The Discussions Regarding The Belonging of Qur’ânic Words in The Tradition of Tafsir and The Critique of Them

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 1, 345 - 368, 30.06.2022

Zakir Demir

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1052480

Cited By: 5

Öz

When viewed the history of Islamic thought, it is seen that the scholars have made an effort to understand the nature of the speech of God and make sense of it. Essentially, understanding and grasping of the words of God are an effort to look from the physical realm to the metaphysical one. In spite of this fact, the scholars as the indomitable seekers of truth are in search of finding some clues to say about it. While some of them consider the “divine speech” as an attribute of God, many others view it as a divine act. It is also admitted by all of them that whether being attributive or act of God, the reflection of the divine speech is the Qur’ân. In this sense, three views have been put forward on the question of the belonging of the Qur’ânic words. According to the dominant and preferred point of view among these views, Qur’ân belongs to God in terms of wording and meaning. Accordingly, the revelation of the Qur’ân, which was revealed to the Prophet Mohammed consists of both wording and meaning. Therefore, there is no intervention or contribution of Gabriel or Muhammad in constituting of Qur’ân. According to the second approach, the meaning of Qur’ânic text belongs to God, however, its words pertain to Mohammed. This view signals that Gabriel revealed nothing more than the meanings of Qur’ân. Mohammed understands the meanings conveyed to him and then said them in Arabic expression patterns and phrases. According to the third approach, the meanings of Qur’ânic text belongs to God, however, its words pertain to Gabriel. In other words, only meanings of text were given to Gabriel, and its words are formed by him. In the present study, the mentioned approaches which are put forward by scholars about the belonging of Qur’ânic words will be examined in terms of the integrity of the Qur’ân and Tafsir rumors (riwâyât) of the classical period. In a nutshell, it can be said that there is no disagreement among scholars in the field of the belonging of the meanings of Qur’ânic text to God. The main disagreement is whether the Qur’ânic words belong to God, Gabriel or Muhammad. Considering the integrity of Qur’ân and Tafsir rumors regarding to the circumstances of sending down of the Qur’ânic revelation, it has been determined that the prevailing view is more consistent than the other two views.

Anahtar Kelimeler

Qur’ân, Divine quotations, Wahy (Revelation), Gabriel, al-Lafz (Wording), al-Ma‘nâ (Meaning)

Kur’ân Lafızlarının Aidiyetine Dair Tefsir Geleneğindeki Tartışmalar ve Bunların Kritiği

Öz

İslâm düşünce tarihine bakıldığında ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda bir çabanın içerisine girdikleri görülmektedir. Esasen Allah’ın nasıl bir kelâma sahip olduğunu anlamak ve kavramak, fizik âleminden fizikötesine doğru bir bakış çabasıdır. Buna rağmen hakikatin yılmaz arayıcısı insan, bu konuda söyleyecek bir söz bulabilme çabası içindedir. “İlâhî kelâmı”, Allah’ın bir sıfatı olarak değerlendirenler olduğu gibi bunu ilâhî bir fiil telakki edenler de bulunmaktadır. İlâhî kelâm sıfatının veya fiilinin tecellîsinin Kur’ân olduğu da ehlince müsellemdir. Kur’ân lafızlarının aidiyeti konusunda başlıca üç görüş ortaya konulmuştur. Bu görüşler içerisinde hâkim ve râcih bakış açısına göre Kur’ân lafız ve mana itibariyle Allah’a aittir. Buna göre Hz. Muhammed’e nâzil olan Kur’ân vahyi hem lafız hem de manadan oluşmaktadır. Bu telakkîyi savunan müelliflere göre vahyin oluşumu ve iletimi konusunda ne Cebrâil’in ne de Hz. Muhammed’in herhangi bir müdahale veya katkısı olmuştur. Dolayısıyla peygamberin vahiy nüzûl sürecinde rolünün tamamen pasif olduğu söylenebilir. Cibrîl, Kur’ân’ı önceden yazılı olarak bulunan bir mekândan, yani levh-i mahfûzdan ezberleyerek veya Allah’tan işiterek ya da Allah’ın lafızları ona vahyetmesiyle Hz. Peygamber’e indirmiştir. İkinci yaklaşıma göre Kur’ân metninin manası Allah’a, lafızları Hz. Peygamber’e aittir. Bu yaklaşıma göre Cebrâil, sadece manaları Hz. Peygamber’e indirmiştir. Hz. Peygamber de kendisine bildirilen manaları kavramış ve onları Arapça ifade kalıplarında söylemiştir. Üçüncü yaklaşıma göre ise Kur’ân’ın manası Allah’a, lafızları Cebrâil’e ait olmaktadır. Yani Cebrâil’e yalnız mana ilkâ edildi ve o lafızları oluşturdu. Bu çalışmada İslâm düşünce tarihinde ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda lafızların aidiyeti konusunda ortaya koydukları söz konusu yaklaşımlar incelenecek ve bunlar Kur’ân’ın bütünlüğü ve klasik dönem Tefsir merviyyâtı açısından irdelenecektir. Denilebilir ki Kur’ân’ın mana yönüyle Allah’a aidiyeti konusunda ilim ehli arasında herhangi bir ihtilâf yoktur. Temel ihtilâf Kur’ân lafızlarının Allah’a mı Cebrâil’e mi yoksa Hz. Muhammed’e mi ait olduğu hususudur. Kur’ân’ın bütünlüğü ve vahyin nüzûl keyfiyetine dair klasik dönem Tefsir merviyyâtı dikkate alındığında hâkim görüşün diğer iki görüşe göre daha tutarlı olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, İlâhî nakiller, Vahiy, Cebrâil, Lafız, Mana

