An Anatomic and Physiologic Analysis of the Discussions on the Locus of Human Power among the Schools of Kalām

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 2, 631 - 644, 31.12.2021

Seyithan Can

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.971440

Öz

The issue of power has been addressed as part of human actions, which form the basis of the discussions of destiny in Islamic theology. Various schools of kalām have extensively discussed the issue of power throughout history. The locus of power is also one of the critical concerns that have been emphasized within these discussions. The schools of the Mu'tazila, al-Ashʿarī and al-Māturīdī have put forward different perspectives on whether the locus of power exists or not and where it exists if it does so.
Mutazilites are known to be in agreement with the view that te human body is the substrate of power. On the other hand, However, they hold different views, not only on the exact locus of power in the body but also on its type. While some argue that the locus of power in the body is the organs, others claim that it is not the organs. The schools of al-Ashʿarī and al-Māturīdī accept that there is no locus for power and emphasize that power is created by Allah the moment it would initiate action.
When these views of the kalām schools are considered within the framework of the data from the modern science of anatomy, it is seen that what modern science has to say on this issue concurs well with the Mu'tazilite view that the locus of power is the body and that it creates the action by managing the organs from a single center. This is because, when considered from the lens of anatomy, what is meant by the schools of kalām with “power” is electrical activity (stimulus) that activates the muscles. Therefore, scientifically considered, for any movement to occur, an electrical activity must first begin in the brain and be transmitted to the muscles via motor nerves. If there were no electrical activity in the brain, the muscles and energy that make up the human movement system would not be active, so movement would hardly take locus.
Therefore, the claim made some of the Mu'tazili scholars that the power is in the organs is scientifically not valid. As for the debates on whether the power in different organs is the same or different in terms of its type, the views of the scholars who argue that they are the same genus are apparently correct. This is because the electrical activity, which we accept as power, spreads to the organs after it is formed in the brain. This implies that the power which activates the organs is of the same type. However, it can be said that Mu'tazila’s idea of the constant presence of power in its locus conflicts with modern scientific data.
The views of al-Ash'arite and al-Maturidite schools that power is free from being in a constant location are compatible with the findings of recent experiments on brain activities. That is, some experimental studies have indicated that the electrical activity that creates an act occurs in the brain before the act itself and outside the will of the human. In brief, the view of Ash'arite and Maturidite scholars that power is not constantly present in the body and that it is created by Allah each time it is needed is compatible with the creation of power, which we define as electrical activity.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Power, the Locus of power, Modern science, Electrical activity

Kelâm Ekollerinin İnsan Kudretinin Mahalli Tartışmalarına Anatomik ve Fizyolojik Bir Analiz

Öz

Kudret konusu, İslâm kelâmında kader tartışmalarının temelini oluşturan insan fiilleri bağlamında ele alınmış ve tarihsel süreçte birçok yönüyle tartışılmıştır. Bu bağlamda kudretin mahalli de üzerinde durulan önemli konuların başında yer alır. Kudretin mahallinin olup olmadığı, varsa, neresi olduğu ile ilgili tartışmalarda Mu‘tezile, Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekolleri farklı görüşler ortaya koymuşlardır.
Mu‘tezile âlimlerinin, kudretin mahalli olduğu ve bu mahallin beden olduğu hususunda ittifak ettikleri görülür. Ancak kudretin mahallinin bedendeki yeri ve cinsi konusunda farklı yaklaşımlar sergilerler. Bazı âlimler, organlarda bulunan kudretin aynı cins olduğunu savunurken bazıları da bu kudretin farklı cins olduğunu düşünmüşlerdir. Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekolleri ise kudretin mahallinin olmadığını kabul etmiş ve kudretin fiile etki edeceği esnada Allah tarafından yaratıldığını vurgular.
Kelâm ekollerinin bu görüşleri günümüz anatomi biliminden elde edilen bulgular çerçevesinde ele alındığında; Mu‘tezile’nin kudretin mahallinin beden olduğu ve tek bir yerden organları etkileyerek fiili meydana getirdiği görüşünün günümüz bilimiyle paralellik arz ettiği görülür. Çünkü kelâm âlimlerinin kudret olarak tanımladıkları mâna, günümüz anatomi bilimi çerçevesinde ele alındığında, kasları harekete geçiren elektriksel aktivite (uyartı) olarak kabul edilmiştir. Bilimsel olarak hareketin meydana gelmesi için ilk önce beyinde oluşan ve motor sinirler aracılığıyla kaslara iletilen elektriksel aktivitenin olması gerekir. Şayet beyindeki elektriksel aktivite olmazsa insanın hareket sistemini oluşturan, kaslar ve enerji aktif olmayacak böylece hareket gerçekleşmeyecektir.
Mu’tezile âlimlerinden bazılarının kudretin organlarda olduğuna yönelik düşüncelerinin de bilimsel bir karşılık bulmadığı söylenebilir. Kudretin aynı cins mi yoksa farklı cins mi olduğu konusunda yapılan tartışmalarda ise aynı cins olduğunu savunan âlimlerin görüşlerinin isabetli olduğu tespit edilmiştir. Çünkü kudret olarak kabul ettiğimiz elektriksel aktivite, beyindeki oluşum sürecinden sonra organlara yayılır. Dolayısıyla organları harekete geçiren kudretin aynı cins olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak Mu’tezilî âlimlerin kudretin mahallinde sürekli bulunduğuna dair ortaya koymuş oldukları görüşün günümüz bilimsel verileriyle uyumluluk arz etmediği görülmüştür.
Eş‘arîlik ve Mâtürîdîlik ekollerinin kudretin sürekli mahalli olmadığına dair ortaya koymuş oldukları görüşlerinin günümüzde beyin aktiviteleri üzerinde yapılan deneylerle uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Çünkü insan edimi oluşacağı esnada bu edimi meydana getiren elektriksel aktivitenin fiilden önce ve insanın iradesi dışında beyinde ortaya çıktığı, yapılan bazı deneysel çalışmalarla belirlenmiştir. Eş‘arî ve Mâtürîdî tartışma âlimlerinin kudretin sürekli olarak bedende bulunmadığı ve her defasında Allah tarafından yaratıldığı görüşü elektriksel aktivite olarak tanımladığımız kudretin yaratılışı ile uyumluluk arz ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Kudret, Kudretin mahalli, Modern bilim, Elektriksel aktivite

