Māturīdī’s Critisizm toward Mu‘tazilah on the Issue of the Promise and the Threat (al-Wa‘d wa al-Wa‘īd)

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 1, 61 - 86, 30.06.2020

Mücteba Altındas

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.674974

Öz

The promise and the threat (al-wa’d wa al-wa‘īd) issue, which has been debated among theological sects, is primarily related to the problem of grave sin. This critical issue discussed in the framework of the problem of grave sin and in the context of the faith-action relationship has been shaped based on the definitions of faith of the emerging sects. Through examining the Qur’ān verses about al-wa’d and al-wa‘īd, answers to such questions whether the Qur’ān verses about to indicate generality (‘umūm) or specification (khusūs) and whether divine promise and threat can change have been sought. In the beginning, the disputations occurring between Murji’ah and Mu‘tazilah, afterward, have become one of the essential matters of debate among Māturīdīs and the Mu‘tazilī scholars. Even though Imām Māturīdī expresses common criticisms against Khawārij and Mu‘tazilah, he mainly condemns the Mu‘tazilī doctrine. Mu‘tazilah treats the principle in question based on the idea that, by force of divine justice, it is necessary for God to reward the faithful and punish the disobedient. According to them, because a grave sin that is not repented requires to stay permanently in the hell, intercession (shafā‘ah) is not possible for such a person. However, Māturīdī argues that a claim of this kind cannot be valid from the point of justice by emphasizing that faith, which is a state of constant assent, prevents the punishment. In this essay, Māturīdī’s criticisms have been discussed with regard to directly related issues such as justice, grave sin, and intercession. 

Anahtar Kelimeler

Mu‘tazilah, Māturīdī, al-Wa‘d and al-Wa‘īd, Justice, Grave Sin, Intercession (Shafā‘ah)

Va‘d-Vaîd Konusunda Mâtürîdî’nin Mu‘tezile’ye Yönelttiği Eleştiriler

Öz

İtikadî mezhepler arasında tartışılan va‘d-vaîd konusu temelde büyük günah problemiyle ilgili önemli bir konudur. Büyük günah sorunu çerçevesinde iman-amel ilişkisi bağlamında ele alınan bu önemli konu, ortaya çıkan fırkaların iman tanımlarına bağlı olarak şekillenmiştir. Va‘d ve vaîd ayetleri, kapsamı açısından ele alınarak umum veya husus ifade edip etmediği, ilâhî va‘d ve vaîdin değişip değişmeyeceği gibi soruların cevapları aranmıştır. Başlangıçta Mürcie ile Mu‘tezile arasında meydana gelen tartışmalar daha sonraki süreçte Mâtürîdîler’le Mu‘tezile kelâmcıları arasında önemli tartışma konularından birisi olmuştur. İmam Mâtürîdî, konu hakkında Hâricîler ve Mu‘tezile’ye ortak eleştiriler getirmekle birlikte daha ziyade Mu‘tezilî düşünceyi eleştirmektedir. Mu‘tezile, bu ilkeyi ilâhî adaletin bir gereği olarak mü’minleri ödüllendirip isyankârları cezalandırmanın Allah’a vacip olduğu düşüncesi üzerinden ele almaktadır. Onlara göre tövbe edilmeyen büyük günah ebedî olarak cehennemde kalmayı gerektirdiği için o kişiye şefaat edilmesi de mümkün değildir. Ancak Mâtürîdî, sürekli bir tasdik hali olan imanın ebedî cezaya engel olduğunu vurgulayarak adalet noktasında böyle bir iddianın geçerli olmayacağını savunmaktadır. Bu makalede Mâtürîdî’nin eleştirileri, konuyla doğrudan ilişkili olan ilâhî adalet,  büyük günah ve şefaat açısından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Va’d-vaîd, Mu‘tezile, Mâturîdî, Adalet, Büyük günah, Şefaat

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Aktepe, Orhan. “Mu‘tezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va‘d Ve Vaîd İlkesi”. Kelâm Araştırmaları 9/1 (2011), 157‐178.
• Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/411-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. Kitabü’l-İrşâd-İnanç Esasları Kılavuzu, çev. Komisyon. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Çelebi, İlyas. “Mu‘tezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/391-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Elik, Hasan. “Kur‘ân'da İnsanın Sorumluluğu, Va‘d-Vaîd ve İlâhî Af”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 14 (2004), 65-77.
• Eş’arî, Ebu’l Hasan Alî b. İsmâil. Makâlâtü’l-İslamiyyîn ve ihtilâfû’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1369/ 1950.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Kâ‘bî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud el-Belhî. Kitâbu’l-Makâlât ve meahû uyûnu’l-mesâil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu-Râcih Kürdî-Abdülhamid Kürdî. İstanbul: Kuramer / Amman: Dâru’l-Feth, 2018/1439.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl (et-Teklîf). thk. Muhammed Khodor Nabha. c. 11. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2012.
• Kādî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl (el-Aslah, İstihkâku’z-zem, et-Tevbe), thk. Mustafa es-Sekâ. c. 14. Kahire, 1385/1965.
• Kādî Abdülcebbâr. “el-Muhtasar fî usûli’d-dîn”. Resâilü’l-adl ve’t-tevhid. thk. Muhammed Ammâra. Kahire: Dârü’l-Hilâl, 1971.
• Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Koçoğlu, Kıyasettin. Mâtürîdî’nin Mu‘tezile’ye Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kutlu, Sönmez. "Va‘d ve Vaîd". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/414-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd/Beyrut: Dâr Sâder, 1422/2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV İsam Yayınları, 2009.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. thk. Murat Sülün/Abdullah Başak/M. Masum Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007/2010.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân Tercümesi. çev. İbrahim Tüfekçi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. 18 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Musahanov, Yuldus. Mâturidi’nin Mu’tezile Eleştirisi (Ebu’l-Kasım el-Ka’bî el-Belhî bağlamında). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Mekhûl. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn, thk. Hüseyin Atay/Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Mekhûl. et-Temhîd fî usûli’d-dîn, nşr. Abdülhay Kâbîl. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1407/1987.
• Öztürk, Resul. “Kadızade Mehmed Efendi'nin Va‘d ve Vaîd Risalesi”, Erzurum İspirli Kadızade Mehmed Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu, ed. Ömer Kara. 185-197. Erzurum: 2014.
• Râgıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Râzi, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Tefsir-i kebîr (Mefâtihu’l-gayb). çev. Komisyon. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
• Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn-Mâturîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1995.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihâl. nşr. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Taftâzânî, Sa’duddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Akâid, thk. Tâhâ Abdürrauf Sa’d. Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1421/2000.
• Terzioğlu, Hülya. “Mâtürîdî’de Hikmet ve Rahmet Bağlamında Günahkârın İmanî Durumu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018), 1059-1067.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir-Muhammed Fuad Abdülbâki-İbrahim Atve. 5 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî Matbaası, 1395/1975.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fi vucûhi’t-te’vil, Keşşâf Tefsiri. (Metin-çeviri) çev. Komisyon. 6 Cilt. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2016-2018.