Teşekkür

Bu makale Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Tefsir Bilim Dalı’nda Prof.Dr. Abdulhamit BİRIŞIK’ın danışmanlığı altında hazırlanmış olan “İlâhî Nakiller Bağlamında Kur’ân’daki İktibâsların Mâhiyeti” başlıklı doktora tezinin içeriğine uygun olarak danışmanıın rehberliğinde hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine: Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri. İstanbul: Şûle Yayınları, 2011.
• Altundağ, Mustafa. “Kelâmullâh Halku’l-Kur’ân Tartışmaları Çerçevesinde ‘Kelâm-ı Nefsî - Kelâm-ı Lafzî’ Ayırımı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), 149-181.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. ‘Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed (Ebû’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. ed. ‘Abdullâh Muhammed Mahmûd ‘Ömer. 35 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Bâcûrî, İbrâhîm b. Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-mürîd ‘alâ Cevhereti’t-tevhîd. ed. Muhammed Sâlih b. Ahmed el-Gursî. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2007.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Me‘âlimü’t-tenzîl/Tefsiru’l-Begavî. ed. Muhammed ‘Abdullâh en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 1993.
• Bektaşoğlu, Mustafa. Düzceli Âlim Yusuf Ziyaeddin Ersal: Hayatı Ve Eserleri. Ankara: İmaj A.Ş., 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bursevî, İsmâ‘îl Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arâbî, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebû’l-Me‘âlî Rüknüddîn ‘Abdülmelik b. ‘Abdillâh b. Yûsuf. el-İrşâd ilâ kavâtı‘i’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd. ed. Ahmed ‘Abdurrahim es-Sâyic - Tevfîk ‘Alî Vehbe. Kâhire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, 2009.
• Çağıl, Necdet. İlahi Kelamın Tabiatı [Sözden Yazıya]. İstanbul: İnsan Yayınevi, 2003.
• Çelik, Ömer. Kur’an’ın Muhatapları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Demir, Abdulalim. “İmâmiyye Şîası Rivâyet Kaynaklarına Göre İmâmların Masumluğu Meselesi”. İslam Düşüncesi Araştırmaları III -Yaşadığımız Çağ. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
• Dirâz, Muhammed ‘Abdullâh. en-Nebe’ü’l-‘azîm: nazarâtun cedîdetün fî’l-Kur’ân. Devha: Dâru’s-Sekâfe, 1405.
• Diyârbekrî, el-Kâdî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. 2 Cilt. Kâhire: Matbaa-i ‘Osman ‘Abdurrâzık, 1302.
• Duman, Zeki. Hakk’tan Halka Kelâmullâh (Levh-i Mahfûz’dan Mushaf-ı Şerif’e). Ankara: Fecr Yayınevi, 2016.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitâbın Tabiatı: Metin Anlayışımız ve Kur’ân İlimleri Üzerine. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: OTTO Yayınevi, 2013.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayınevi, ts.
• Emîr es-San‘ânî, Ebû İbrâhîm ‘İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-‘Alellâh İsmâ‘îl. el-Îzâh ve’l-beyân fî tahkîki ‘ibârâti kasasi’l-Kur’ân. ed. ‘Abdüvehhab Lutf Deylemî. San‘â: Mektebetü’l-İrşâd, 1992.
• Ergin, Mehmet Beşir. Dürzîlikte Kur’ân Tasavvuru ve Tefsîr Yöntemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. İsmâ‘îl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. ed. Muhammed Muhyiddin ‘Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1990.
• Fazlurrahman. Ana Konularıyla Kur’ân. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınevi, 2018.
• Fazlurrahman. Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition. London: University of Chicago Press, 1984.
• Fazlurrahman. İslam. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınevi, 2016.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Me‘ârifu’l-‘akliyye. ed. ‘Abdulkerim el-‘Osmân. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1963.
• Heytemî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rîfe, ts.
• İbn ‘Akîle, Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Şârika: Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn ‘Atiyye el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. ed. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm: müsneden ‘ani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în. ed. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. ‘Alî el-Ensârî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Reyyân, Şerefuddin Hüseyn b. Süleymân. er-Ravdu’r-Reyyân fî es’ileti’l-Kur’ân. ed. ‘Abdulhalim b. Muhammed Nassâr es-Selefî. 2 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1994.
