The Origins of The Material and Spiritual Potency in Hagiography of Abu’l-Hasan Al-Kharaqânî

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: Ek 1, 177 - 207, 01.12.2017

Özkan Öztürk

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.372846

Öz

When we glance at the writings that refers to hagiography
(menâkıb) of Abu'l-Hasan al-Kharaqani, it is seen that the sheikh refers to
various potencies and mystics that he has shown in different existence levels.
The hagiography, which are made up of the mystics that realized a rich portrait
for both material and spiritual potency fields, do not betray directly
indicatives that refer to on their own without the aid of the classic mystic
concepts. The text with this aspect is at first sight seen that it is a
narration which is full of images that force human reason and relate to human
nature with mystic and metaphysics potencies. However, we come across a
different context braid when we understand especially that constitutive
concepts of the comprehension of vahdet-i vücud, that kinds of works in the
theory of mysticism like ricalu’l-gayb (the hidden dignitaries/saints),
kutbiyyet, is the first work among them. Thus, when we look at the idea of
authority that its roots on the comprehension of perfect human being, it can be
possible to solve the codes of hagiography, to recognise secret indicatives.
However, to comment on hagiography can be forced without looking data about the
contact of perfect human as an agent and the relations with world and at first
the divine names. Our article examines the ontological position of spiritual
authority as a power that spreading material potency and in the level of
kutbiyyet, mystics of their theoric basics in the world of mülk, misâl and
melekût are specific to hagiography relate to Abu'l-Hasan al-Kharaqânî. This
manifesto will be referred to approaches that the nature of potency refers to
sufi texts and will be uncovered the relationships between potency and the
divine names of God. Thus, the general concept of these article is in the form
of the ontology of things in the meaning of the divine names as a divine name
(esmâ) and the data about a divine name (esmâ) as required by things (eşyâ). It
will be discussed the basics of the comprehension of potency that will be an
agent in the level of the hagiography, belongs to Abu’l-Hasan al-Kharaqânî,
from the divine name (esmâ) to the things (eşyâ).

Anahtar Kelimeler

Ebu’l-Hasan al-Kharaqânî, divine names, ricâlu’l-gayb, kutub, potency, autority

Ebu’l-Hasan El-Harakânî Menâkıbında Maddî ve Mânevî İktidarın Kökenleri

Öz

Ebu’l-Hasan
el-Harakânî’nin menâkıbına dair yazılanlara göz atıldığında, şeyhin farklı
varlık mertebelerinde gösterdiği çeşitli iktidar ve tasarruflara değinildiği
görülür. Hem maddî hem manevî iktidar alanları için gerçekleşen tasarruflarının
zengin bir portresinden ibaret olan menkıbeler, klasik tasavvuf kavramlarının
yardımı olmadan kendisinde işaret edilen gösterenleri doğrudan ifşa etmez. Bu
hali ile metin ilk bakışta insan aklını zorlayan imgelerle dolu ve
mistik-metafizik güçlerle insan doğasını ilişkilendiren bir anlatı olarak
görülür. Oysaki bu tür eserler başta kutbiyyet olmak üzere ricâlu’l-gayb gibi
tasavvuf teorisinin özellikle vahdet-i vücûd anlayışının kurucu kavramları
içinden anlaşıldığında farklı bir bağlam örgüsü ile karşılaşırız. Nitekim kökeni
insan-ı kâmil anlayışında olan ve velayet fikri ile takviye edilen bu yorum
alanının çerçeveleri ile bakıldığında, menkıbelerin kodlarını çözmek, gizli
gösterenleri fark etmek mümkün olur. Dolayısı ile başta ilahî isimler, ilâhî
isimlerin âlemle ilişkileri ve vasıta varlık olarak kâmil insanların aracı
konumu hakkındaki bilgilere bakmadan menkıbeleri yorumlamak zorlaşır.
Makalemizde Ebu’l-Hasan el-Harakânî’ye dair rivayet edilen menkıbeler özelinde
kutbiyyet mertebesindeki velilerin mülk, misal ve melekût âlemindeki
tasarruflarının teorik temellerini ve maddî iktidarı da dağıtan bir güç olarak
ruhânî otoritenin ontolojik konumunu incelenmektedir. Tasavvufî metinlerde
işaret edilen iktidarın doğasına dair yaklaşımlara işaret edilecek ve ilâhî
isimler bilgisi ve iktidar arası ilişkiler deşifre edilmeye çalışılacaktır.
Nitekim bu metinlerin genel kurgusu, eşyânın ontolojisinin ilâhî isimler
anlamında esmâda olduğu ve esmâya dair bilginin eşyâya dair tasarrufu
gerektirdiği şeklindedir. Makalede Ebu’l-Hasan el-Harakânî menâkıbında esmâdan
eşyâya varlık mertebelerindeki vasıtalı iktidar anlayışının temelleri
sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebu’l-Hasan el-Harakânî, ilâhî isimler, ricâlu’l-gayb, kutub, iktidar, otorite

