Ottoman Fatwas Related to Some Negative Expressions in Remarks About Azan and Mu’azzins

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 115 - 128, 31.07.2019

Tacetdin Bıyık

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.573563

Öz

It is evident that in
reciting azan the proper preference of musical mode, reciting tone, voice and
the manners in accordance with the meaning, significancy and the spirit of
azan; which is the token of Islam and one of the most important forms of
religious music in Islam; is very important from the point of its influence and
effectiveness on the audience. Performing the azan with a tone contrary to its
spirit and dignity by not giving enough attention to the musical mode, voice,
manners and style would cause both the reciter and the audience not to reach
the spiritual joy; and in some cases it may even cause them to unknowingly
commit a sin. Having said that it is very important that mu’azzin should obey
to the particular points mentioned; even if he has a very bad performance from
the point of musical mode, voice, manners and style; there is a limit for
negative comments for azan and mu’azzin and the audience has no right to
ridicule or contempt azan or mu’azzin. In this study, the Ottoman times fatwas
regarding the subject have been systematically arranged, latinized and
evaluated.

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Islamic Religious Music, Mosque Music, Azan, Ottoman Fatwas

Ezan ve Müezzinler Hakkındaki Yorumlarda Kullanılan Bazı Olumsuz İfadelerle Alakalı Osmanlı Fetvaları

Öz

Dinî mûsikinin en önemli
formlarından biri olup İslâm’ın şiârı olarak kabul edilen ezanın okunması
esnasında, ezanın mana ve ehemmiyetine uygun tavır, uygun ses, uygun nağme ve
makam tercihinin dinleyiciler nezdinde oluşturduğu/oluşturacağı tesir
bakımından ne denli önemli olduğu açıktır. Ezanı, vakarına ve içerdiği manaya
ters düşen bir sesle yorumlama, kullanılan sese, makama ve üslûba dikkat
etmeme, aslında bir ibadet olan bu icrayı hem okuyanların hem de dinleyenlerin
arzu edilen manevî hazza ulaşmalarına engel olup tam tersine günah bile
kazanmalarına sebep olabilmektedir. Müezzinin, yukarıda ifade edilen hususlara
riayet etmesi önem arzetmekle beraber tavır, ses, nağme ve makam açısından kötü
bir icraya sahip olması durumunda bile dinleyicilerin o (müezzin) ve okuduğu
ezan hakkında yaptıkları/yapacakları yorumların belli bir sınırı olup, ezanı
veya müezzini tahkir etme, onlarla dalga geçme seviyesine varacak kadar
eleştirme hakları bulunmamaktadır. Bu çalışmada, konu ile alakalı tespiti
yapılan Osmanlı fetvalarının belli bir sistem çerçevesinde sıralanması,
latinizesi ve değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Sanatları, Dinî Mûsiki, Cami Mûsikisi, Ezan, Osmnalı Fetvaları

