Heidegger'in Sorusu, Descartes'ın Suskunluğu ve Taşköprülüzâde'nin Cevabı

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 36 - 58, 30.06.2019

Fatih İbiş

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.541355

Öz

XVII. yüzyıl filozoflarından Descartes, bir seferinde bilimler tasnifi bağlamında felsefeyi bir ağaca benzetir. Descartes’a göre felsefe, “kökleri metafizik, gövdesi fizik, dalları tıp, mekanik ve etikten oluşan bir ağaç”tır. Felsefe ağacı olarak da adlandırılan bu tasnif genel anlamda Kartezyen geleneğin ve dolayısıyla modern felsefenin bilim paradigmasını sembolize eder. Descartes’ın ünlü ağacı üç asır sonra gelen bir filozofun yönelttiği ağır bir soruyla köklerinden çatırdamaya başlar. Bu zat Alman filozof Heidegger’dir. Heidegger, Fransız filozofa “Felsefe ağacının kökleri hangi toprakta tutunur?” diye sorar. Heidegger’in bu sarsıcı sorusunu yanımızda mahfuz tutarak biz Descartes öncesi asra gitmek istiyoruz. Bu soruya ünlü Osmanlı âlimi Taşköprülüzâde tarafından dolaylı olarak verilmiş cevabın peşine düşüyoruz. Üç ciltlik Miftâhu’s-Saâde adlı eserinde Taşköprülüzâde, kendinden önce örneği olmayan bir tarzda oldukça farklı bir ilimler tasnifi ortaya koyar. Burada dikkatimizi çeken şey Taşköprülüzâde’nin de ilimleri Descartes gibi ağaç sembolü üzerinden temellendirerek nazarlarımıza sunmasıdır. Bu temellendirmeyi Taşköprülüzâde’nin tasnifini yaparken eserinin konu başlıkları için seçtiği bölüm başlıklarında görüyoruz. Diğer yandan bu başlıklar Osmanlı ilim geleneğinin sınırlarını ve derinlik düzeyini göstermesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Taşköprülüzâde, Heidegger, Descartes, varlık

Heidegger’s Question, Descartes’ Silence and Tashkubrızadah’s Answer

Öz

Descartes, one of the 17th century philosophers, likens philosophy to a tree in the context of the classification of sciences. According to him, philosophy is a tree: roots are metaphysics, body is physics and branches  are medicine, mechanics and ethics. This classification is also called as the tree of philosophy and it symbolizes the scientific paradigm of the Cartesian tradition and therefore the modern philosophy in general. Descartes' famous tree was shaken with a heavy question asked three centuries later by the German philosopher Heidegger. Heidegger asks the French philosopher: “What is the soil of the Philosophy tree?”. We want to go back in time before Descartes, keeping this challenging question of Heidegger and aiming to find the answer given by the famous Ottoman scholar Tashkubrizadah. In his three-volume work called as Miftâh al-Sa‘âdah, Tashkubrizadah sets out a very distinctive classification of ‘ulûm that have not seen before. What also attracts our attention here is that Tashkubrizadah also draws a tree symbol just like Descartes in his classification. We see this foundation in the section headings of his work. These headings also have a special importance in terms of showing the boundaries and depth of Ottoman ‘ilm tradition.

Anahtar Kelimeler

Tashkubrizadah, Being, Knowledge, Philosophy, Heidegger, Descartes

Kaynakça

• KAYNAKÇAAtay, Hüseyin. “Bazı İslam Filozof ve Düşünürlerine Göre İlimlerin Sayımı ve Tasnifi”. Ankara: İslami İlimler Enstitüsü Dergisi, 1980.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yay., 2016.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 1333.
• Descartes, René. Principles of Philosophy, (in The Philosophical Writings of Descartes), trans. John Cottingham, Robert Stoothoff, Dugald Murdoch. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. I-III.
• El-Cürcani, Es-Seyyid eş-Şerif Ali b. Muhammed. Hâşiye alâ Levâmi‘il-Esrâr fî Şerhi Metâli‘il Envâr. İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası,1303.
• El-Gazzâlî, El-İmam. Mîzânü’l-Amel. thk. Dr. Süleyman Dünya, Kahire: Dâru’l-Maârif, 1964.
• Er-Râzî, El-İmam Fahruddin, el-Metâlibu’l-Âliyye mine’l-İlmi’l-İlahi. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabi, 1987.
• Er-Râzî, Kutbuddin. er-Risâletü’l-Ma‘mûletü fî’t-Tasavvur ve’t-Tasdîk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Et-Teftazani, Sadüddin. Şerhu’l-Akaid Tercemesi, müt. Sırri Girîdî. Rusçuk: Asıtane, 1292 (h).
• Heidegger, Martin. Metafizik Nedir?. çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2009.
• Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
• Heidegger, Martin. Was Ist Metaphysik?. Frankfurt: Vittorio Klostermann Frankfurt AM, 1955.
• Kutluer, İlhan. “Miftâhu’s-Saâde”. DİA, XXX, 18-19.
• Mustafa, İbrahim, vd. el-Mucemu’l-Vasît. İstanbul: Çağrı Yay., 1996.
• Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsû’l-Basît fi Tercimeti’l-Kâmûsi’l-Muhît-Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. Haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013. I-VI.
• Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-Saâdet ve Misbâhu’s-Siyâdet fî Mevduâti’l-Ulûm. neş. Muhammed Ali Beydun. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. er-Risâletü’l-Câmia li Vasfi’l-Ulûmi’n-Nâfia. tahk. ve çev. Murat Kaş. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yay., 2016.
• Taşköprîzâde, Ahmed Efendi. es-Seâdetü’l-Fâhira fî Siyâdeti’l-Âhira fî Mevdûâti’l-Ulûm. tahk. ve terc. Sami Turan Erel. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yay., 2016.
• Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi. Sayı: 22, İstanbul 2011.
• Unan, Fahri. “Taşköprülü-zâde’nin Kaleminden XVI. Yüzyılın “İlim” ve “Alim” Anlayışı”. Osmanlı Araştırmaları. XVII, İstanbul 1997.