Kaynakça

• Aşkar, Mustafa, “Kadın Sûfîleri Anlatan Bir Menâkibnâme: Menâkıb-ı Veliyyâti’n-Nisâ”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, 2004. V. cilt, 13. sayı, 75-98.
• Attar, Feridüddin, Tezkiretü'l-Evliyâ, haz. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Ateş, Süleyman, Cüneyd-i Bağdâdî: Hayatı Eserleri ve Mektupları, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1969.
• Baltacı, Halil, Necmeddîn-i Dâye’nin, Ebu’l-Hasan el-Harakânî’nin ; “Sûfî Gayru Mahlûk Değildir” Şathiyyesi Hakkındaki Yorumları, Kafkas Üniversitesi Harakanî Uygulama ve Araştırma Merkezi Seyyid Ebu’l-Hasan Harakani Vakfı I. Uluslararası Harakanî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2012, s. 134-149.
• Bulut, Halil İbrahim, “Hârikulâde Olması Açısından Kerâmet ve Mûcize ile İlişkisi”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 3, s. 329-350.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Kitâbu’l-Envâr, Süleymâniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, nr. 254.
• _________, Kitâbu’l-Hitâb, Süleymâniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultân, nr. 254.
• _________, Kitâbü’n-Necât, İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1290.
• _________, Kitâbu’n-Netîce, haz. Ali Namlı, İmdat Yavaş, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997, c. II.
• _________, Kitabu’z-Zikir ve’ş-Şeref, Süleymâniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2752.
• _________, Tefsîru Rûhi’l-Beyân, nşr. Halil Eser, İstanbul: Mektebetu Eser, 1969/1389, c. I.
• _________, Tuhfe-i Recebiyye, Süleymâniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, nr. 1374.
• Cabiri, Muhammed Abid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı: Arap-İslam Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi, çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli, İstanbul: Kitabevi, 1999.
• Cengiz, Muammer, “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2017, cilt: X, sayı: 50, s. 904-924.
• Cîlî, Abdülkerim, el-İnsânü’l-Kâmil fî Ma’rifeti’l-Evâhir ve’l-Evâ'il, Kahire, 1963, c. I,II.
• Çiftçi, Hasan, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî: (hayatı, çevresi, eserleri ve tasavvufi görüşleri) Nûru’l-Ulûm ve Münacâtı (çeviri-açıklama-metin), Şehit Ebü’l-Hasan Harakani Derneği Yayınları, Kars: [t.y.]
• Dâye, Necmeddîn-i, İrşadü’l-Mürîd ile’l-Murâd fi Tercemeti Mirsâdi’l-İbâd, trc: Kâsım b. Mahmûd-i Karahisarî, Süleymâniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, nr. 512.
• Gök, Bilal, Ebu’l-Hasan Harakânî ve Hacı Bektaş Veli: Aralarındaki Bağlar ve Anadolu’nun İslamlaşmasına Katkıları, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: I, sayı: 1, s. 100-134.
• Hıra, Ayhan, “Ebu’l-Hasan el-Harakânî’nin Tasavvuf Anlayışında Fenâ Kavramı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: I, sayı: 1, s. 169-185.
• İbnü’l-Arabî, Ecvibetu İbnü’l-Arabî ala Es’ileti el-Hakîm et-Tirmizî, thk. Ahmed Abdürrahim Sayih, Tevfik Ali Vehbe, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2006/1426.
• _________, Fusûsü'l-Hikem, thk. Ebü'l-A'la Afifi, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1980.
• _________, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, haz. Ahmed Şemseddin, Beyrût: 1999. _________, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• _________, Kitabü’l-Hüve, (Resâilü İbn Arabî içinde) (t.s), (y.y).
• Kartal, Abdullah, İlâhî İsimler Teorisi, İstanbul: Hayykitap, 2009.
