Manzum Fetihnâmelerin Tarihî Kaynak Değeri

Yıl 2023, Sayı: 5, 1 - 17, 15.04.2023

Muhammed Emir Tulum

https://doi.org/10.54462/kadim.1197878

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nin fetihle neticelenen askerî seferlerini odağına alan müstakil kitap şeklindeki fetihnâmeler Osmanlı tarih yazımında özel tarihler, klasik Türk edebiyatı geleneğinde ise edebî türler arasında değerlendirilir. Fetihnâmelerin belirli bir kısmını teşkil eden ve mevcut örnekleri 16. yüzyılda kümelenen manzum fetihnâmelerin ekseriyeti sanat yapmaktan çok zikri geçen seferlerdeki olayları anlatmak amacıyla yazılmıştır. Ancak bu eserler arasında olay anlatımından ziyade edebî yönü öne çıkan veya her iki yönden dikkat çeken örnekler de vardır. Bu çalışmada manzum fetihnâmelerin tarihî bilgi aktarmak açısından ne oranda nesnel olduklarının anlaşılması hedeflenmektedir. Bu amaçla, manzum fetihnâmelerin bazı hususi özelliklerine ve klasik dönem Osmanlı tarihi araştırmalarına katkı sağlayabilecek yönlerine dikkat çekildikten sonra, tarihî kaynak ve araştırmalarla mukayeseleri yapılarak tarihî kaynak değerleri saptanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Tarihi, Klasik Türk Edebiyatı, Manzum Fetihnâmeler, Kara ve Deniz Harp Tarihi, Harp Edebiyatı, 16. Yüzyıl

Importance of Poetical Fetihnâmes as Historical Sources

Öz

Fetihnâmes, in the form of books, focus on the military expeditions and conquests of the Ottoman Empire. They are considered as individual histories in Ottoman historiography and are counted among literary genres in the tradition of classical Turkish literature. Constituting a significant part of the fetihnâme genre and being concentrated at the 16th century, most of the independent poetic fetihnâmes were written to describe the events in the expeditions in question rather than being pieces of art. However, among them, there are examples of having literary aspects exceeding their narrational values or drawing attention to their literary and historical elements simultaneously. This study aims to reveal the degree of practicality of the poetic fetihnâmes for conveying historical information. For this purpose, it draws attention to some special features of poetic fetihnâmes and aspects contributing to the studies on classical age of Ottoman history. It tries to determine their importance as a historical source by comparing them with historical sources and researches.

Anahtar Kelimeler

Ottoman History, Classical Turkish Literature, Poetical Fetihnâmes, History of Land and Naval Warfare, War Literature, 16th Century

Kaynakça

• Adlî. Manzûme-i Feth-i Şirvân ve Demirkapı. haz. K. Şamil Şahin. PDF: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191375/adli-manzume-i-feth-i-sirvan-ve-demirkapi.html
• Aydemir, Meltem. Enîsü’l-Guzzât (Metin-Dizin). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Babür, Yusuf. Nihâlî, Fethiyye-i Yemen Mesnevîsi (Giriş, İnceleme, Transkripsiyonlu Metin, Dil İçi Çeviri ve Tıpkıbasım). Erzincan: Erzincan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Başpınar, Fatih. “Kanûnî Sultan Süleyman’ın Son Seferine Dair Bir Mesnevî: Merâhî’nin Fetihnâme-i Sefer-i Sigetvar Adlı Eseri”. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4 (Samsun, 2013), 18-74.
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yayın Evi, 1972.
• Dàvid, Géza. “Sigetvar.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/157-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dereli, Özlem. Sinoplu Safâyî’nin Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton Adlı Eseri (Transkripsiyonlu Metin). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Emecen, Feridun. “Mohaç Muharebesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/232-235. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Karanfil, Mustafa. Harimi’nin Zafernâme ve Gonca’sına Göre Özdemiroğlu Osman Paşa. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Kâtib Çelebi. Tuhfetü’l-Kibâr Fî Esfâri’l-Bihâr. haz. İdris Bostan. Ankara: TÜBA Yayınları, 2018.
• Kaytaz, Fatma. “Mohaç Savaşı’na Dair Fetihnâmeler ve Bahâri Kadı Ali Efendi’nin Kıyâmetnâme Adlı Fetihnâmesi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 29 (İstanbul, 2013), 145-186.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. haz. Nuri Akbayar [eski yazıdan aktaran: Seyit Ali Kahraman]. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Merâhî’nin Fetihnâme-i Sigetvar’ı, Kanuni’nin Son Seferinin Şiirsel Anlatımı. haz. H. Ahmet Arslantürk - Mücahid Kaçar. İstanbul: Okur Kitaplığı Yayınları, Ekim 2012.
• Nidâî. Fetihnâme-i Kal‘a-i Cerbe. haz. Ümran Ay. İstanbul: Kocav Yayınları, Temmuz 2015.
• Orgun, Zarif. “Selim II.’nin Kapudan-ı Derya Kılıç Ali Paşa’ya Emirleri”. Tarih Vesikaları 2/2 (Ankara Şubat 1943), 325-334.
• Önal, Ahmet. Koca Sinan Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1520?-1596). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Perjes, Geza. Mohaç Meydan Muharebesi. geniş özetini yaparak tanıtan: Şerif Baştav. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, 2021.
• Rumûzî. Fetihnâme-i Tûnus ve Halku’l-vâd, Akdenizdeki Bir Hâkimiyet Mücadelesinin Manzum Tasviri (İnceleme-Tenkitli Metin-Diliçi Çeviri). haz. M. Emir Tulum. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, Şubat 2023.
• Şakiroğlu, Mahmut H. “Halku’l-Vâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/375-376. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tanyeli, Gülsün-Tanyeli, Uğur. “Osmanlı Yüzer Köprüleri”. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 10/1-2 (Ankara 1990), 5-17.
• Tulum, M. Emir. Osmanlı Edebiyatında Manzum Fetihnameler. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, Ocak 2022.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Osmanlı Tarihi. 9 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yavuz, Hulusi. Yemen’de Osmanlı İdaresi ve Rumûzî Tarihi, II Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Zekeriyazade. Ferah-Cerbe Fetihnamesi. haz. Orhan Şaik Gökyay. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.