A Risāla on Necessary Being (Vājib al-Wujūd) by Muhammad Jān Yūsuf al-Karabāghī: Critical Edition and Analysis

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 2, 534 - 575, 31.12.2023

Hatice Toksöz

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1376245

Öz

This article aims to investigate and analyze Yusuf b. Muhammad Jān al-Karabāghī's (d. 1035/1626) treatise in which he discusses some issues related to existence (wujūd) and the Necessary Being (wājib al-wujūd). This study aims to bring this treatise of al-Karabāghī, which has not been studied yet, into the literature of the history of Islamic thought by investigating and analyzing its content. There is no information about Yusuf al-Karabāghī's birthplace and education in bio-bibliographical sources. It is known that he wrote works in the fields of tafsīr and theology (kalām). Some of his works are Erbau' Ta'līkātin fi't-Tafsīr, Risāla fi'l-Mubāḥasa allatī waka'at fī surat al-Fath bayna al-ulamā, Hāshiya 'alā Sharhi'l-Aqā'id al-Adudiyya, Sharḥ Risāla Ithbāt al-wājib li al-Dawwānī. Three copies of this treatise, which is the subject of this study, have been identified in manuscript libraries. The first of these copies is listed as MS 791 in Selimiye Manuscript Library, the second is listed as MS 1210 in Suleymaniye Library, Carullah Efendi Collection, and the third is listed as 1960 in Suleymaniye Library, Manuscript Donations Collection. Among the mentioned copies, the copy registered in Selimiye Library ms. no 791 was preferred as the main one in the analysis both because it is very clear and readable, and because of the scribes’s collation note in the ferağ record. This is because the scribe wrote this copy in correspondence with other copies that existed in his period but have not survived to the present day. The author does not explicitly mention the name of this treatise in the introduction. In the introductory part of the treatise, he states that he has collected topics that will serve as a remedy for finding the right thought. When its content is analyzed, it is understood that the treatise includes some issues related to existence (wujūd) and especially the Necessary Being (wājib al-wujūd). It is seen that the author followed a different method in the treatise. Yusuf al-Qarabāghī divided the treatise into seven chapters, which he called "halwa". He also added subheadings to each section, sometimes one and sometimes two, which he called "waqf". In these sub-headings he added to each section, he included the views of a thinker who is an authority on the subject he examined. In the treatise, the author examines the methods of demonstration such as burhān al- tatbīq, burhān al- tazāyuf, burhān al-sullamī and concepts such as revolution, succession, wujūd, wājib al-wujūd, possible, qadīm, hadīth, cause, ma'lūl, complete cause, nūr, zulm, al-ālam al-misālī, berzāh, and juz al lā yetajjazā (jawhar al-fard). In this framework, he discusses Karabāğī's proof of the existence of the Necessary Being through the cancellation of the vicious circle and infinite regression (tasalsul), the unity of the Necessary Being (tawḥīd), the relation between essence and attribute, and the attribute of knowledge of the Necessary Being. As a result, in this treatise, Yusuf al-Karabāghī analyzed some debates and views on existence (wujūd) and the concept of Necessary Being, which is an important issue in the tradition of Islamic thought, employing his unique methodological approach.

Anahtar Kelimeler

Islamic philosophy, Yusuf al-Karabāghī, Ithbāt al-wājib, Necessary being, Existence, Knowledge

Etik Beyan

This article has not been published anywhere before, has not been accepted for publication, and has not been submitted to another journal for publication. Academic rules were taken into consideration during the article preparation process.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

Bu makale, TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi kapsamında tamamlanan 218K264 numaralı (2019-2022) projenin desteği ile üretilmiştir.

Teşekkür

This article was produced with the support of the project numbered 218K264 (2019-2022) completed within the scope of TÜBİTAK 1001 Research Project. I would also like to thank the anonymous reviewers for their insightful suggestions and contributions.

