Senûsî’nin Ümmü’l-Berâhin Adlı Risalesinde Peygamberlerin Sıfatlarının İspatında Kullanılan İstidlâller

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 1, 113 - 128, 30.06.2018

Nail Karagöz

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.411843

Öz

Muhammed b. Yusuf es-Senûsî, IX. (XV.) yüzyıl Kuzey Afrika’sının önemli Eşʻarî kelâmcılarındandır. Onun başta kelâm ve tasavvuf olmak üzere ilâhiyât ilimlerinin pek çoğunda eserler kaleme aldığı bilinmektedir. Bu ilimlerin arasında mantık ilminin de yer almış olması onun, “istidlâl” konusunda söz sahibi olduğunu göstermektedir. Senûsî’nin Ümmü’l-berâhin adlı risâlesi “Lâilâhe illallah Muhammedün Resulullah” sözünün bütün akîdenin kaynağı olduğu inancını delillendirmek maksadıyla yazılmıştır.

Allah’ın varlığı ve sıfatlarının ispatı için kullandığı istidlâller yanında o, risâlesinde “Muhammedün Resulullah” sözüne dayanarak peygamberlerde bulunması gereken özellikleri de ortaya koymuş ve sıdk, emânet ve tebliğ olarak saydığı bu özellikleri çeşitli delillerle ispatlamaya çalışmıştır. Senûsî, bu sözün kapsamına diğer peygamberlere, meleklere, semavî kitaplara, âhiret gününe inanmanın da girdiğini savunur. Ona göre bunun sebebi, Hz. Peygamber’in bütün bunları tasdik etmeyi din olarak getirmiş olmasıdır. O, “Ümmü’l-berâhin”de peygamberlerin sahip oldukları sıfatlarla ilgili istidlâllerini daha çok hulfî kıyâsa dayandırmıştır. Bunun yanında muʻcize ile istidlâl, iki aslı bir sonuca göre düzenleme, zincirleme kıyâs, matvî kıyâs formlarını da kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Eşʻarî, Senûsî, Ümmü’l-berâhin, istidlâl, peygamberlerin sıfatları, ispat

Argumentations in Proving Attributions of Prophets in Sanūsī's Treatise, Umm al-Barāhīn

Öz

Muhammad b. Yusuf al-Sanusi is one of the most important Ash'ari theologist in the 15th century North Africa. It is known that he wrote in most of the theological sciences which mainly in theology and mysticism. The fact that logic science is also included among these sciences, reflects the level of development in terms of "istidlal". Senûsî's booklet named "Umm al-berahin” was written with the purpose of proving the belief that "There is no God but Allah and Muhammad is his messenger" is the source of all faith. 

In addition to the inferences about Allah and His attributes he also explained the attributes that must be found in the messengers based on the word "Muhammad is His messenger" and also tried to prove these features, which are considered to be truthfulness, rescript and notification, with various arguments. According to Sanusi, who defends the opinion that belief to the Hereafter, other prophets, angels, sacred books were entering this context, this is because the Prophet brought religion as a means to attest to all this. He based his inferences about the messengers adjectives on the inverse analogy in "Umm al-barahin". Besides, he used "inference by using miracle", "arrangement two original according to a result", "chained analogy", "arrangement according to two original results" and "abbreviated analogy" forms.

Anahtar Kelimeler

Theology, Ash‘arite, Sanūsī, Umm al-barāhīn, istidlāl, attributes of prophets, to prove

