Vahiy ve İlhâm Bağlamında Erken Dönem Hanefî-Mâtürîdî Kelâm Sisteminin Tasavvufla İlişkisi

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 2, 348 - 379, 31.12.2019

Yunus Eraslan , Mahmut Çınar

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.603869

Cited By: 2

Öz

Öz (150-250 kel

VAHİY ve İLHAM BAĞLAMINDA
HANEFÎ-MÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ

                                                                                                                                
                                                                                                                   

Özet

Modern zamanlarda Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemi ilham
konusundaki ihtiyatlı tavrından dolayı genellikle tasavvuf karşıtı ya da tasavvufa
karşı mesafeli olarak algılanmıştır. Ancak gerek Mâtürîdî gerekse
Hanefî-Mâtürîdî kelâmcıları eserlerinde ilham konusunu geniş bir anlam
yelpazesinde sunarak, ilhamın varlığını kabul etmişlerdir. Bununla birlikte
ilhamı objektif bir bilgi kaynağı olarak kabul etmemişlerdir. Ancak Mâverâünnehir
coğrafyasında etkili olan sûfîlerin de Hanefî-Mâtürîdî kelâmcılarının ilhamın
bağlayıcılığı ve objektif bilgi kaynağı olmadığı yönündeki düşüncelerine
paralel bir anlayış içerisinde oldukları görülmektedir. Ayrıca Hanefî-Mâtürîdî kelâm
sisteminin ilham konusundaki eleştirilerinin asıl hedefinin tasavvuf ve sûfîler
olmadığı anlaşılmaktadır. Tasavvuf içinde onların eleştirilerini haklı
çıkaracak şekilde bir düşünce içine giren bazı sûfîler olsa da, bu eleştirilerin
hedefinin Şiî-Bâtınî fırkalar olduğu anlaşılmaktadır. Bu makalede başta
Mâtürîdî olmak üzere Hanefî-Mâtürîdî kelamcılarının ilham kavramına
yükledikleri anlam ve ilhamın bilgi değeri, vahiyle irtibatlı bir şekilde
incelenecektir. Bununla birlikte Hanefî-Mâtürîdî kültür havzasında varlık
gösteren sûfîler ile Şiî-Bâtınî akımların konuyla ilgili değerlendirmelerine
yer verilmek suretiyle Hanefî-Mâtürîdî kelamcılarının ilham konusundaki
tavırlarının sebepleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Hanefî-Mâtürîdî,
vahiy, ilham, tasavvuf.

THE RELATIONSHIP BETWEEN HANAFĪ- MĀTURĪDĪ KALAM SYSTEM AND SUFISM IN THE
CONTEXT OF REVELATION AND INSPIRATION

Abstract

In modern times, the Hanafī- Māturīdī kalam system was
generally perceived as anti-Sufi or distant from Sufism because of its cautious
attitude towards inspiration. However, both Māturīdī and Hanafī-Māturīdī theorists
have accepted the existence of inspiration by presenting the subject of inspiration
in a wide range of meanings in their works. However, they did not accept
inspiration as an objective source of information. However, Sufis who are
influential in the geography of Maveraunnehir also have a parallel
understanding of the Hanafī-Māturīdī
theorists thought that inspiration is not a binding and objective source of
information. It is also understood that the main target of the criticism of the
Hanafī- Māturīdī
kalam system on inspiration was not Sufism and Sufis. While there are some Sufis
in Sufism who fall into a way of justifying their criticism, it is understood
that the target of these criticisms are the Shiite-Bātınī
groups. In this article, the meaning and the value of knowledge that the Hanafī-Māturīdī theorists,
especially Māturīdī,
have uploaded to the concept of inspiration, will be examined in a way that is
connected with revelation. However, the reasons of the attitude of Hanafī-Māturīdī theorists
towards inspiration will be examined by evaluating the Sufis and Shiite-Bātınī groups
that exist in the Hanafī-Māturīdī
culture geography.

Keywords: Hanafī-Māturīdī,
revelation, inspiration, Sufism.

 ime) ve yukarıdaki kutucuğa anahtar kelimeler (5-7 kelime)

İngilizce öz ve anahtar kelimeler de aynı sınırlar çerçevesinde yazılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Hanefî-Mâtürîdî, vahiy, ilham

