Birgivî Mehmed Efendi’nin et-Tarîkatü'l-Muhammediyye Adlı Eseri Özelinde Mûsiki Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 32 - 60, 15.01.2020

Tacetdin Bıyık

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.582446

Öz

Birgivî Mehmed Efendi (ö. 981/1573), yaşam tarzı ve eserleriyle hem kendi dönemine (XVI.
yüzyıl) hem de daha sonraki dönemlere damga vurmuş büyük bir Osmanlı âlimidir. Çeşitli
alanlarda çok sayıda eser veren Birgivî’nin şöhretinde tesiri olan en önemli
eserlerinden birisi de kısaca et-Tarîka veya Tarîkat-ı Muhammediyye olarak
bilinen Kitap ve Sünnet çerçevesinde ahlâka dair konuların Arapça olarak ele
alındığı et-Tarîkatü’l-Muhammediyye fî beyâni’s-sîreti’n-Nebeviyyeti’l-Ahmediyye’dir.
Birgivî bu eserini üç ana bölüme (bâb) ve her bir bölümü de ayrıca üç alt bölüme
(fasıl) ayırmıştır. Eserin farklı yerlerinde farklı münasebetlerle mûsiki konusuna
da temas edilmiştir. Bu çalışmada, müellif ve eserleri hakkında genel bilgiler
verildikten sonra onun söz konusu eserinden tespit edilen mûsikiye dair görüşlerinin tasnifi ve değerlendirilmesi
amaçlanmıştır. Araştırma neticesinde; Birgivî’nin mûsiki hakkında -birkaç
istisnâî durum hariç- olumlu düşünmediği, mûsikiyi üretmeyi (çalmak, söylemek)
veya dinlemeyi, elin, dilin, kulağın veya bedenin âfeti olarak değerlendirdiği
görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Osmanlı, Birgivî, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye, Mûsiki

The Opınıons Of Bırgıvı Mehmed Efendı Regardıng Musıc Partıcular To Hıs Renowned Work Al-Ṭarīqa Al-Muḥammadıyya

Öz

Birgivî Mehmed Efendi (d. 1573) is a great
Ottoman scholar who has left his mark to both his own age (16^th century) and following ages with his lifestyle and his
works. One of the most important works bringing Birgivî prominence is named
al-Ṭarīqa al-Muḥammadiyya fī beyāni al-sīra al-Nabaviyya al-Aḥmadiyya shortly
known as al-Ṭarīqa or Ṭarīqat-i Muḥammadiyya which has been written in Arabic
and giving a study of morals and ethics around the framework of Holy Kur’an and
Sunnah. Birgivî has structured his book in three main parts with three sections
each. There are more than one reference to music within different contexts. The
aim of this paper; is to give general information about Birgivî and his works
and to be able to classify and evaluate his opinions regarding music based on
reviewed works. As a result of the study it has been concluded that except for
a limited circumstances; Birgivî didn’t have positive views about music; and
considered listening or producing (playing, singing) music as the calamity of
hands, tongue, ear and body.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Ottoman, Birgivî, Music

