.İRAN KÜTÜPHANELERİNDEKİ BAZI KÜRTÇE DİNÎ VE LİRİK EL YAZMASI MANZUMELERİN AÇIKLAMALI FİHRİSTİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 208 - 231, 10.12.2018

Hadi Bideki Eral Ceylan Veysel Başçı

Öz

Kadim
İranî dillerden olan Kürt Dili ve bu dilin edebiyatı pek çok şair ve yazar
yetiştirmiştir. Bu şair ve yazarlar da kendilerinden geriye çeşitli edebi
metinler miras bırakmışlardır. Bu metinlerin bazıları hala birer yazma eser
olarak mevcudiyetini korumakta ve zengin Fars dili yazma eserleri arasında
tanıtılmayı ve gün yüzüne çıkarılmayı beklemektedir. Bu makale, yüzyıllar
boyunca Kürtçe dilinde söylenerek el-yazması şeklinde İran kütüphanelerinde
kataloglanmış olan dini ve lirik manzumeleri tanıtmayı amaçlamaktadır. Bu
doğrultuda 80 el-yazması eser içerisindeki toplam 33 Kürtçe manzume-eser
tanıtılacaktır ki bu 80 nüshanın 58’ni dini içerikli yazmalar oluştururken geri
kalanı ise lirik manzumelerden müteşekkildir. İnceleyeceğimiz bu manzumeler ve
yazma kataloğlar; “Perişan-nâme, Rule Bezanî, Akide-i Merziye, Dekayık-i
Ahbar, Vefatnâme, Mevlütnâme, Risale der Namaz, Mahşernâme,
Miraçnâme, Şeyh Sen’an, Hûrşid û Xaraman, Leyla û Mecnun, Hosrû û
Şirin,  Ferhat û Şirin, Bedi’ül-Cemal,
Şeyf’ul-Mûluk ve Hace Eşref” hikâyesi gibi dini ve lirik manzume-eserlerden
oluşacaktır.

Anahtar Kelimeler

Açıklamalı Fihrist, El-Yazması, İran Kütüphaneleri, Kürtçe, Dini ve Lirik Manzumeler, Kürt Edebiyatı, Folklor

فهرست توصیفی متون خطی کردی در کتابخانه های ایران؛ «منظومه های دینی و عاشقانه»

Öz

چکیده

زبــان و
ادبیــات کــردی بــه عنــوان یکــی از زبان هــای کهــن 

 ایرانــی، شــاعران و نویســندگان متعــددی را در دامــان خــود پرورانــده
و متــون ادبــی متفاوتــی را از خــود بــه جــای گذاشــته  اســت، ولــی برخــی از ایــن آثــار کــردی هنــوز در هیــأت دســت نویس و نســخۀ خطــی باقــی
مانــده و در لابــه لای فهرســتهای نســخ خطــی و حجــم  انبوهــی از نســخه های فارســی،  منتظــر شناســایی و معرفــی اســت. ایــن مقالــه
فهرســتی توصیفــی از منظومه هــای دینــی و عاشــقانه  اســت کــه در طــول چنــد قــرن بــه زبــان کــردی
ســروده شــده و در هیــأت نســخۀ خطــی در کتابخانه هــای ایــران فهرســت شــده اند.
نویســندۀ ایــن مقالــه ســعی دارد بــه معرفــی وتوصیــف 33 منظومــۀ کــردی در
80 نســخۀ خطــی بپــردازد کــه 21 منظومــۀ آن با 58 نسخه خطی دینــی اسست و12  منظومــۀ دیگــر عاشــقانه بــا 22 نســخۀ خطــی.    

