Mâturîdî’de “Şâhidin Gâibe Delâleti" Metodu

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 2, 321 - 347, 31.12.2019

Nail Karagöz

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.622883

Cited By: 4

Öz

Öz 

Mâtürîdî, dinin
anlaşılmasında akla verilen değer açısından Eş‘arîler ile Mu‘tezile arasında
konumlandırılmaktadır. Mâtürîdî’nin akıl yürütme anlayışında, gerçekliği beş
duyu ile algılanabilen ve şehâdet âlemi olarak adlandırılan dış dünyanın ayrı
bir yeri vardır. Mâtürîdî’ye göre bu dünya, beş duyunun algı alanına girmeyen ve
gayb âlemi olarak bilenen duyular ötesi âlemin varlığına delil teşkil
etmektedir. Kitâbu’t-Tevhid’de bu delillendirme “Delâletü’ş-Şâhid
ale’l-Gâib” terkibiyle ifade edilmiştir.  “Görünür âlem” veya “duyular âlemi” de denilen
bu âlem, bizzat varlığıyla onu var edenin varlığına şahitlik etmektedir. Ancak
görünür âlemin, görünmezin varlığına şahitliğinin her zaman mümkün olup
olmadığı tartışmalıdır. Şayet bu mümkünse hangi şartlarda gerçekleşeceği,
üzerinde durulması gereken konulardandır. Söz gelimi görünür âlemin kendisinin
özelliklerini taşıyan bir âleme şahitlik ettiği kabul edildiğinde bu durum
Allah hakkında nasıl uygulanacaktır? Yani Allah’ın da bu âlem gibi fizik
kurallarına bağlı bir varlık olduğu mu kabul edilecektir? Zira görünür âlemin
kendisi gibi bir âleme şahitlik ettiğini kabul etmek böyle bir sonuca
götürebilir. Öte yandan Allah ve sıfatları ile ahiret âlemi gibi konularda bu
metodun kullanılmaması durumunda bilgi elde edilebilecek başka bir yol var
mıdır? Mesela duyu organları bu sahada ne kadar etkindir? Veya “doğru haber”den
elde edilen bilgi kendi başına yeterli midir?

Çalışmamız, Mâtürîdî’nin görünür
âlemi temel alarak görünmez âlemle ilgili yorumlamalarında nasıl bir yol takip
ettiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, literatür taraması, kavram
tahlili, metin yorumlama yollarıyla yapılmış ve Mâtürîdî’nin Kitâbu’t-Tevhid
ve Te’vîlat adlı eserleriyle sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdî, Gayb, İstidlâl, Kitâbü’t-Tevhîd, Te’vîlât

Kaynakça

• Abdünnâfî Efendi. Mizân-u Şerh-i Mütercim-i Burhan. İstanbul: Âmire Matbaası, 1297.
• Altıntaş, Ramazan. “Kelâmî Epistemolojide Aklın Değeri”. Kelâm'da Bilgi Problemi. Bursa: 2003.
• Altıntaş, Ramazan. “Delil ve Delillendirme Yöntemleri”. Kelam El Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXV: 529-539, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr. Kitâbü’t-Temhîd. Thk. Şeyh İmâdüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Buhârî, Abdülaziz b. Muhammed. Keşfü'l-esrâr şerhu Usûli'l-Pezdevî. 4 cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1997.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Nşr. Abdülazîm ed-Dîb. Devha: Câmiatu Katar, 1399/1978.
• Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. Beyrut: 1421/2001.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlâlin Mantiki Yapısı-İlk Dönem Sinni Kelam Örneği-. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2001.
• Duman, Ali. “İmam Matürîdî’nin Te’vilatü’l-Kur’an’ında Akıl Yürütmeyle İlgili Kavramlar –Fıkıh, İstidlâl, Kıyas”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2014; 5(1): 116-103.
• Düzgün, Şaban Ali. “Kelâmda Delillendirme Yöntemleri”. Sistematik Kelâm. Ankara: Grafiker Yayınları, 2005.
• Erkol, Ahmet. “Kelâm İlminde ‘Kıyasü’l-gâib ala’ş-şâhid’ Metodunun Kullanımı”. Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 8, sy. 20 (Yaz 2004): 157-176.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbü’l-Luma‘. Nşr. Richard J. McCarthy. Beyrut: 1952.
• İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. Thk. Abdullah Ali el-Kebir, Muhamed Ahmed Hasbullah, Haşim Muhammed eş-Şazeli. 6 cilt. Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Îcî, Adûduddîn Abdurrahman b. Ahmed. el-Mevâkıf. Nşr. Abdurrahman Umeyre. 3 cilt. Beyrut: 1997.
• İsfehanî, er-Râgıb. Müfredâtü Elfâzı’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnân Dâvûdî. Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Kadı Abdulcabbar. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Nşr. Abdülkerîm Osman, Kahire: 1988.
• Karagöz, Nail. Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl (Hulviyyât Örneği). Ankara: Serüven Yayınları, 2015.
• Karagöz, Nail. "Mâtürîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları". Kader 16 / 2 (Aralık 2019): 241-263.
• Lâmişî, Mahmud b. Zeyd. Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd. Thk. Abdulmecid Türkî. (Beyrut: 1995.
• Leknevî Abdulalî Muhammed b. Nizâmeddin. Fevâtihu’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur, Kitâbü’t-Tevhîd, Thk. ve Tal. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: İsam Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur. Kitâbü’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Ankara: İsam Yayınları, 2002.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn. Kitâbü’t-Temhîd. Çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Neşşar, Ali Sâmi. Menâhicü’l-Bahs inde Müfekkiri’l-İslâm. Nşr. ‘Abduh er-Râcihî, Beyrut, 1404/1984.
• Öz, Mustafa. Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Rudolp, Ulrich. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Semerkandî, Şemsüddin. el-Mu’tekad. Thk ve trc. İsmail Yürük-İsmail Şık. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekir. Usûlü’s-Serahsî. Nşr. Ebü'l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1414/1993.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhidle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve el-Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sy. 18, (2007), 1- 25.
• Uluç, Tahir. “Mâtürîdî Düşüncesinde ‘Şâhidin Gâibe Delâleti’ Argümanı”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen Ek-i. Der. Recep Alpyağıl İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.