HATIRLAMA VE KOLEKTİF HAFIZA

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 25 - 49, 28.12.2021

Ali Bedir , Ahmet Tabakoğlu

Öz

Sosyal bilim dünyasında son yıllarda yapılan çalışmalarda kendinden çokça bahsettiren ve referans verilen bir kavram olarak kolektif hafızanın tanımı ile birlikte tarihsel süreçte geçirmiş olduğu anlam değişikliklerine değinilen bu makalede hatırlama ediminin hem bireysel anlamda hem de toplumsal anlamda önemi ve yeri tartışılacaktır. Hafızanın toplumsallığı olgusuna dair mekânın hatırlama açısından örnekleri verilerek hafıza ve mekan arasındaki karşılıklı etkileşim düzeyleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Özellikle İslam toplumlarında hac ibadetinin deneyimine ev sahipliği yapan beldelerin bir yandan anlatılar suretiyle bir yandan da mekânsal anlamda değişime neden olan düzenlemeler ile Müslüman bireylerin zihin dünyalarında nasıl yer aldığı araştırılacaktır. Böylelikle topluma mal olmuş, toplumsal bellekte kurucu işleve sahip hadiselerin onu deneyimlemeyenlerce mekan üzerinden temsili sorunu üzerinde durularak geçmişin yeniden inşası ve ikamesinin imkânları araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hafıza, Toplumsal bellek, Mekan, Hac, Hac anlatıları

Kaynakça

• Ahmed Salahaddin Bey. (2015). Kabe Yollarında Surre Alayı Hatıraları, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Akkaya, V. (2006). Sufi Gözüyle Hac ve Umre. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Alkan, A. T. (2010). Hac günlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Altounian, J. (2014). Bir sağ kurtulan yazısının kaleme alınışından ruhsal kaydına dek kat ettiği yol ya da travma yaratıcı bir mirası derinlemesine çalışmanın zamansallığı. J. Altounian (der.) Geri dönüşü yok içinde. İstanbul: Aras Yayıncılık, ss. 113-148.
• Arjana, S. R. (2017). Pilgrimage in Islam: Traditional and modern practices, London: Oneworld Publications.
• Armstrong, K. (2015). Hac: Neden eda ediliyor, V. Porter (ed.). Hac, İslam’ın kalbine yolculuk içinde. İstanbul: Edam, ss. 19-26.
• Arslan, E. Ş. (2012). Hicaz yolculuğu Hac hatıraları 1910-1940, İstanbul: İnkılab Yayınları.
• Aslan Ş., Ş. L. Yılmaz. (2017). Sunuş. Ş. Aslan, Ş. L. Yılmaz (Haz.) Hafızanın dili: 1940'lı yılların çocukları Dersim'i anlatıyor içinde. İstanbul: Dersim Yayınları, 2017, s.1-20.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atay, T. (1996). Sosyal antropolojide yöntem ve etik sorunu: "Klasik etnografiden diyalojik etnografiye doğru". K. Lordoğlu, (der.). İnsan, Toplum, Bilim, İstanbul: Kavram Yayınları, ss. 221-240.
• Atay, T. (2016). Sunu, R. Harmanşah ve Z.N. Nahya (haz.). Etnografik hikâyeler: Türkiye’de alan araştırması deneyimleri içinde. İstanbul: Metis Yayınları, ss. 9-16.
• Bachelard, G. (2017). Mekânın poetikası. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bakkal, A. (2015). Haccın manası. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Balta, Z. (2016). Hac hikâyesi, Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (2015). Açılış konuşmaları. M. Sülün (ed.). Bütün Yönleriyle Hac içinde. İstanbul: Ensar Neşriyat, ss.31-37.
• Bayraktar, O. (2018). Hac çağrısı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bayyiğit, M.(1998). Sosyo-kültürel yönleriyle Türkiye'de hac olayı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Birekul, M., Karaarslan F. (2017). Divan kalemi, Sosyoloji Divanı, 5 (10), ss. 5-6.
• Boissevain, Katia.(2017). Modern Tunus’ta dini ve idari ritüeller arasında hac hazırlıkları. B. Dupret, T. Pierret , P. G. Pinto ve K. Spellman-Poots. (haz.). İslami pratiklere etnografik yaklaşımlar içinde. İstanbul: Tekin Yayınevi, ss.33-43.
• Buitelaar, M. (2015). The Hajj and the anthropological study of pilgrimage. L. Mols ve M. Buitelaar (ed.). Hajj: Global Interactions through Pilgrimage içinde. Leiden: Sidestone Press, ss.9-26.
• Cihangir, E. (2017). Bir mekan ve yön olarak Kabe. N. Taylan, Kabe-i Muazzama tarihi ve Osmanlı padişahlarının hizmetleri, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları. ss. 9-16.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar?. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çakmak, F. “Dinsel Bir İtibar Göstergesi Olarak “Hacı”lık”, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Çavdar, O. (2018). Yaş ve bellek: Sivas katliamı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çelik, H. (2011). En büyük hacı bizim hacı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Demirci, S. (2012). Umre ve hac günlüğü. İstanbul: TFM Müzik Film Yayıncılık.
• Deniz, D. (2014). Yol/Re: Dersim inanç sembolizmi antropolojik bir yaklaşım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, Z. P. (2018). Mekân Bellektir, Gizem Kıygı, Mekânın Hafızası ve Hafızanın Mekânı. A. Öktem (Ed). Hatırlamak İyileştirir Hafıza Mekânlarından Gözlem ve Deneyimler içinde, İstanbul: Pencere Yayınları, 2018, 247-254
• Dupret, B, Pierret T., Pinto P. G. ve Spellman-Poots K. (2017). Giriş. B. Dupret, T. Pierret, P. G. Pinto ve K. Spellman-Poots (haz.). İslami pratiklere etnografik yaklaşımlar içinde. İstanbul: Tekin Yayınevi, ss.9-18.
• Durna, N. (2015). Avanos'ta bellek ve gündelik hayatın izinde modernleşme ve mekânın Dönüşümü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eade J. (1991). Introduction to the Illinois paperback. J. Eade ve M. J. Sallnow (Ed.). Contesting the sacred içinde. Oregon: Wipf and Stock Publishers, 1991, ss.ix-xxix.
• Eade J. ve Sallnow, M. J. (1991). Introduction. J. Eade ve M. J. Sallnow (Ed.). Contesting the sacred içinde. Oregon: Wipf and Stock Publishers, 1991, ss.1-29.
• Emerson, R. M., R I. Fretz ve Linda L. S. (2008) Bütün Yönleriyle Alan Çalışması Etnografik Alan Notları Yazımı. 1. Baskı, Ankara: Birleşik Yayınları.
• Everdi, M. (2005). Diyanet'in hacısıyım Hacerü'l-Esved hastasıyım. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
• Geçioğlu, A. R. (2010). Hac ibadetinin bireysel yaşayıştaki rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.