Muhammed Cân Yûsuf el-Karabâğî’nin Zorunlu Varlık Konusunda Bir Risâlesi: Tahkik ve Değerlendirme

Öz

Bu makalede, Yusuf b. Muhammed Cân el-Karabâğî’nin (ö. 1035/1626) varlık (vücûd) ve Zorunlu Varlık’a (Vâcibü’l-Vücûd) ilişkin bazı meseleleri ele aldığı risalesinin tahkik ve tahlilinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmada henüz üzerine herhangi bir çalışma yapılmamış olan Karabâğî’nin bu risalesinin tahkiki ve muhteva analizi yapılmak suretiyle risalenin İslam düşünce tarihi literatürüne kazandırılması hedeflenmiştir. Yusuf el-Karabâğî’nin doğum yeri ve eğitimi hakkında biyo-bibliyografik kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Tefsir ve kelam alanında eserleri olduğu bilinmektedir. Erbeu‘ Ta’lîkâtin fi’t-Tefsîr, Risâle fi’l-Mübâheseti elletî Vaka‘at fî Sûreti’l-Feth beyne’l-Ulemâ, Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Akāid’l-Adudiyye, Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib li’d-Devvânî adlı risaleler onun eserlerinden bazılarıdır. Çalışmaya konu olan bu risalenin yazma eser kütüphanelerinde üç nüshası olduğu tespit edilmiştir. Bu nüshalardan ilki, Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi 791 numarada; ikincisi Süleymaniye Kütüphanesi Carullah Efendi Koleksiyonu 1210 numarada ve üçüncüsü de Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koleksiyonu 1960 numarada kayıtlıdır. Zikredilen nüshalardan Selimiye Kütüphanesi 791 numarada kayıtlı nüsha, hem çok açık ve okunabilir olması nedeniyle hem de ferağ kaydında müstensihin istinsah kaydı dikkate alınarak tahkikte asıl olarak tercih edilmiştir. Çünkü müstensih bu nüshayı döneminde mevcut olan, ancak günümüze ulaşmayan diğer nüshalarla mukabele ederek yazmıştır. Müellif, eserin mukaddime kısmında risalenin adını açıkça zikretmez. Risalenin mukaddime kısmında doğru düşünceyi bulmada şifa olacak konuları topladığını ifade etmektedir. Muhtevası incelendiğinde ise risalenin varlık (vücûd) ve özellikle Zorunlu Varlık’a (vâcibü’l-vücûd) ilişkin bazı meseleleri içerdiği anlaşılmaktadır. Müellifin risalede farklı bir yöntem izlediği de görülmektedir. Zira Yusuf el-Karabâğî, risaleyi “halve” şeklinde adlandırdığı yedi bölüme ayırmıştır. Ayrıca her bir bölüme de bazen bir bazen de iki “vakf” adını verdiği alt başlıklar eklemiştir. Her bir bölüme eklediği bu alt başlıklarda incelediği konuda otorite olan bir düşünürün görüşlerine yer vermiştir. Müellif, risâlede burhân-ı tatbîk, burhân-ı tezâyüf, burhân-ı süllemî gibi burhan yöntemlerini, devr, teselsül, vücûd, Vâcibü’l-Vücûd, mümkin, kadîm, hâdis, illet, ma’lûl, tam illet, nûr, zulmet, el-âlemü’l-misâlî, berzah ve cüz-i lâ yetecezzâ (cevher-i ferd) gibi kavramları inceler. Bu çerçevede Karabâğî, kısırdöngü (devr) ve zincirlemenin (teselsül) iptali yoluyla Zorunlu Varlık’ın varlığının kanıtlaması meselesi, Zorunlu Varlık’ın birliği (tevhîd), zât-sıfat ilişkisi, Zorunlu Varlık’ın ilim sıfatı gibi konuları tartışır. Sonuç olarak Yusuf el-Karabâğî, mezkûr risalede İslam düşünce geleneğinin önemli bir meselesi olan varlık (vücûd) ve Zorunlu Varlık ile ilgili bazı tartışmaları ve görüşleri kendine özgü bir yöntemle incelemiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam felsefesi, Yusuf el-Karabâğî, İsbât-ı vâcib, Zorunlu varlık, Varlık, Bilgi

Etik Beyan

Bu makale daha önce hiçbir yerde yayımlanmamıştır, yayıma kabul edilmemiştir ve yayımlanmak üzere başka bir dergiye gönderilmemiştir. Makale hazırlama sürecinde akademik kuralları göz önünde bulundurulmuştur.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

Bu makale, TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi kapsamında tamamlanan 218K264 numaralı (2019-2022) projenin desteği ile üretilmiştir.

