitâb li’n-neşr, ty.
• Tirmizî, Hatmü’l-evliyâ, Beyrut: Tah. Osman İsmâil Yahya, el-Matbaatü’l-Katalûkiyye, 1965
• Tirmizî, Edebü’n-nefs, Tah. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye el-Lübnâniyye, 1993.
• Tirmizî, el-Menhiyyât, Tah. Muhammed Osman, İskenderiye: Mektebetü’l-Kur’ân, 2002.
• Tirmizî, Gavru’l-umûr, Tah. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih, Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 2002.
• Tirmizî, İsbâtü’l-ilel, Tah. Halid Zehrî, Ribat: Dârü’l-beydâ, 1998.
• Tirmizî, Ma‘rifetü’l-esrâr, Tah. Muhammed İbrâhim el-Ceyyûşî, Kahire: Dârü’n-nehdati’l-arabiyye, 1977.
• Tirmizî, Nevâdiru’l-usûl, I-VII, Tah. Tevfik Mahmud Tekle, Dimeşk: Dârü’n-nevâdir, 2010.
• Topaloğlu, Bekir ve İlyas Çelebi, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İsam yayınları, 2013.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer, Er-Resâilü’l-uşr, , yy: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, h.1414.
• Uludağ, Süleyman, “Abdal” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1: 59-61, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, “Avam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4: 105, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, “Havâtır” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16: 526, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ,“Velî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43: 25-28, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Peygamber” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34: 257-262, İstanbul: TDV Yayınları, 2007