• İbn Teymiyye, Ebû’l-‘Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. ‘Abdilhalîm b. Mecdiddîn ‘Abdisselâm el-Harrânî. Mecmû‘u Fetâvâ. ed. ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. 37 Cilt. Medîne: Mücemma‘ü’l-Melik Fehd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İbnü’l-‘Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed et-Tâî el-Hâtimî. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî ma‘rifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-mülkiyye. ed. Ahmed Şemsuddin. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn ‘Ömer b. ‘Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. et-Tavzîh fî şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. 36 Cilt. Beyrût: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal er-Râgıb. Müfredâtu elfâzi’l-Kur’ân. ed. Safvân ‘Adnan Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2002.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl. ed. Emîn el-Hûlî. Kâhire: eş-Şirketü’l-‘Arabiyye li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, 1960.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. Tenzîhü’l-Kur’ân ‘ani’l-metâin. Beyrût: Dârü’n-Nehdati’l-Hadîse, ts.
• Kâsânî, ‘Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Sa‘îd b. Kâsım. Mehâsinü’t-te’vîl. ed. Muhammed Fûâd ‘Abdulbâkî. 17 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. ‘Abdullâh. Keşfü’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. ed. M. Şerefettin Yaltkaya - Rifat Bilge. 2 Cilt. Ankara: TTK Yayınevi, 2014.
• Kayserî, Şerefüddin Dâvûd b. Mahmûd b. Muhammed. “Keşfu’l-hicâb ‘an kelâmi rabbi’l-erbâb”. Mecmû‘atu resâil ma‘rifiyye: Resâilü’l-Kayserî. ed. ‘Âsım b. İbrâhîm el-Keyyali el-Hüseynî eş-Şâzelî ed-Derkavî. Beyrût: Books Publisher, 2015.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. ed. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân (Te’vîlâtu ehli’s-sünne). ed. Ahmed Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Menzioğlu, Ahmed Efendi. Sûre Tefsirleri. ed. Durmuş Arslan. İstanbul: Dila Filmcilik Yayınevi, 2012.
• Mergınânî, Ebû’l-Hasen Burhânüddîn ‘Alî b. Ebî Bekr b. ‘Abdilcelîl el-Fergânî el-. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. ed. Na‘im Eşref Nûr Ahmed. 8 Cilt. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-‘Ulûmü’l-İslâmiyye, 1997.
• Mevdûdî, Ebû’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani - Ali Ünal. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınevi, 2005.
• Mukâtil b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-kebîr. ed. ‘Abdullâh Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târihi’l-‘Arabî, 2002.
• Râzî, Fahreddin er-. et-Tefsirü’l-kebîr (Mefâtihu’l-gayb). 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm (Tefsîrü’l-Menâr). 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Kitâbü’l-Mebsût. 31 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rîfe, 1989.
• Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Muhammed b. ‘Alî. Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. ed. Muhammed Sıddik el-Minşâvî. Kâhire: Dâru’l-Fadîle, ts.
• Sülün, Murat. Kur’ân Kılavuzu Mutlak Gerçeğin Sesi. İstanbul: Ensar Yayınevi, 2013.
• Süyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Hâvî li’l-Fetâvâ. ed. ‘Abdullatif Hasan ‘Abdurrahmân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Süyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. ed. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. Medîne: Mücemma‘ü’l-Melik Fehd li-Tıba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerif, ts.
• Şahin, Hasan. “Davud el Kayseri’ye Göre Allah’ın Kelamı”. Temaşa: Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 3 (2015), 30-43.
• Şa‘rânî, Ebû’l-Mevâhib ‘Abdülvehhâb b. Ahmed b. ‘Alî el-Mısrî. el-Yevâkît ve’l-cevâhir fî beyâni ‘akâ‘idi’l-ekâbir. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. ed. ‘Abdullâh b. ‘Abdülmuhsin et-Türkî. 36 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn ‘Ömer. Şerhu’l-‘Akâidi’n-Nesefiyye. ed. ‘Alî Kemâl. Beyrût: Dâru İhiyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Peygamber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/257-262. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. ‘Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1984.
• Zürkânî, Muhammed ‘Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. ed. Fevvâz Ahmed Zemrelî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.