Kaynakça

• Abdullah, Muhammed Ramazan. Bâkıllânî ve ârauhu’l-kelâmiyye. Bağdat: Matbaatü’l-Eimme, 1986.
• Bağdâdî, Abdülkāhir el-. el-Fark beyne’l-firak. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamit. Beyrut: Mektebetü’l-Unsuriyye, 1995.
• Bağdâdî, Abdülkāhir el-. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi, 1928.
• Benjamin Libet vd. “Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (Readiness-Potential)”. Brain 106 (1983), 623-642.
• Can, Seyithan. “İnsan Özgürlüğü Bağlaminda Kudreti̇n Devamliliği Sorunu”. İnönü University International Journal of Social Sciences (INIJOSS) 7/2 (2018), 1-16.
• Can, Seyithan. İnsan Özgürlüğü ve Sorumluluğu Bağlamında Kudret-Fiil İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• Can, Seyithan. “Modern Anatominin Hareket Kuramı Ekseninde Klasik Kelâmın İnsan Fiilleri Anlayışına Uzlaşımcı Yaklaşım”. Kader 18/2 (2020), 570-586.
• Can, Seyithan - Kılıç, Sabahaddin. “Nöroteolojik Açıdan Kesb Nazariyesi (Benjamin Libet Deneyi Çerçevesinde)”. Kader 17/2 (2019), 380-397.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, Ebü’l- Meâlî el-. Kitâbü’l-İrşâd. thk. Muhammed Yusuf Musa - Ali Abdulmunim Abdulhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî el-. eş-Şâmil fî usuli’d-dîn. thk. Ali Sami-en Neşşâr. İskenderiye: Müessestu’l-Meârif, 1969.
• Duğaym, Semih. Mevsûatu mustalâhâti’l-Eş’arî ve’l- Kādî Abdülcebbâr. Lübnan: Mektebetu Lubnân, 2002.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan el-. el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bidaʿ. nşr. Richard J. McCarthy. thk. Ğurabe Hammude. Kahire: Matbaatu’l-Mısrıyyetu, 1975.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan el-. Makālâtü’l-islâmiyyîn. thk. Helmut Ritter. Beyrut: Dâru’n-Neşr, 2005.
• Guyton, Arthur C. - Hall, John E. Tıbbi fizyoloji. çev. Hayrunnisa Çavuşoğlu. İstanbul: Nobel Yayınları, 1996.
• İbn Fûrek, Muhammed b.Hasen. Mücerredü makālati’ş-Şeyh Ebi’l Hasan el-Eş’arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• Jane B. Reece vd. Campbell Biyololoji. çev. Ertunç Gündüz, İsmail Türkan. Ankara: Palme Yayıncılık, 2013.
• John & Dylan Haynes,. “Tracking the Unconscious Generation of Free Decisions Using Uitra-High Field fMRI”. Plosone 6/6 (2011), 1-13.
• Kādî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Tavil Tevfik - Zeyd Siad. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, ts.
• Kādî Abdülcebbâr. el-Muhtasâr fî usûli’d-dîn. çev. Hulusi Arslan. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Kādî Abdülcebbâr. Kitâbü’l-mecmu’ fi’l-muhit bi’t-teklif. Beyrut: Mektebetu’l-Kasulikiyyetu, 1962.
• Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn en-. et-Temhîd fî usûli’d-dîn. thk. Kâbil Abdülhey. Kahire: Dâru’s-Sekâfeti Li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1987.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn en-. Kitâbu’t-Temhîd li kavâidi’t-tevhîd. thk. Hasan Ahmed Cibullah. Kahire: Dâru’t-tabâati’l-Muhammediyye, 1986.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn en-. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed Enver Hamid İsa. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Ocak, Hasan. Tanrı-İnsan İlişkisi Bağlamında İnsanın Hürriyeti. İstanbul: Ek Kitap, 2012.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. Ehl-i Sünnet Akaidi. çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Süt, Abdunnasır. Mu’tezile ve Ahlak-Kadı Abdulcebbar Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm bin Ahmed eş-. el-Milel ve’n-nihâl. thk. Emir Ali Menha. Lübnan: Dârü’l-Mârife, 1993.
• Tritton, A.S. İslâm kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Anakara Üniversitesi Basımevi, 1993.
• Türker, Ömer. Ahlak. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Yeprem, M. Saim. Matüridi’nin Akide Risalesi ve Şerhi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2000.