در خــلال ایــن
مقالــه درخواهیــم یافــت کــه از منظومه هــای گــروه اول، منظومــۀ پریشــان
نامه بــا 19 نســخه دارای بیشــترین تعــداد نســخ خطــی اســت و بعــد از آن،
منظومه هــای رولــه بزانــی، عقیــدۀ مرضیــه و دقایق الاخبــار هــر کــدام
پنــج نســخه، وفات نامــه و مولودنامــه هــر کــدام ســه نســخه، رســاله در
نمــاز، محشــرنامه و معراج نامــه هــر کــدام دو نســخه و بقیــۀ منظومه هــای ایــن
گــروه هــر کــدام یــک نســخه دارنــد. از منظومه هــای گــروه دو ،منظومــۀ شــیخ
صنعــان قــرن 14ق بــا چهــار نســخه دارای بیشــترین تعــداد نســخ خطــی اســت
و بعــد از آن، منظومه هــای خورشــید و خرامــان ســه نســخه، لیلــی و مجنــون،
خســرو و شــیرین، شــیرین و فرهــاد، بدیع الجمــال و ســیف الملوک و داســتان
خواجــه اشــرف هــر کــدام دو نســخه و بقیــۀ منظومه هــای ایــن گــروه هــر
کــدام یــک نســخه دارنــد.

Anahtar Kelimeler

: فهرست نویســی, نســخه های خطــی, کتابخانه هــای ایــران, منظومه هــای دینــی و عاشــقانه, ادبیــات کُـردی, فولکلــور

