A TABRIZI PRO-‘IRANIAN NATIONALISM’ INTELLECTUAL IN THE MODERNIZATION PERIOD: AHMAD KASRAVI – HIS LIFE, WORDIEW, INTELLECTUAL STRUGGLE, AND STUDIES

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 115 - 155, 27.12.2019

Mehmet Akif Koç

Öz

The first half of the 20th century was a critical crossroad in which state, society and politics were reshaped in Iran. During this process, different views in political, social and cultural spheres competing each other, tried to find alternative solutions to traditional backwardness of the country. As a theology educated, former mullah from Tabrizi origin, then a judge and inspector at the Ministry of Justice, and finally a journalist, prominent historian and intellectual, Ahmad Kasravi also aimed to guide his people. Kasravi attempted to transform society‟s profoundly fragmented ethnic/linguistic structure and non-integrity nature towards the direction of national cohesion within the form of a modern nation-state. On the other hand, he endeavored to criticize traditional Shiism using the guidance of reasoning and to reform the clergy (ulama) class. Kasravi was severely attacked by the ulama because of his ideas and political studies aiming at the purification of the Persian language and religion, and was assassinated by the fundamentalist Fada‟iyan-e Islam. However, even after his pass away, Kasravi‟s views on Iranian national identity and Shiism have remained influential on Iranian thought. 

Anahtar Kelimeler

Kasravi, Iran, national identity, Shiism, history

MODERNLEŞME SÜRECİNDE ‘‘İRAN MİLLİYETÇİLİĞİ‘‘ YANLISI TEBRİZLİ BİR AYDIN: AHMED KESREVÎ – HAYATI, ŞAHSİYETİ, DÜNYA GÖRÜŞÜ, MÜCADELESİ VE ESERLERİ

Öz

XX. yüzyılın ilk yarısı İran‟da devlet, toplum ve siyasetin yeniden şekillendiği bir dönemdir. Bu süreçte siyasi, toplumsal ve kültürel alanlarda farklı görüşler birbiriyle rekabet halinde, ülkenin geri kalmışlığına çözüm bulma çabası içine girdi. Tebriz kökenli ve ilahiyat eğitimi almış eski bir molla olarak, Ahmed Kesrevî de bu süreçte önce devrimci, ardından adli müfettiş ve avukat,
nihayetinde gazeteci, tarihçi ve aydın kimlikleriyle İran toplumuna yol göstermeyi hedefledi. Kesrevî, toplumun parçalı etnik/dilsel yapısı ve bütünlükten uzak doğasını, modern ulus-devlet formuna uygun şekilde, ulusal uyum istikametinde dönüştürmek için gayret gösterdi. Bir yandan da geleneksel Şiîliğin rasyonel akılla eleştirisine ve din adamları sınıfının ıslahına gayret gösterdi. Dil ve dinde arındırma öngören fikirleri ve siyasi çalışmaları sebebiyle ulemanın hücumlarına maruz kaldı, sonuçta da Fedâiyân-ı İslam örgütü tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Ancak Kesrevî, İran milli kimliği ve Şiîliğe dair görüşleriyle ölümünün ardından da İran düşünce hayatını etkilemeyi sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kesrevi, İran, milli kimlik, Şiilik, tarih

