Son Dönem Osmanlı Sefir Ve Şehbenderlerinin Toplumsal Tarihi Üzerine Prosopografik Bir Analiz

Yıl 2024, Sayı: 8, 51 - 76, 15.10.2024

Ayda Bektaş

https://doi.org/10.54462/kadim.1487645

Öz

On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde, Osmanlı diplomatik teşkilatının kurumsallaşmasına paralel olarak diplomasi taleplerini karşılamak amacıyla devlet hizmetinde çalışan diplomat sayısında belirgin bir artış gözlemlenmiştir. Diplomatik personelin hızla artmasıyla birlikte nitelikli ve yetkili bireylerin istihdamını artırmak amacıyla sistematik bir atama süreci uygulanmaya başlamıştır. Bu çalışma, Osmanlı Hariciye Nezareti'nin kurumsallaşmasının, kurumun üst düzey diplomatları olan sefirler ve şehbenderler üzerindeki etkisini incelemeyi hedeflemektedir. Bununla birlikte makale, Osmanlı sefir ve şehbenderlerinin sosyal tarihlerini, eğitim kariyerlerini ve mesleki görevlerini de dikkate alarak kapsamlı bir analiz yapmayı amaçlamaktadır. Çalışmada, Osmanlı Arşivi'nde bulunan sicill-i ahval kayıtları aracılığıyla Osmanlı sefirleri ve şehbenderlerinin sosyal ve eğitim geçmişleri ile mesleki kariyerleri prosopografik bir yöntemle incelenmektedir. Bu analiz, devletin merkezi ve kurumsallaşmış bir bürokratik sistem kurma çabalarının ve liyakate dayalı atamaların, on dokuzuncu yüzyılın sonlarına gelindiğinde Osmanlı diplomatlarının mesleki bir kimlik geliştirmelerine nasıl katkıda bulunduğunu aydınlatmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Diplomasisi, Sefir, Şehbender, Prospografi

A Prosopographic Analysis of the Social Profiles of Late Ottoman Ambassadors and Consuls

Öz

In response to the growing demands of diplomacy within the increasingly institutionalized Ottoman diplomatic framework, a significant expansion in the number of diplomats employed by the state was observed during the final quarter of the nineteenth century. Concurrent with the rapid increase in diplomatic personnel, a systematic appointment process was implemented to enhance the recruitment of qualified and knowledgeable individuals. This study aims to examine the impact of the institutionalization of the Ottoman Ministry of Foreign Affairs on its ambassadors and consuls, who were the principal executive officers of the institution. Additionally, the article explores the social histories of Ottoman ambassadors and consuls by analyzing the evolution of their professional responsibilities and educational backgrounds. This study employs a prosopographic methodology to investigate the social and educational backgrounds and professional careers of Ottoman ambassadors and consuls, focusing on their personnel records archived in the Ottoman Archives. Through this analysis, the study aims to elucidate how the state's efforts to establish a centralized and institutionalized bureaucratic system, and to emphasize merit-based appointments, contributed to the formation of a distinct professional identity among Ottoman diplomats by the end of the nineteenth century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Diplomacy, Envoy, Consul, Prosopography