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-A’lâ. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî'nin Tasavvuf Felsefesi. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Ak, Ahmed. “Mâtürîdî Alimlere Göre İlhâmın Bilgi Kaynağı Olması Sorunu”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Güz 2014): 129-146.
• Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi.4. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Aslan, Abdülgaffar. “Kelâm’da İlhâmın Bilgi Değeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2008): 25-45
• Avcu, Ali. “Maveraünnehir Hanefî Hukukçularının İsmailîlik Algılarına Bir Bakış”. IV. Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu Hanefîlik-Mâturîdîlik (05-07Mayıs 2017). ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç, Yusuf Koçak. 47-54. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017.
• Bağdadî, Abdulkâhir. Usûli’d-dîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Birsin, Mehmet. “Fıkıh Usulünde ilhâm ve Bunun Bilgi Değeri”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı. ed. Mahmut Çınar. 249-264. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2015.
• Câmî, Abdurrahman. Nefahatü'l-üns. Trc. Lamiî Çelebi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
• Çınar, Mahmut. İmam Şarânî ve Muhyiddin İbnü'l Arabi’ye Göre Nübüvvet İnancı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn el-Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh.“el-Âlim ve’l-müteallim”, İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. Nşr. Mustafa Öz. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1992.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u ulûmu’-d-dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. 4 cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, ts.
• Hizmetli, Sabri, “Karmatîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 510-514. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfu’l-mahcûb. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed el-Ensârî. “Vahy”. Lisânü’l-arab.15: 479-480.15 cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 2010.
• İhvân-ı Safâ. Resâilü ihvâni’s-safâ. 3 cilt. Kum: Mektebetü’l-A’lâmü’l-İslâmî, 1405.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. “İlhâm”. Müfredâtü elfâzi’l-Ķur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 748. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2009.
• İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 190-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992. Kelabâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taarruf. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk. el-Kâfî. Thk. Ali Ekber Ğıffârî. 5. Baskı. Tahran: Dârul Kütübil İslâmî, 1363.
• Kureşî, İbn Ebî’l-Vefa Muhyiddîn Abdulkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-mudıyyefi tabakâti’l-hanefiyye. Thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. 5 cilt. Kahire: Hicrli’t-tıbaa ve’n-neşr, 1993.
• Leknevî, Muhammed Abdulhay. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. Thk. Muhammed Bedruddin Ebu Firas. Kahire: y.y., 1324.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. Nşr. Bekir Topaloğlu. 18 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlât Tercümesi. Ed. Yusuf Şevki Yavuz.18 cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015-2019.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebṣıratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlık Yayınları, 1993.
• Nesefî, Ömer. “Kitâb fî mezâhibi’l-mutasavvıfa”. et-Taarruf. Trc. Süleyman Uludağ.261-267. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Rudolph, Ulrıch. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim ez-Zâhid. Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd. Nşr. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li-ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1432/2011.
• Sâlimî, Ebû Şekûr. et-Temhîd fi beyani’t-tevhîd. Dehli: el-Matbau’l-Farukî, 1309.
• Semerkandî, Ebû Leys. Tefsîru Semerkandî el-müsemmâ Bahru’l-Ulûm. Thk. Ali Muhammed Muavvıd-Adil Ahmed Abdulmevcûd-Zekeriyyâ Abdulmecîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 1993/1413.
• Semerkandî, Alâuddîn. Mîzânu’l-usûl fi netâici’l-ukûl. Thk. Abdulmelik Abdurrahman Esedi’s-Suudî. 2 cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1984.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefa el-Efgani. Haydarabad: Lecnetü’l-Meârifi’n-Nu’mâniyye, 1193.
• Soğukoğlu, Fehmi. Sûfî ve Şiîlerde Bilgi Anlayışı. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2017.
• Süleym b. Kays, Ebû Sâdık. Kitabü Süleym b. Kays. Thk. Muhammed Bâkır el-Ensârî. Kum: y.y., 2006. Sem’ânî,Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 13 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü Meârifi Osmâniyye, 1977.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’İlmiyye, 1992/1413.
• Şerif Râdî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed. Hasâisü’l-eimme. Thk. Muhammed el-Hâdî el-Emînî. Meşhed: Mecmeu buhûsi’l-İslâmiyye, 1406.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî. Tashîhü i’tikâdi’l-imamiyye. Thk. Hüseyin Dergâhi. Kum: el-Mu’temerul Alemi, 1413.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî. Evâilü’l-makâlât. Thk. İbrâhim Ensari. Kum: el-Mu’temerul Alemi, 1413.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. İlelü’ş-şerai‘. Thk. Seyyid Muhammed Sâdık. Necef: el-Mektebetü’l-Haydariyye, 1966.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. “Vahy”. Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 2:1772. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. “İlhâm”. Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 1: 256-257. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm. Tahsîlu nezâiru’l-Kur’ân. Thk. Hüsnî Nasr Zeydân. Kahire: Mektebetü Ammâr, 1969.
• Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm. Hatmü’l-velâye. Thk. Osman İsmail Yahya. Beyrut: Matbaatü Kasüleykiyye, 1965.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhâmîd b. Hüseyn Üsmendî es-Semerkandî. Lübâbü’l-kelâm. Thk. M. Sait Özervarlı. 2. Baskı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlhâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 98-100. Ankara: TDV Yayınları, 2000.