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Mi’yâr-ı Sedad. sad. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: 1998.Âmidî, Seyfeddin. Ebkâru’l-efkâr fî usulü’d-din. 2. cilt. Beyrut: 2003.
• Aruçi, Muhammed. “Senûsî, Muhammed b. Yûsuf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36: 534-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bâcûrî, İbrahim. Tuhfetü’l-mürîd alâ Cevhereti’t-tevhîd. thk. Ali Cuma Muhammed eş-Şâfiî, Kahire: 2002.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlü’d-din. İstanbul: 1981.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Muvazzah İlm-i Kelam, (Açıklamalı İlm-i Kelam Dersleri). Sad. Salih Sabri Yavuz-Faruk Sancar, İstanbul: Semerkand, 2015.
• Çelik, Ahmet. Ebû Abdullah Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin Kelâm Anlayışı, Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2015.
• Ebû Mansur Muhammed Mâturîdî, Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: İsam Yayınları, 2005.
• Ebû Mansur Muhammed Mâturîdî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
• Emiroğlu, İbrahim. Ana Hatlarıyla Klasik Mantık. İstanbul: 1999.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: 2009.
• Firuzâbâdî. Kâmusu’l-Muhit, 2. cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1997.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-itikâd. Beyrut: 1993.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan el-Meydanî. el-Akidetü’l-İslâmiyye ve üsüsühâ. Dımeşk: ts.Halid Zehrâ. Ümmü’l-Berâhin ve yelîhâ Şerh-i Ümmi’l-Berâhin. Beyrut: 2009.
• İbn Mâce, Sünen. thk. Şuayp Arnavut, 2. cilt. yr: Daru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2009.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Felsefe Dersleri. 1. cilt. İstanbul: 1330.
• Karagöz, Nail. “Senûsî’nin Ümmü’l-Berâhin Adlı Risalesinde Kullandığı Allah’ın Varlığına ve Sıfatlarına Yönelik İstidlâlleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/5 (2016): 1380-1399.
• Karagöz, Nail. Hanefî-Mâturîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl. (Ankara: Serüven Yay. 2015).
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kulûb ve’l-fünûn. nşr. Şerefettin Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge. 1. cilt. İstanbul: 1951.
• Kılavuz, A. Sâim. Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Öner, Necati. Klasik Mantık, Ankara: 1986.
• Özpilavcı, Ferruh. “Klasik Mantık Metinleri Bağlamında Muhammed b. Yusuf es-Senûsî'nin Muhtasaru'l-Mantık. İsimli Eseri”, İslami İlimler Dergisi 10/10 Güz (2015): 7-23.
• Senûsî, Muhammed b. Yusuf, Suğra’s-suğrâ (Selâsü Akâidi Eş’ariyye içinde), thk. Hâlid Zehrâ, Rabat: Daru Ebî Rakrâk, 2012.
• Senûsî, Muhammed b. Yusuf. Şerhu Suğra’s-suğra fî ilmi’t-tevhîd. thk. Saîd Fûde, Ammân: Daru’r-Râzî, 1427/2006.
• Senûsî, Muhammed b. Yusuf. Umdetu’t-tahkîh ve’t-tesdîd fî Şerhi Akîdeti’t-tevhîd ev Şerhu’l-Akîdeti’l-Kübrâ. thk. Buka’bir Belgard el-Muaskerî, Cezâyir: Dâru Kerdâde, 2011.
• Senûsî, Muhammed b. Yusuf. Ümmü’l-berâhin. 37 Hk 173/1: 1b-4b. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi.
• Şeyhzâde, Abdurrahim b. Ali. Nazmü’l-ferâid ve cem’u’l-fevâid. Mısır: 1317.
• Şık, İsmail – Sadıker, Ömer. “Nübüvvetle İlgili Bazı Kavram ve Konular”, Kelâm IV Sistematik Kelâm 2 Nübüvvet-Meâd, Ankara: Araştırma, 2016. 33-75.
• Şık, İsmail - Çetin, Rabiye. “Mucize”, Kelâm IV Sistematik Kelâm 2 Nübüvvet-Meâd. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016, 77-97.
• Taylan, Necip, Anahatlarıyla Mantık. İstanbul: 2011.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Akâidü’s-Senûsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2: 219-221. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Eş’ariyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11: 447-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1985.
• Yılmaz, Mustafa Selim. “Senûsî Akaidinin Tahlili” Afrika’da İslâmiyet:-Dünü, Bugünü, Yarını-, 731-750. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Yörük, İsmail – Şık, İsmail. “Kelam Açısından Hz. Peygamberin Ümmiliği” Dini Araştırmalar Dergisi, 7/19: 173-189.
• Yürük, İsmail – Akbaş, Hamdi. “İmam Eşʻarî ve Eşʻarîlik”, Kelâm IV Kelâm Tarihi ve Kelâm Okulları, Ed. İsmail Şık-Nail Karagöz, Ankara: Gece Kitaplığı 2017.
• Zebidî, Ebu’l-Abbâs, Şihâbeddîn. Tecrid-i Sarih Tercümesi ve Şerhi. Trc. Kamil Miras, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1971.