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (Presidency State Archives of the Republic of Turkey, Department of Ottoman Archives), (BOA).
• Hariciye Nezareti Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyyesi Müdüriyeti (HR.SAİD).
• İrade Dahiliye (İ.DH).
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE).
• Akiba, Jun. “Bir Osmanlı Bürokratı ve Özel Yaşamı”. Tarih ve Toplum 33/198 (2000), 239-250.
• Akpınar, Mahmut. Bir Tanzimat Bürokratı ve Diplomatı Olarak Aleksandır Karatodori Paşa (1833-1906). Konya: Selçuk University, Institute of Social Sciences, Ph.D. Dissertation, 2010.
• Akşin Somel, Selçuk. The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire. Leiden: Brill, 1st Ed., 2001.
• Akyıldız, Ali. Sürgün Sefir: Sadullah Paşa. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1st Ed., 2011.
• Alloul, Houssine - Martykánová, Darina. “Introduction: Charting New Ground in the Study of Ottoman Foreign Relations”. The International History Review 43/5 (2021), 1018-1040. https://doi.org/10.1080/07075332.2021.1914706.
• Anscombe, Frederick F. State, Faith, and Nation in Ottoman and Post-Ottoman Lands. London: University of London, 1st Ed., 2014.
• Balcı, Sezai. Babıali Tercüme Odası. İstanbul: Libra Yayıncılık, 1st Ed., 2013.
• Bektaş, Erhan. Religious Reform in the Ottoman Empire. London: I. B. Tauris, 1st Ed, 2023.
• Bilim, Cahit. “Tercüme Odası”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, OTAM 1(1990), 29-43.
• Blumi, Isa. Rethinking the Late Ottoman Empire: A Comparative Social and Political History of Albania and Yemen. İstanbul: İsis Yayıncılık, 1st Ed., 2003.
• Bostan, Zeynep. Osmanlı Hariciyesinin Modern Temelleri- II. Abdülhamid Döneminde Diplomasi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 1st Ed., 2021.
• Bouquet, Olivier. Sultanın Paşaları: Osmanlı Devlet Ricali Hakkında Bir Deneme (1839-1909). trans. Devrim Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1st Ed., 2016.
• Çakmak, Aydın. Türk Dışişleri Teşkilatının Gelişimi: Hariciye Nezareti. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1st Ed., 2020.
• Dadyan, Saro.“Sultan Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid Dönemlerinin Osmanlı Hariciyesinde Üst Düzey Gayrimüslim Bürokrat ve Diplomatlar”. Milli Saraylar 10, (2012), 63-73.
• Dasque, Isabella. Les Diplomates de la République. Sorbonne: Sorbonne University Press, 1st Ed., 2020.
• Davison, Roderic H. Reform in the Ottoman Empire. Princeton: Princeton University Press, 1st Ed., 1963.
• Davison, Roderic H. “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili”. trans. Çiğdem Erkal İpek. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/4-5, (1994-1995), 171-188.
• Davison, Roderic H. “Halil Şerif Paşa, Ottoman Diplomat and Statesman”. The Journal of Ottoman Studies 2/2 (1981), 203-221.
• Davison, Roderic H. Nineteenth-Century Ottoman Diplomacy and Reforms. İstanbul: İsis Yayıncılık, 1st Ed., 1999.
• Ezici, Erhan. Hariciye Teşkilatı: Türk Kamu Yönetiminde Bir Modernleşme Modeli. Ankara: Ankara University, Institute of Social Sciences, Ph.D. Dissertation, 2020.
• Findley, Carter Vaughn. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789- 1922. Princeton: Princeton University Press, 1st Ed., 1980.
• Findley, Carter Vaughn. Ottoman Civil Officialdom: A Social History. Princeton: Princeton University Press, 1st Ed., 1989.
• Fortna, Benjamin C. Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in the Late Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, 2nd Ed., 2003.
• Genç, Yusuf İhsan - Küçük, Mustafa - Gündoğdu, Raşit - Satar, Sinan - Karaca, İbrahim - Yıldırım, Hacı Osman - Yılmaz, Nazım (eds.). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul: Başbakanlık Basımevi, 3rd Ed., 2010.
• Gürpınar, Doğan. Ottoman Imperial Diplomacy: A Political, Social and Cultural History. London: I. B. Tauris, 1st Ed., 2014.
• Kırmızı, Abdülhamit. Abdülhamid’in Valileri/ Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908. İstanbul: Klasik Yayınevi, 4th Ed., 2017.
• Kırmızı, Abdülhamit. “II. Abdülhamid’in Hıristiyan Memurları”. Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi. ed. F. Gün and H. İ. Erbay. 654-664. İstanbul: TBMM Milli Saraylar, 2017.
• Kuneralp, Sinan. “Bir Osmanlı Diplomatı Kostaki Musurus Paşa 1807-1891”. Belleten 34/35 (Temmuz 1970), 422-435.
• Kuneralp, Sinan. (ed.). Studies on Ottoman Diplomatic History. İstanbul: İsis Yayıncılık, 1st Ed., 1987.
• Kuneralp, Sinan. Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali, 1839-1922: Prosopografik Rehber. İstanbul: İsis Yayıncılık, 1st Ed., 1999.
• Kütükoğlu, Mübahat. “Sicill-i Ahvâl Defterleri’ni Tamamlayan Arşiv Kayıtları”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 12 (1988), 141-157.
• Lewis, Bernard. The Emergence of Modern Turkey. London: Oxford University Press, 1st Ed.,1968.
• Öner, Onur. “Understanding Social Change: Demographic Analyses of Musicians in Late Ottoman Istanbul”. Middle Eastern Studies 57/2 (2021), 227-248. https://doi.org/10.1080/00263206.2020.1858809.
• Philliou, Christine. Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution. Berkeley: University of California Press, 2nd Ed., 2011.
• Sarıyıldız, Gülden. Sicill-i Ahvâl Komisyonunun Kuruluşu ve İşlevi, 1879-1909. İstanbul: Der Yayınları, 1st Ed., 2004. Sarıyıldız, Gülden. “Sicill-i Ahvâl Defterleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Accessed January 2, 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/sicill-i-ahval-defterleri.
• Verboven, Koenread - Carlier, Myriam - Dumolyn, Jan. “A Short Manual to the Art of Prosopography”. Prosopography Approaches and Applications: A Handbook, ed. K.S.B. Keats-Rohan. 35-69. England: Unit for Prosopographical Research, 2007.
• Yasamee, F. A. K. Ottoman Diplomacy: Abdullhamid II and the Great Powers, 1878-1888. İstanbul: İsis Yayıncılık, 1st Ed., 1996.