Şeytan’ın Saptırmasına İlişkin Kur’an İfadelerinin İrade Hürriyeti Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 185 - 206, 30.06.2019

Mehmet Emin Günel

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.461707

Cited By: 1

Öz

Kur'an-ı Kerim’de şeytanın insan iradesi üzerinde etkili olduğuna ilişkin ifadeler bulunmaktadır. Birçok ayette şeytan ve taraftarlarının, insanoğlunun en büyük düşmanı olduğu hatırlatılmakta ve onların insanları saptırmak için kurduğu tuzaklardan söz edilmektedir. İnsanlardan ve cinlerden olan bu şeytanlara nispet edilen ifadeler, onların tuzaklarına karşı insanın çaresiz bir durumda olduğunu düşündürdüğü gibi insanın eylemlerinde tam bir hürriyete sahip olup olmadığı hususunda da bazı soru işaretlerine neden olmaktadır. Nitekim bu ayetlere ilişkin tefsir kaynaklarında, irade hürriyetine muhalif bazı yorumlara rastlanabilmektedir. Kur’an’daki bazı pasajlarda ise şeytanın kurduğu tuzakların zayıf ve aşılması mümkün bir yapıda olduğu vurgulanmaktadır. Bu durum, konunun kelâmî açıdan değerlendirilmesini zaruri hale getirmektedir. Nitekim şeytanların, insan hürriyetini kısıtlamaya yönelik saptırma girişimleri, kelâm kaynaklarında “insanın özgürlüğü ve fiillerindeki sorumluluğu” konularıyla birlikte ele alınmış; insan fiilleri, iradenin fiillerdeki rolü ve irade hürriyeti bağlamında tartışılmıştır. Bu çalışmada şeytan ve taraftarlarına nispet edilen saptırma eylemlerinin, insan iradesini ne ölçüde etkilediği ve bu etkilenmenin özgür iradeye bir sınırlama getirip getirmediği hususları, ilgili kelâmî tartışmalarla birlikte ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Kelam, Şeytan, İrade, Saptırma, Kur’an

The Evaluation of Quranic Statements Related to Satan Discortion in terms of Freedom of Will

Öz

There are statements in the Qur'an that Satan has an influence on human will. In many verses, it is recalled that the devil and his followers are the greatest enemy of mankind, and they set up traps to mislead humans. The expressions that are related to these satans from humans and demons make people think that they are desperate against their traps and cause some questions about whether human beings have full freedom in their actions. As a matter of fact, there are some interpretations in opposition to the freedom of will in the commentary sources regarding these verses. In some passages in the Qur'an it is emphasized that the traps set up by the devil are weak and can be overcome. This situation makes it necessary to evaluate the issue in terms of theology. As a matter of fact, the attempts of the devils to divert human freedom were handled along with the subjects of human freedom and responsibility in their actions in Kalam sources; and discussed in the light of human actions, the role of will in actions and freedom of will. In this study, how misguided actions of the devil and his followers affect the human will and whether this influence brings a limitation to the free will; will be discussed together with the relevant theological discussions.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Satan, Volition, Misleading, the Holy Qur’an

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. Kur’an’da Hidâyet ve Dalalet. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995.Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir (v. 403/1013). Temhîdu’l-Evâili fî Telhîsu’d-Delâil. (İmâdüddîn Ahmed Haydar). Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, 1407/1987.Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (v.324). Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Mûsâllî. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebet'ü Nehdati'l-Mısrıyye, 1950.Hucceti, Muhammet Bakır. İblis fi’l-Kur’an ve’l-Hadis. Beyrut: Daru’l-Mücteba, 1993.Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. nşr. Abdülkerim Osman. 3.Baskı. Kahire: Mektebetü’l -Vehbe, 1996.-------------- Tenzîhu’l-Kur’ânani’l-Metâin. Beyrut: Dâru’l-Nehdati’l-Hadîse, İbn Hazm, Ali b. Ahmed (v. 456h.). el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ahvâi ve’n-Nihal. thk. Muhammed İ. Nasr, Abdurrahman Umeyre, I-V. Beyrut: Dâru’l-Cîl, Thsz.İbn Cevzî, Cemalettin Ebi’l-Fereç Abdurrahman. Telbisü İblis. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2001.-------------, Keydü’ş-Şeytan. thk. Ebi’l Esbal ez-Züheyrî. Kahire: Mektebetu İbnTeymiyye, 1999.İbrâhîm Kemal Edhem. el-Alaka beyne’l-Cin ve’l-İns. Beyrut: Dar Beyrut, 1993.İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir, Muhammed Ahmed Hasebullah, Haşim Muhammed eş-Şazeli. Kahire: Dâru’l-Maarif, Thsz.İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin Ragıp (v. 502h.). el-Müfredât fi Garibi’l-Kur’an thk. Muhammed Seyyid Kiylani. Kahire: Matbaatü’l-Halebi, 1961.El-Mağnisâvî. Ebu’l-Muntehâ Ahmed b. Muhammed Hanefî. Şerh’ul-Fıkh’ıl-Ekber. Haydarabât: Meclis Dâirati’l-Meârifi’n-Nizâmiyye,1815. 162.Mâturidî, Ebu Mansûr Muhammet b. Muhammet b.Mahmut, (v. 333h./944m.). Te’vilât-ü Ehli’s-Sünne. thk. Fâtıma Yusuf el-Haymî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.Müslim, İbn Haccac Ebu’l-Hasan El-Kuşeyri (v. 261h./875m.). el-Musnedu’s-Sahîhi’l-Muhtasaru binagli’l-Adli ani’l-Adli İla Rasulillah (Sahihu Müslim). thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, Thsz.Nesefî, Ebû’l-Muʻîn Meymun b. Muhammed b. Mekhul. Bahru’l-Kelâm fî Akâidi Ehli'l-İslâm. thk. Veliyyüddîn M. Salih. Dimeşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfur, , 1421/2000.Osman, Abdulkerim. Nazariyyetu’t-Teklîf: Ârâi’l-Kâdî Abdulcebbari’l-Kelâmiyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, Thsz.Ömer Süleyman el-Eşkar. Alemu’l-Cin ve’ş-Şeytan. El Kuveyt: Mektebu’l-Felah, 1984.Râzî, Ebu Abdullah Muhammed Fahreddin (v. 606h./1210m.). Mefâtihu’l-Ğayb(Et-Tefsiru’l-Kebir). Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.Taberî, Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-Beyân an Te’vili Âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin Et-Türki. Kâhire: Daru Hicr, 1422h./2001m.Vahid Abdüsselam. Vikâyetü’l-İnsan mine’l-Cin ve’ş-Şeytan. Kahire: Mektebetu’t-Tâbiin, 1997.Yılmaz, Ali. “Arap Edebiyatında Şeytânlı(Cinli) Şairler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2, (2002): 261-268.Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud (v. 538h./1143m.). el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmiu’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Arabiyye, 1407h.