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Âdât ve Merasim-i Kadime, Tabirat ve Muamelat-ı Kavmiye-i Osmaniye. Haz. Kazım Arısan - Duygu Ansan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Akdoğan, Bayram. Türk Din Musikisi Dersleri. Ankara: Bilge Ajans, 2010.
• Ateş, Süleyman. “Cüneyd-i Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 119-121. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Atsız, Nihal. İstanbul Kütüphanelerine Göre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyası. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü'l-müellifîn ve âsârü'l-musannifîn. Haz. Avni Aktuç - İbnülemin Mahmûd Kemal İnal. 2 Cilt. İstanbul: Maârif Vekâleti, 1955.
• Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 547-551. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Başoğlu, Tuncay. “Ta’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 198-202. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Bayramoğlu, Fuat - Azamat, Nihat. “Bayramiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 269-273. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. Tah. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bıyık, Tacetdin. Osmanlı Fetvalarında Mûsikî. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2019.
• Birgivî, Takiyyüddin Mehmed b. Pir Ali. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye fî beyâni’s-sîreti’n-Nebeviyyeti’l-Ahmediyye. İstanbul: 1276.
• Birgivî, Takiyyüddin Mehmed b. Pir Ali. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye fî beyâni’s-sîreti’n-Nebeviyyeti’l-Ahmediyye. İstanbul: 1289.
• Birgivî, Takiyyüddin Mehmed b. Pir Ali. Vasiyetnâme/Risâle-i Birgivî. Üsküdar: Dâru’t-Tıbâati’l-Cedîdeti’l-Ma’mûre, 1218.
• Bozkurt, Nebi. “Eğlence”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 483-488. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Bozkurt, Nebi. Hadis’te Folklor Eğlence. İstanbul: Marmara üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. İstanbul: 1981.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. 4. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Düzenli, Pehlul. İslâm Kültür Tarihinde Mûsikî. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Farûkî, İsmail Raci - Farûkî Luis Lâmia. İslâm Kültür Atlası. Trc. Mustafa Okan Kibaroğlu - Zerrin Kibaroğlu. İstanbul: İnkılab Yayınları, 1999.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Semarang: Mektebetü Kerbata Futra, 2005.
• Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Osman. el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye. 2 Cilt. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, 1266.
• Hocazâde, Akşehirli Abdünnasîr Efendi. Şerh bi’l-kavl ale’t-Tarîka. İstanbul: 1276. (et-Tarîkatü’l-Muhammediyye kenarında)
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1981.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelü’l-mütenâhiye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Kallek, Cengiz. “el-Hidâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 471-473. TDV Yayınları, Ankara 1998.
• Kandemir, M. Yaşar. “Abdullah b. Ömer b. Hattâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 126-128. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Mîzânü’l-hakk fî ihtiyâri’l-ehakk -İhtilaf İçinde İtidal. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Lekesiz, M. Hulusi. XVI. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Püritanist) Bir Eleştirisi: Birgivî Mehmed Efendi ve Fikirleri. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1997. Martı, Huriye. “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 106-108. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Tah. Ali Muhammed Muavviz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. Tah. Şuayb el-Arnaût. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. İstanbul: 1981.
• Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît. Nşr. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları:1, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tibyân fi âdâb-i hameleti’l-Kur’ân. Tah. Beşir Muhammed Uyûn. Dimeşk: Mektebetü’l-Müeyyed, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Fetâva’l-İmâm en-Nevevî / el-Mesâilü’l-mensûre. Mürettip: Alâüddin İbnü’l-Attâr. Tah. Muhammed el-Haccâr. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• Okiç, M. Tayyip. Kur’ân-ı Kerimin Üslûb ve Kırâati. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Önal, Recep. “Bir Osmanlı Bilgini İmam Birgivî Üzerine Biyografik Bir İnceleme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2018): 127-165.
• Özel, Ahmet. “Bezzâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 113-114. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Özel, Ahmet. “Kâdîhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 121-122. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Receb Efendi, İbn Ahmed. el-Vesîletü’l-Ahmediyye ve’z-zerîatü’s-sermediyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye. İstanbul: 1276. (et-Tarîkatü’l-Muhammediyye kenarında)
• Süyûtî, Celalüddin b. Abdurrahman b. Ebi Bekr. el-Câmiu’s-sağîr. 2 Cilt. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. Tah. Ebû Muâz Târık b. Muhammed. 10 Cilt. Kahire: Dâru İbnü’l-Kayyim, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Ağıt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 470-472. TDV Yayınları, İstanbul 1998.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005. Unan, Fahri. “Sahn-ı Semân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 532-534. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uzunçarşılı, Îsmaîl Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmîye Teşkilâtı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarîh Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Üneys, İbrahim (Medkur) v.dğr. el-Mu’cemü’l-vasîṭ. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûku’d-Düveliyye, 2004.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 191-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992.