Kaynakça

• Abdullah Efendi, Yenişehirli, Behcetü’l–fetâvâ mea’n–nukûl, Dâru’t–Tıbâati’l–Âmire, İstanbul 1266/1850.
• Abdürrahim Efendi, Menteşzâde, Fetâvâ–yı Abdürrahîm. 2 Cilt. Dâru’t–Tıbâati’l–Ma’mûreti’s–Sultâniyye, İstanbul 1243/1827.
• Acar, H. İbrahim, “Talak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010, ss. 496-500.
• Ahmed Naim, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi, 12 Cilt, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1978.
• Atar, Fahrettin, “Fetva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995, ss. 486-496.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, 12 Cilt, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
• Başoğlu, Tuncay, “Ta’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011, ss. 198–202.
• Bıyık, Tacetdin, Osmanlı Fetvalarında Mûsikî, (Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2019.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-u İslâmiyye ve Istılâh-ı Fıkhiyye Kamusu, 8 Cilt. Bilmen Yayınevi, İstanbul 1970.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, 8 Cilt, Matbaay-ı Âmire, İstanbul 1899.
• Çetin, Abdurrahman, “Ezan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, ss. 36-38.
• Çetin, Abdurrahman, “Lahn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, ss. 55-56.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî, 2 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Düzenli, Behlül, Âdâb ve Erkânıyla Müezzinlik, Damla Yayınevi, İstanbul 2010.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as, Sünenü Ebî Dâvûd, 4 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Ebüssuûd Efendi, Ahmed b. Şeyh Muhyiddin b. Muhammed b. Mustafa, Fetâvâ–yı Ebüssuûd, Mürettib: Bozanzâde, İstinsah Tarihi: 996/1587, Şehid Ali Paşa, nr. 1028, vr. 1a-360b, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Esad Efendi, Hocazâde, Fetâvâ-yı Esad Efendi, 2 Cilt, nr. 157, vr. 1a-273a; vr. 1a-98a, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi.
• Gedûsî, es-Seyyid Hafız Mehmed b. Ahmed b. eş-Şeyh Mustafa, Netîcetü’l-fetâvâ mea’n-nükûl, Dâru’t-Tıbâati’l-Ma’mureti’s-Sultâniyye, Konstantiniyye H. 1237.
• Görgün, Tahsin, “Tecdid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011, ss. 234–239.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, 6 Cilt, Dâru’l-Meârif, Kahire 1981.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal), Şemseddin Ahmed b. Süleyman, Fetâvâ, nr. 297.55 297.55 1, vr. 212a–282a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Kılavuz, Ahmet Saim, “Elfâz-ı Küfür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995, ss. 26-27.
• Mecmûa–i Fetâvâ, nr. 297.55FET, vr. 1a-76a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Merğînânî, Ali b. Ebûbekr, el-Hidâye şerh-u Bidâyeti’l-mübtedî, 4 Cilt, Dâru’l-Erkam, Beyrut ts.
• Meşîhat Makamı, Muhîtu’l-Fetâvâ/Fetâvâ-yı Hayriye, nr. 185, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd, el–İhtiyâr li ta’lîli’l–Muhtâr, 5 Cilt, el–Mektebetü’l–Hanefiyye, Kahire 1953.
• Minkārîzâde, Yahyâ Efendi, Fetâvâ–yı Minkārîzâde (Fetâvâ–yı Atâullah Efendi, Fetâvâ–yı Atâiyye, Atâullah Fetâvâsı), nr. 135, vr. 1a-379a, British Museum, London.
• Nakîbüleşrâf Muhammed Rızâ b. es-Seyyid Ahmed el-Kırımî er-Rumî, Fetâvâ-yı Rızâ, nr. 548, vr. 2a-140b, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Tefsiru’n-Nesefî Medârikü’t- tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, (Tah.) Yusuf Ali Bedîvî, 3 Cilt, 2. Baskı, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1999.
• Özcan, Nuri, “Câmi Mûsikisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 102.
• Özcan, Nuri, “Ezan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, ss. 43-45.
• Özcan, Nuri, “Tekke Mûsikisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, ss. 384-385.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2 Cilt, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
• Sami, Şemseddin, Kamus–i Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet 1318/1901.
• Sun’ullah Efendi, Fetâvâ–yı Sun’ullah Efendi, Müstensih: Ali b. Zeynelâbidîn, İstinsah Tarihi: 1157/1744, nr. 549, vr. 2a-121a, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’s-sahîh Sünenü’t-Tirmizî, 4 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arab, Beyrut 1957.
• Tosyevî, Osman b. Mehmed, Câmi’u’l- fetâva’l-Osmâniyye, Müstensih: Mehmed Said b. Osman İslâmbolî, İstinsah Tarihi: H. 1233, nr. O/2, vr. 1a-435a, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Veli (Yegan) b. Yusuf el-İskilibî, Mecmûa-i Fetâvâ, Müstensih: Molla Ahmed Çelebi, İstinsah Tarihi: H. 981. nr. 297.55 VEL 981 H. 1, vr. 1a-177b, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Sadeleştirenler: İsmail Karaçam v.dğr., 10 Cilt, Azim Dağıtım, İstanbul ts.
• Zekeriyyazâde, Yahyâ Efendi, Fetâvâ–yı Yahyâ Efendi, nr. 2056, vr. 1a-400a, Nuruosmaniye Kütüphanesi.