Kaynakça

• Edevayi, Müzehher, “Nüshe-ye Gorbe ve Muş Horami/Orami”, Peyam Baharistan, sal-e dovvum, şomareye: 18, 1391/1971.
• Edevayi, Müzehher, “Nüshe-ye Manzume-ye Şeyh Sen’an ve Dohter Tersa be Zeban-e Horami”, Peyam Baharistan, s. 2, şomare. 22, 1392/1972.
• Belu, Cevyes, “Kurdi”, Rahnema-ye Zeban-e İrani, Be Kuşiş-e Rudeger Eşmit, Tercüme-i Arman Bahtiyari ve Digeran, c. 2, Tahran: Kaknevis, 1387/1968.
• Behrami, İrec, “Çeşmendazi-ye ber Çıgunegi Manzumesera-yi der Ferheng ve Edeb-e Kurdi”, Guheran: s. 15, 1386/1967.
• Bina, “Manzumesera-yi Der-Ferheng ve Edeb-e Kurd”, Cihan Endişe: s. 4, 1380/1961.
• Cihan Dide, Abdülgafur, “Dastan-e Manzum-e Heyder ve Semen Ber Be Rivayet-e Merdum Beluç”, Ferheng ve Edebiyat-e ‘Amme: Sal-e Çarom, s. 7, 1395/1975.
• Hafıziyan Babli, Ebu Fezl, Fihrist-i Nüsheha-yi Hahti-ye Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami, cilt 31, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1388/1969.
• Hayri, Abdülhüseyin, Fihrist-i Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı Milli, cilt 10, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1347/1929.
• Hayri, Abdülhüseyin, Fihrist-i Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı Milli, cilt 3, Çap-e dovvom, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1353/1935.
• Hayri, Abdülhüseyin, Fihrist-i Kütüphane-yi Meclis, cilt 21, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1357/1938.
• Hüseyni Eşkuri, Seyit Cafer, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatti-ye Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami, cilt 49, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1392/1072.
• Hazeri, Şahab, Ferheng-i Kutub ve Neşriyat-i Kurdistan, Senendec: Kalec, 1388/1969.
• Haznedar, Maruf, Miju-ye Edebi-ye Kurdi, Bergi Dovvom, Hevler: Çape Hane-ye Vezareti Perverde, 2002.
• Danışpeju ve Efşar, Muhammed Taki ve İrec, Fihrist-i Nüsheh-ye Hatt-i Kütüphane-yi Melik, cilt 4, Tahran: Huner, 1364/1945.
• Danışpeju ve Efşar, Muhammed Taki ve İrec, Neşriye-i Kütüphane-yi Merkezi Danışgah-e Tahran Derbare-i Nüsheha-yi Hatti, Defter 5, Tahran: Danışgah-e Tahran, 1346/1928.
• Danışpeju ve Efşar, Muhammed Taki ve İrec, Neşriye-i Kütüphane-yi Merkezi Danışgah-e Tahran Derbare-i Nüsheha-yi Hatti, Defter 7, Tahran: Danışgah-e Tahran, 1353/1935.
• Danışpeju ve İlmi Envari, Muhammed Taki ve Bahaeddin, Fihrist-i Kütüb-i Hatt-i Kütüphane-yi Meclis-i Sena, cilt 1, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1355/1936.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Kütüphane-yi Merkez-i Danışgah-e Tahran, cilt 13, Tahran: Danışgah-e Tahran, 1340/1922.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Kütüphane-yi Merkez-i Danışgah-e Tahran, cilt 14, Tahran: Danışgah-e Tahran, 1340/1922.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Mikroçipha-ye Kütüphane-yi Merkezi Danışgah-e Tahran: cilt 3, Tahran, Danışgah-e Tahran, 1363/1944.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Mikroçipha-ye Kütüphane-yi Merkezi Danışgah-e Tahran: cilt 2, Tahran, Danışgah-e Tahran, 1353/1935.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Mikroçipha-ye Kütüphane-yi Merkezi Danışgah-e Tahran: cilt 1, Danışgah-e Tahran, 1348/1930.
• Danışpeju, Muhammed Taki, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-ı Danışgede-i Edebiyat-e Danışgah-e Tahran: cilt 1, Tahran, Danışgah-e Tahran, 1339/1921.
• Dirayeti, Mustafa, Fihristgan-e Nüsheha-yi Hatt-i İran: Fenha, cilt 14 ve 16, Tahran: Kütüphane-yi Milli, 1391/1971.
• Dirayeti, Mustafa, Fihristvare-i Destniviştha-ye İran: cilt 8, Tahran, Kütüphane-yi Meclis, 1389/1969.
• Zülfikari, Hasan, Yek Sed Manzume-i Âşıkane-i Farısi, Tahran: Çeşme, 1392/1972.
• Ruhani, Baba Merduh, Tarih-ê Meşahir-eê Kurd, cilt 1 ve 2, Tahran: Suruş, 1390/1970.
• Şukrullahi, İhsanullah, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yê İslami, cilt 47, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1390/1970.
• Şiri, Feryat, “Goftegu ba Muhammed Ali Sultani”, Gohran: Şomare 15, 1386/1967.
• Sadrayı Huyi ve Hafızıyan Babli, Ali ve Ebu Fezl, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Umumi-ye Ayetullah Gülpaygani-ye Kom, cilt 1 ve 7, Tahran: Kütüphane-yi Mecles-e Şura-yı İslami, 1388/1969.
• Sadrayı Huyi, Ali, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-e Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami, cilt 30, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1388/1969.
• Sadrayı Huyi, Ali, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami, cilt 38, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1377/1958.
• Tabatabayi Behbehani, Muhammed, Fihrist-i Muhtesır-e Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Meclis-i Şura-yı İslami, Tahran: Kütüphane-yi Meclis, 1386/1967.
• Fazıl Haşimi, Muhammed Rıza, Fihrist-i Kütüb-i Hatt-i Kütüphane-yi Merkezi ve Merkez-e İsnad-e Astan-e Kuds-ı Rezevi, cilt 17, Meşhed: Astan-e Kuds-ı Rezevi, 1380/1961.
• Fazıl, Mahmud, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Danışgede-i İlahiyat-e Meşhed, cilt 2, Meşhed: Danışgah-e Firdevsi, 1361/1942.
• Lütfiniya, Hıdır, Hemaseha-ye Kevm-e Kurd, Tahran: Semira, 1388/1969.
• Mayil Herevi ve Erdelan Cevan, Necib ve Ali, Fihrist-i Kütüb-i Hatt-i Kütüphane-yi Merkezi-ye Astan-e Kuds-ı Rezevi, cilt 9, Meşhed: Astan-e Kuds-ı Rezevi, 1361/1942.
• Menzevi, Ahmed, Fihrist-i Hatt-i Merkez-e Dairet’ul-Maarif-e Bozorg-e İslami, cilt 1 ve 2, Tahran: Merkez-e Dairet’ul-Maarif-e Bozorg-e İslami, 1377/1958.
• Nekibi, Hasan, Fihrist-i Nüsheha-yi Hatt-i Kütüphane-yi Astan-e Hazret-i Ma’sume, cilt 2, Kom: Zair, 1391/1971.
• Yunusi, Mirvedud, Fihrist-i Kütüphane-yi Milli Tebriz, cilt 2, Tebriz: Kütüphane-yi Milli, 1350/1932.