Kaynakça

• Abrahamian, Ervand. İran – Beyne Do Enghelab. Tehran: Nashr-e Ney, 1391/2012.
• Abrahamian, Ervand. Tarikh-e İran-e Modern. Tehran: Nashr-e Ney, 1389/2010.
• Abrahamian, Ervand. “Communism and Communalism in Iran: The Tudeh and te Firqah-i Dimukrat”. International Journal of Middle East Studies. Vol.1, No. 4 (1970), 291-316.
• Abrahamian, Ervand. “Kasravi: The Integrative Nationalist of Iran”. Middle Eastern Studies. 9/3, 1973, 271-295.
• Abrahamian, Ervand. “Kasravi – The Integrative Nationalist of Iran”. Eli Kedourie & Sylvia G.Haim (Eds.). Towards a Modern Iran. London: Routledge, 1980. 96-131.
• Ahmadov, Shahi. “Azerbaycan’da Şiiliğin Yayılma Süreci”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri (İslam Mezhepleri Tarihi) Anabilim Dalı. Ankara, 2005.
• Albayrak, Recep. Türklerin İranı: Yakın Gelecek, Cilt: 1. Ankara: Berikan Yayınevi, 2013.
• Amini, M.. “Kasravi, Aḥmad - A Bibliographical Survey”. IranicaOnline. Vol. XVI, Fasc. 1, p. 102-105, 2 May, 2012, http://www.iranicaonline.org/articles/kasravi-ahmad-vii
• Ansari, Ali M.. Iran's Constitutional Revolution of 1906 and Narratives of the Enlightenment. London: Gingko, 2016.
• Atabaki, Touraj. Azerbaijan – Ethnicity and the Struggle for Power in Iran. London: I.B. Tauris, 2000.
• Atabaki, Touraj. “Pan-Turkism and Iranian Nationalism”. Touraj Atabaki (Ed.). Iran and the First World War – Battleground of the Great Powers. London: I.B. Tauris, 2006. 121-136.
• Azimli, Mehmet. Babek – Bir Direnişçi. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• el-Babanî, Abdulkadir bin Rustem. Siyer’ul-Ekrâd: Tarikh-e Ardalân ve Bâbân. Tehran, 1868.
• Başdemir, Mustafa. “Seyyid Ahmed Kasravi-yi Tebrizi'nin Deylemliler'e dair yazdığı bir makalenin tercümesi”. Lisans bitirme tezi. Arap-Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1980.
• Bayat, Kaveh. Pan-Turkizm ve İran. Tehran: Neshr-e ŞirazehKetab, 1386/2007.
• Bilgin, Orhan. "Kesrevi, Seyyid Ahmed". TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kesrevi-seyyid-ahmed
• Buchan, James. “Clerical Errors”. The Guardian. Friday 26 June 2009. https://www.theguardian.com/books/2009/jun/27/ahmed-kasravi-iranian-revolution
• Caferiyan, Rasul. Ceryanha ve Sazmanha-ye Mezhebi-Siyasi-ye Iran (1941-1979). Tehran: 2006.
• Cronin, Stephanie. Tribal Politics in Iran – Rural Conflict and the New State. London: Routledge, 2007.
• Dabashi, Hamid. Shiism – A Religion of Protest. New York: the Belknap Press of the Harvard University Press, 2011.
• Djalili, Mohammad-Reza & Kellner, Thierry. İran’ın Son İki Yüzyıllık Tarihi. Trc. Reşat Uzmen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2011.
• Doustdar Haghighi, Mohammad. “The Religious Thought of Abmad Kasravï Tabrïzï”. Master thesis. Institute of Islamic Studies, Mc Gill University. Montreal, 1998.
• Düzgün, Hüseyin. “Şeyh Safiyüddin Erdebili’nin Kara Mecmuası”. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi. İstanbul, 30 Eylül - 04 Ekim 2013. Kongre Bildiriler Kitabı, Cilt II, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2014), 339-368.
• Esendal, Memduh Şevket. Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar. İstanbul: Bilgi Yayınları, 1999.
• Filiz, Hayrettin. “İran’da Ulus Bilinci Kavgaları ve Ahmed Kesrevi- 1”, Ege Telgraf. 3 Haziran 2018, https://www.egetelgraf.com/iranda-ulus-bilinci-kavgalari-ve-ahmed-kesrevi-1/
• Garthwaite, Rene R.. İran Tarihi – Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze. Trc. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2011.
• Gelvin, James L.. The Modern Middle East: A History. New York: Oxford University Press, 2016.
• Gheissari, Ali. “Iran’s Dialectic of the Enlightenment: Constitutional Experience, Transregional Connections, and Conflicting Narratives of Modernity”. Ali M. Ansari (Ed.), Iran's Constitutional Revolution of 1906 and Narratives of the Enlightenment. London: Gingko, 2016. 15-47.
• Gökdağ, Bilgehan A. & Heyet, M. Rıza. “İran Türklerinde Kimlik Meselesi”. Bilig. Yaz / 2004, sayı.30: 51–84.
• Halliday, Fred. 100 Myths about the Middle East. London: Saqi Books, 2005.
• Hourcade, Bernard. "İran". TDV İslâm Ansiklopedisi.2000. https://islamansiklopedisi.org.tr/iran#1
• Humeyni, Ruhullah b. Mustafa Musevi. Keşf’ül-Esrar: Pasuh be Kitab-i Esrar-e Hazar Saleh-ye Muhammed Rıza Hakemizade. Tehran: 1944.
• İzedi, Receb. “Nigahi be Yek Dehheh-ye Çaleş ber ser Huviyyat-e Azerbaycan”. Hamid Ahmadi (Ed.). Iran: Huviyyat, Melliyat, Qavmiyat. Tehran: Muassasah-e Tahqiqat va Toseeh-e Ulum-e İnsani, 2007. 355-439.