Teşekkür

Bu makale, TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi kapsamında tamamlanan 218K264 numaralı (2019-2022) projenin desteği ile üretilmiştir. Ayrıca ufuk açıcı öneri ve katkılar sağlayan anonim hakemlere teşekkür ederim

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir. Aklın Hazzı İbn Kemmûne’de Bilgi Teorisi. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2004.
• Baga, Mehmet Sami. İslam Felsefesinde Cisim Teorisi Hikmetü’l-Ayn Geleneği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2020.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve asâru’l-müsannifîn. Cilt 2. istihsan ve tsh. Kilisli Rifat Bilge-İbnülemin Mahmûd Kemal İnal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951.
• Behmenyâr b. Merzübân. et-Tahsîl. nşr. Murtazâ Mutahhari. Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1996.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Hâşiye ‘alâ Şerhi Hikmeti’l-ayn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çorum Hasan Paşa, 1120.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Hâşiye ‘alâ Şerhi Metâli‘i’l-envâr. Şerhu’l-Metâli‘i mea Ta‘lîkât. Kûm: 1395.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. Cilt 3. nşr. ve çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbü’t-Ta‘rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1985.
• Çelebi, Kâtip. Keşfü’z-zunûn. Cilt 3. çev. Rüştü Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Demir, Osman. “Kelâm’da Teselsülü İptal Delilleri ve İsmail Hakkı İzmirli’nin Teselsül Risalesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 23, (2010). 117-142.
• Devvânî, Celâleddin. Celâl: Şerhu’l-Akā’idi’l-Adudiyye. İstanbul: Matbaa-i el-Hâc Muharrem Efendi el-Bosnevî, 1290.
• Devvânî, Celâleddin. el-Hâşiyetü’l-kadîme ‘ale’ş-Şerhi’l-cedîd li’t-Tecrîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah Efendi, 1151, 1b-94a.
• Devvânî, Celâleddin. er-Risâle fî İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme. Selâsu Resâil. nşr. Muhammed Ekrem Ebû Gûş. Dârü’n-Nuri’l-Mübin, Amman 2013/1434.
• Devvânî, Celâleddin. Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde. Seb’u Resâil. nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî. Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub, 2002, 117-170.
• el-Ebîverdî, Ebu’l-Hasan b. Ahmed. Ravzatü’l-Cinân. İstanbul: Beyazıd Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi. V3233.
• Gazzâlî. Tehâfütü’l-felâsife. nşr. ve çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Güzel, Abdürrahim. Karabâğî ve Tehafüt’ü. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• İbn Kemmûne. el-Cedîd fî’l-Hikme. nşr. Hamid Mer’id Kübeysî. Bağdat: Câmiatu Bağdad, 1982.
• İbn Sînâ. Metafizik. Cilt 2. nşr. ve çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Karabâğî, İbn Muhammed Cân Yusuf. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Akāid’l-Adudiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 2179.
• Karabâğî, İbn Muhammed Cân Yusuf. Hâşiye ‘ale’r-Risâleti’l-kadîme fî isbâti’l-vâcib. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 1109.
• Karabâğî, İbn Muhammed Cân Yusuf. Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib li’d-Devvânî. Edirne: Selimiye Kütüphanesi, 791.
• Kazvînî, Necmüddîn el-Kâtibî. Hikmetü’l-Ayn. nşr. ve çev. Salih Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-Müellifîn. Cilt 13. Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, 1957.
• Koca, M. Ali. “Akaid-Kelâm İlişkisi Bağlamında Akaid Literatürünü Okumak: Îcî’nin Akaid Risâlesi Örneği”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. ed. Eşref Altaş, Ankara: İSAM Yayınları, 2017, 229-298.
• Kuşçu, Ali. Şerhu’l-Cedîd ‘ale’t-Tecrîd. Tebriz: Matbaa-i Abbas Ali, 1301.
• Mirzâcân Habibullah b. Abdullah ed-Dihlevî es-Şîrâzî. Hâşiye ‘alâ Şerhi Risâleti İsbâti’l-Vâcib li’l-Karabâğî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 2099.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra. İbn Kemmûne ve Felsefesi. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Râzî, Fahreddîn. el-Metâlibü’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî. haz. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.
• Sözen, Kemal. “Behmenyâr’a Göre Zorunlu Varlık”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12, (2004/1), 1-26.
• Sühreverdî. Heyâkilu’n-Nûr (Nur Heykelleri). nşr. ve çev. Ahmet Kamil Cihan ve diğerleri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Teftâzânî, Sa‘deddin. el-Makâsıd. çev. İrfan Eyibil. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Toksöz, Hatice. “Devvânî Şârihi Muhyiddîn Muhammed el-Karabâğī’nin Şerhu İsbâti’l-Vâcib Adlı Eserinin Serencamı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi. 33/3, (2022), 843-864.
• Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Turgay, Fatma. İşrâkî Felsefeye Misâl Âleminden Bakmak. İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.