• Kartal, Alparslan, “Ebu’l-Hasan Harakanî İle Hacı Bayram-ı Velî Arasındaki İlişki Ve Anadolu’nun İslamlaşmasına Katkıları”, II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalem Yayınları, Ankara, 2017, s. 127-142.
• _________, “Ebu’l Hasan Harakani’nin Peygamber Tasavvuru”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, 2015, sy. 15, s.161-175.
• _________, “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, c. IV, sy. 8, s. 224-243.
• _________, “The Understanding Tolerance And Human Love Of Abu’l-Hasan Kharakanî Who Is The Most Important Figure Of Anatolian Mysticism”, ICHER Conference Proceedings, Houston, 2017.
• Konevî, Sadreddin, Esmâ-i Hüsnâ Şerhi, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• _________, Fususü’l-Hikem’in Sırları (el-Fükûk fi Esrârı Müstenidâti Hikemi’l-Füsûs), çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• _________, İlâhî Nefhâlar (en-Nefehâtü’l-İlâhiyye), çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2002s. 136-137.
• _________, Tasavvuf Metafiziği (Miftahu Gaybi’l-Cem ve’l-Vücûd), çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Köprülü, Fuat, “Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları”, TTK Belleten, VII/27, 1943.
• Kuşeyrî, er-Risâle, thk. Ma‘ruf Züreyk, thk. Ma'ruf Züreyk-Ali Abdülhamid Baltacı, Beyrût, 1991.
• Mustafa Rakım Efendi, Tasavvuf Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, haz: İhsan Kara, İstanbul: İnsan yay., 2008.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler, TTK Basımevi, Ankara: 1992.
• _________, Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• _________, “İslâm’ın Temel İnançları Etrafında Oluşan “Mitolojik” Kültür: “İslâm Mitolojisi” yahut İslâm İlahiyatının İhmal Edilmiş Önemli Bir Sorunsalı (Bir “mise-en-question” Denemesi)”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2009, c. VI., S. 1., s. 137-163.
• Öztürk, Özkan, Hacı Bektâş Veli Velâyetnâmesi’nde Maddî ve Mânevî İktidarın Görünümleri, 2. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Hoşgörü ve Barış Sempozyumu (08-10 Ekim 2015), Nevşehir, 2016, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, s. 299-307.
• _________, Siyaset ve Tasavvuf: Osmanlı Siyasi Düşüncesinde Tasavvufun Tezahürleri, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Öztürk, Emine, Kartal, Alparslan, Celep, Halil, “Sufis Identified With Their Cities: Kars- Abu’l-Hasan Kharakanî (Contributions Of Kharakani Stories To Social Document And Social Integration of Kars)”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 2017, vol: 8, Issue: 30, pp. 1383-1395.
• Sarı Abdullah Efendi, el-Cevheretü’l-Bidâye, Süleymâniye Kütüphanesi, Reisulküttab, nr. 455.
• Serrâc, el-Luma‘, thk. Abdülhalim Mahmud-Taha Abdülbâkî Sürûr, Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Hadise, 1960.
• Şahin, Haşim, Menâkıbnâme, DİA, 2004, c. 29, s. 112-114.
• Tan, M. Nedim, Harakânî’nin Tasavvuf Tarihindeki Etkisine Bir Örnek: “Sûfî Yaratılmamıştır” Sözü ve Hâce Yusuf Hemedânî’nin Şerhi, Kafkas Üniversitesi Harakanî Uygulama ve Araştırma Merkezi Seyyid Ebu’l Hasan Harakani Vakfı I. Uluslararası Harakanî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2012, s. 200-210.
• Tavakkolî, Hasan, İdris-i Bitlisî’nin Kânûn-ı Şâhenşâhî’sinin Tenkidli Neşri ve Türkçeye Tercümesi, basılmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1974.
• Togan, Zeki Velidî, Tarihte Usul, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1985.
• Ulupınar Hamide, “İlk Dönem Sûfîlerinde Tevhid Anlayışı”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2008, sayı: 22, s. 225-255.