• Jazayery, Mohammad Ali. “Ahmad Kasravi and the Controversy over Persian Poetry 1: Kasravi’s Analysis of Persian Poetry,” IJMES, 4/2, 1973, 190-203.
• Jung, Edeltrud. “Ahmad Kasravi: em Beitrag zur Ideengeschichte Persiencs im 20, Jahrhundert” Albert Ludwig Universität. Freiburg, Germany, 1976.
• Kashani-Sabet, Firoozeh. Frontier Fictions – Shaping the Iranian Nation: 1804-1946. New Jersey: Princeton University Press, 1999.
• Katouzian, Homa. “Khalil Maleki: The Odd Intellectual Out”. Negin Nabavi (Ed.) Intellectual Trends in Twentieth-Century Iran: A Critical Survey. Gainesville: The University Press of Florida, 2003. 24-52.
• Keddie, Nikki R.. Modern Iran - Roots and Results of Revolution. New Haven: Yale University Press, 2003.
• Kesrevi, Ahmed. Azerî ya Zeban-e Bastan-e İran?. Tehran, 1305/1926.
• Kesrevi, Ahmed. Çera ez Adliye Birun Amedem?, Tehran, 1323/1944.
• Kesrevi, Ahmed. Devlet be Ma Pasuh Dehed. Tehran, 1323/1944.
• Kesrevi, Ahmed. Der Piramun-i İslam. Tehran, 1322/1943.
• Kesrevi, Ahmed. Şiigeri – Bekhanend ve Daveri Konend. Tehran: Çaphaneh-ye Peyman, 1322/1943.
• Kesrevi, Ahmed. Tarikh-i Meşruteh-i Iran. Tehran, 1340/1961.
• Kesrevi, Ahmed. Zeban-e Pak. Tehran, 1323/1944.
• Kesrevi, Ahmed. Zindigani-yi Men. Tehran, 1323/1944.
• Ketabşenaseh-ye Kesrevi. Kasravi.info. https://www.kasravi.info/
• Kia, Chad. “The Scum of Tabriz: Ahmad Kasravi and the Impulse to Reform Islam”. British Journal of Middle Eastern Studies. 2014, DOI: 10.1080/13530194.2014.932270.
• Küçükdağ, Yusuf & Dedeyev, Bilal. “Safevilerin Nesebine Farklı Bir Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research. Volume 2/6 Winter 2009, 415-424.
• Manafzadeh, Alireza. “Ahmad Kasravi: l’homme qui voulait sortir l’Iran de l’obscurantisme”. pub. Paris, 2004.
• Martin, Vanessa. “Tabriz: the Politics and Economics of of a North-Western City”. In Iran Between Islamic Nationalism amd Secularism – the Constitutional Revolution of 1906. London: I.B.Tauris, 2013.
• Mir-Abidini, Hasan. İran Öykü ve Romanının Yüz Yılı, C. I. Ankara: Nüsha Yayınları, 2002.
• Moin, Baqer. Khomeini: Life of the Ayatollah. London: I.B. Tauris, 2009.
• Mottahedeh, Roy. The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran. Donnelley: Oneworld Publications, 2000.
• Musalı, Namiq. Rus Oryantalistlere Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2013.
• Nazm, Huseyn. Rus ve İngilis der İran. Tehran: Merkez-i Esnad-e Enghelab-e İslami, 1380/2001.
• Nebevi, Seyyid Abdul-Emir. “Huzistan ve Çaleşha-ye Qavmi”. Hamid Ahmadi (Ed.). Iran: Huviyyat, Melliyat, Qavmiyat.Tehran: Muassasah-e Tahqiqat va Toseeh-e Ulum-e İnsani, 2007.
• Rahnema, Ali. An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shari’ati. London: I.B. Tauris, 2000.
• Ramyar, Minoo. “Sayyed Ahmad Kasravi: historian, language reformer and thinker”. Master thesis. Durham theses, Faculty of Arts of Durham University, 1969.
• Shaffer, Brenda. Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. Massachusetts: the MIT Press, 2002.
• Siegel, Evan. “Ahmad Kasravi on Iran and Azerbaijan”. Originally submitted to L’Association Française pour l‘Étude du Monde Arabe et Musulman in France, 1996, under the title, "Ahmad Kasravi: From Nationalism to Internationalism". https://www.academia.edu/2080176/Ahmad_Kasravi_on_Iran_and_Azerbaijan
• Sluglett, Peter. “Sömürgecilik, Osmanlılar, Kaçarlar ve Bağımsızlık Mücadelesi: Arap Dünyası, Türkiye ve İran”. Youssef M. Choueri (Ed.). Ortadoğu Tarihi: Dini, Siyasi, Kültürel ve Ekonomik Perspektiften. Trc. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2011.
• Staley, William C.. “The Intellectual Development of Ahmad Kasravi”. PhD Dissertation. Princeton University, 1966.
• Şeriati, Ali. Ali Şiası Safevi Şiası. Trc. Hicabi Kırlangıç. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• Tığlı, Asiye. İran’da Entelektüel Dini Düşünce Hareketi. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Tonnies, Ferdinand. Community and Society (Gemeinschaft und Gesellschaft). London: Routledge, 2017.
• Uludağ, Süleyman. “İnanç ve İbadet Hayatı Bakımından Alevi-Sünni Karşılaştırması”. Köprü. 62. Sayı, Bahar 1998.
• Uyar, Mazlum. İran’da Modernleşme ve Din Adamları. İstanbul: Emre Yayınları, 2008.
• Veliyeva, Zülfiyye. “Safevilerin menşei və Kızılbaşca”. Journal of Azerbaijani Studies. 1.Sayı., 2015, 332-344.
• Yenisey, Gülara. İran’da Etnopolitik Hareketler (1922–2004). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2008.
• Zehtabi (Kirişçi), Muhammed Taki. İran Türklerinin Eski Tarihi. Trc. Ferhad Rahimi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2010.